Beş Faktör Kişilik Ölçeği Nedir?

5 Faktör Kişilik Ölçeği

Beş Faktör Kişilik Ölçeği ile ilgili özet bir yazı hazırladık. Pek çok çağdaş insan psikoloğu, kişiliğin beş temel boyutu olduğuna inanır. Bu boyutların hepsi "Beş Faktör Kişilik Ölçeği" adı altında toplanmıştır. Teori tarafından tarif edilen beş geniş kişilik özelliği; dışa dönüklük, uyumluluk, açıklık, vicdanlılık ve nevrotikliktir.

Kişilik özelliği teorileri bugüne kadar tam olarak kaç kişilik özelliği olduğunu tespit etmeye çalışmıştır. Gordon Allport'un 4.000 kişilik özelliği listesi, Raymond Cattell'in 16 kişilik faktörü ve Hans Eysenck'in üç faktör teorisi dahil olmak üzere bazı çeşitli önerilerde bulunulmuştur.

Ancak birçok araştırmacı, Cattell'in teorisinin çok karmaşık olduğunu ve Eysenck'in de kapsamının çok sınırlı olduğunu düşünür. Sonuç olarak, beş faktör teorisi kişiliğin yapı taşları olarak hizmet eden temel özellikleri tanımlamak için ortaya çıkmıştır.

Beş Faktör Kişilik Ölçeği

Günümüzde birçok araştırmacı, beş temel kişilik özelliği olduğuna inanmaktadır. Bu teori uzun yıllar boyu DW Fiske'nin (1949) araştırmasından başlayarak ve Norman (1967), Smith (1967), Goldberg (1981) ve McCrae & Costa (1987) dahil olmak üzere diğer araştırmacılar tarafından genişletilmiştir.

"Beş Faktör Kişilik Ölçeği" geniş kişilik özelliklerinin kategorileridir. Bu beş faktör kişilik modelini destekleyen pek çok literatür var ve araştırmacılar her zaman her boyut için hemfikir olmamıştır. Ancak zaman içinde bazı ortak görüşler oluştu.

Bu büyük beş özelliğin hatırlanmasında İngilizce "OCEAN" kısaltmasını (openness, conscience, extroversion, agreeableness ve neuroticism) kullanmayı faydalı bulanlar var.

Beş kişilik faktörünün her birinin, iki uç arasında bir aralığı temsil ettiğini not etmenizi tavsiye ederiz. Örneğin, dışa dönüklük aşırı dışa dönüklük ile aşırı içe dönüklük arasındaki sürekliliği temsil eder. Gerçek dünyada çoğu insan her boyutun iki ucu arasında bir yerde durur. Bu beş kategori genellikle aşağıdaki şekilde tarif edilir.

Açıklık

Yeni deneyimler için açık olmak şart.

Bu özellik, hayal gücü ve içgörü gibi özelliklere sahiptir. Bu özellikte yüksek olan insanlar, geniş bir ilgi alanına sahip olma eğilimindedir. Dünyayı ve diğer insanları merak ediyorlar ve yeni şeyler öğrenmeye ve yeni deneyimler yaşamaya hevesliler. Bu insanlar daha maceracı ve yaratıcı olma eğilimindedir. Bu özellikte düşük insanlar ise genellikle daha gelenekseldir ve soyut düşünceyle bir miktar mücadele edebilirler.

YüksekDüşük
Çok yaratıcıdır
Yeni şeyler denemeye açıktır
Yeni zorluklarla mücadele edebilir
Soyut kavramlar hakkında düşünmeyi sever
Değişikliği sevmez
Yeni şeylerden zevk almaz
Yeni fikirlere direnir
Çok yaratıcı değildir
Soyut veya teorik kavramları beğenmez

Vicdanlılık

Vicdanlılık en evrensel ve gerekli kişilik özelliğidir

Bu boyutun standart özellikleri arasında yüksek seviyede incelikli olma, iyi dürtü kontrolü ve hedefe yönelik davranışlar bulunur. Son derece vicdani insanlardır ve organize olma ve ayrıntılara dikkat etme eğilimleri vardır. Önceden plan yaparlar, davranışlarının başkalarını nasıl etkilediğini düşünerek; verilen sözlere ve zaman yönetimine dikkat ederler.

YüksekDüşük
Hazırlanırken zaman harcarlar
Önemli işleri hemen bitirirler
Detaylara dikkat ederler
Zaman yönetimleri ve programları bellidir
Planları ve programları beğenmez
Aldıklarını geri getiremez veya ait oldukları yere geri koyamaz
Önemli işleri erteler
Gerekli ve ona atanmış görevleri tamamlamaz

Dışadönüklük

Girişken olmak genellikle faydalıdır.

Dışa dönüklük, girişkenlik, konuşma yeteneği, atılganlık ve yüksek miktarda duygusal ifade ile karakterizedir. Dışadönüklük konusunda yüksek olan insanlar genellikle dışarıda bulunarak sosyal ilişkilerden enerji kazanma eğilimindedir. Başkalarının yanında olmak onların kendilerini enerjik ve heyecanlı hissetmelerine yardımcı olur. Dışa dönüklülüğü düşük (ya da içe dönük) insanlar daha fazla sessiz kalma eğilimindedir ve sosyal ortamlarda bulunmak için ekstra çaba sarf etmek zorundadır. Sosyal etkinlikler onlar için anlamsız olabilir ve genellikle "şarj olmak" için bir yalnızlık dönemi ve sessizlik isterler.

YüksekDüşük
İlgi odağı olmaktan hoşlanır
Konuşma başlatmayı sever
Yeni insanlarla tanışmaktan hoşlanır
Geniş sosyal arkadaş çevresi ve tanıdıkları vardır
Yeni arkadaşlar edinmeleri kolaydır
Diğer insanların yanındayken enerjili hisseder
Yalnızlığı tercih eder
Çok sosyalleşmek kendisini yorgun hissettirir
Konuşma başlatması zor gelir
Küçük konuşmalar yapmaktan hoşlanmaz
Konuşmadan önce bir şeyleri dikkatlice düşünür
İlgi odağı olmayı sevmez

Uyumluluk

Uyumluluk ile uyumlu olmaya çalışmak arasında önemli bir fark vardır.

Bu kişilik boyutu, güven, fedakarlık, nezaket, şefkat gibi nitelikleri içerir. Uyumluluğu yüksek olan insanlar daha işbirlikçi olma eğilimindeyken, bu özelliği düşük olanlar daha rekabetçi ve hatta bazen manipülatif olma eğilimindedir.

YüksekDüşük
Diğer insanlara büyük ilgi duyar
Başkalarını önemser
Diğer insanlar için empati ve endişe hisseder
Başkalarının mutluluğuna yardım etmeyi ve katkıda bulunmayı sever
Yardıma muhtaç olanlara yardım eder
Başkalarına az ilgi gösterir
Diğer insanların nasıl hissettiği umurunda değildir
Diğer insanların sorunlarına çok az ilgi duyar
Başkalarını küçümser
İstediklerini elde etmek için diğerlerini manipüle eder

Nevrotiklik

Nörotisizm üzüntü, karamsarlık ve duygusal dengesizlik ile karakterize bir özelliktir. Bu özelliğe sahip olan kişiler, ruh hali değişimleri, kaygı, sinirlilik ve üzüntü yaşama eğilimindedir. Bu özelliği düşük olanlar daha stabil ve duygusal olarak dirençli olma eğilimindedir.

YüksekDüşük
Çok fazla stresli olur
Birçok farklı şey hakkında endişelenir
Kolayca üzülür
Ruh halinde dramatik değişimler yaşar
Endişeli hisseder
Stresli olaylardan sonra toparlanmak için mücadele eder
Duygusal olarak istikrarlıdır
Stresle başa çıkar
Nadiren üzgün veya depresyonda hisseder
Çok endişelenmez
Çok rahattır

Beş Faktör Kişilik Ölçeği evrensel mi?

McCrae ve meslektaşları beş büyük kişilik özelliğinin oldukça evrensel olduğunu keşfettiler. 50'den fazla farklı kültürden insanlara bakan bir çalışma, 5 Faktör Kişilik Ölçeği'nin kişilikleri tanımlamak için doğru bir şekilde kullanılabileceğini buldu.

Bu araştırmaya dayanarak, birçok psikolog şimdi beş kişilik boyutunun sadece evrensel olduğunu düşünmekle kalmıyor; ayrıca biyolojik kökenlerinin de olduğuna inanıyor. Psikolog David Buss, bu beş temel kişilik özelliğinin evrimsel olduğunu ve bu kişilik özelliklerinin sosyal ortamımızı şekillendiren en önemli özellikleri temsil ettiğini öne sürmüştür.

Beş Faktör Kişilik Ölçeği'ni etkileyen faktörler

Araştırmalar hem biyolojik hem de çevresel etkilerin kişiliğimizi şekillendirmede rol oynadığını göstermektedir. İkizler üstündeki araştırmalar hem doğanın hem de beslenmenin beş kişilik faktörünün gelişimini etkilediğini gösterdi.

Beş özelliğin genetik ve çevresel temellerinin incelendiği bir çalışmada, 123 tek yumurta ikizi ve 127 çift yumurta ikizine bakıldı. Bulgular, her bir özelliğin kalıtılabilirliğinin dışa dönüklük için yüzde 53, uyumluluk için yüzde 41, vicdan için yüzde 44, nevrotiklik için yüzde 41 ve açıklık için 61 olduğunu göstermiştir.

Ayrıca uzun zaman diliminde (Longitudinal studies) yapılan araştırmalar bu büyük beş kişilik özelliğinin yetişkinlik dönemi boyunca nispeten istikrarlı olma eğiliminde olduğunu açıklamıştır. İş hayatı çağındaki yetişkinlerin üstündeki bir çalışmadaysa, kişiliğin dört yıllık bir süre boyunca istikrarlı olma eğiliminde olduğunu ve yaşamın gidişatıyla ilgili olumsuz olayların bir sonucu olarak çok az değişiklik gösterdiğini göstermiştir.

Çalışmalar olgunlaşmanın 5 Faktör Kişilik Ölçeği üzerinde bir etkisi olabileceğine işaret ediyor. İnsanlar yaşlandıkça daha az dışlanmış, daha az nevrotik ve daha az deneyime açık olma eğilimindeler. Öte yandan uyumluluk ve vicdanlılık insanlar yaşlandıkça artma eğilimindedir.

Kendinizi değerlendirin

Davranışın, bireyin altında yatan kişiliği ile durumsal değişkenler arasındaki etkileşimin sonucu olduğunu unutmayın. Bir kişinin kendisinin içinde bulduğu durum kişinin nasıl tepki vereceği konusunda önemli bir rol oynar. Bununla birlikte çoğu kez insanlar temel kişilik özelliklerine uygun olarak tepkiler sergilerler.

Bu boyutlar geniş kişilik alanlarını temsil eder. Araştırmalar birçok insanın bu kişilik özelliklerinin birden fazlasını taşıdığını göstermiştir. Örneğin, girişken olan kişiler konuşkan olma eğilimindedir. Ayrıca bu karakter özellikleri aynı anda da devreye girebilir. İnsan kişiliği karmaşık ve çeşitlidir ve her kişi davranışlarında bu boyutların birkaçını sergileyebilir.