Hayalet vatoz dünyadaki en büyük vatoz türüdür. En az iki tür manta (vatoz) vardır. Manta birostris dev okyanus mantası ve manta alfredi ise resif mantasıdır. Görünümleri birbirine benzerdir ve iki canlının yaşam alanları kesişir. Fakat dev manta daha çok açık denizde yaşarken, resif mantası sığ kıyı sularını sever. İşte hayalet vatoz (Manta Ray) hakkında ilginç bilgiler. Ayrıca Benekli kartal vatozu yazısını da okuyabilirsiniz.
Hayalet Vatoz (Manta Ray) ile İlgili Bilgiler
- Bilimsel adı: Manta sp.
- Diğer isimleri: Şeytan vatozu, Dev vatoz, Mobula sp.
- Ayırt edici özellikleri: Gövdesi üç rakamını andıran devasa bir vatoz, mağara gibi ağzı ve ağzının önünde kürek şeklinde lobları var
- Ortalama boyu: 7 m (Mobula birostris); 5,5 m (Mobula alfredi)
- Beslenme: Etçil filtreli
- Ömrü: 50 yıla kadar
- Habitat: Dünya'da tropikal ve subtropikal okyanuslar
- Korunma durumu: Savunmasız (Popülasyon azalıyor)
- Alem: Animalia
- Şube: Chordata (Kordalılar)
- Sınıf: Chondrichthyes (Kıkırdaklı balıklar)
- Alt Sınıf: Elasmobranchii (Keski solungaçlılar)
- Takım: Myliobatiformes
- Familya: Mobulidae
- İlginç bilgi: Vatozlar düzenli olarak resif temizleme istasyonlarını ziyaret ederek dışsal parazitlerinden kurtulurlar
"Manta" adı, hayvanın dış formunun bir tür açıklaması olan manto ya da pelerin manasına gelir. Hayalet vatoz, üçgen yüzgeçleri, iri başları ve solungaçlarındaki yarıklar ile bilinir. Boynuz biçimli yüzgeçleri onlara "şeytan vatozu" takma adını kazandırıyor. İki vatozun da küçük kare dişleri vardır. Türler, dermal dentiküllerinin, renk desenlerinin ve diş düzenlerinin yapısıyla birbirlerinden ayrılır. Çoğu manta, üzerlerinde işaretler olan "omuzları" ve soluk renkli alt tarafları ile siyah veya koyu renklidir. Ventral kısımları belirgin koyu lekeler taşıyabilir. Tamamen siyah olanları da görülmüştür. Mobula birostris türünün dorsal yüzgecine yakın bir omurgası bulunur fakat bununla sokma hareketi yapamaz. Mobula birostris uzunluğu 7 metreye çıkarken, Mobula alfredi 5.5 metre uzunluğa çıkmaktadır. Büyük bir vatoz 1350 kilogram ağırlığında olabilir.
Hayalet vatoz, nefes almak için ileri doğru hareket ederek oksijenli suyun solungaçlarından geçmesini sağlar. Balık temelde göğsündeki (pectoral) yüzgeçlerini çırparak su altında adete "uçarak" yüzer. İri yapısına rağmen mantalar sık sık su yüzeyinde taklalar atar. Bu vatozlar en yüksek beyin – gövde kütle oranlarından birine sahiptir ve çok zeki oldukları kabul edilir.
Hayalet vatoz dünya genelinde tropikal ve subtropikal okyanuslarda yaşar. Yalnızca su sıcaklığının en az 20°C olduğu ılıman denizleri tercih etmelerine rağmen Amerika Birleşik Devletleri ve Yeni Zelanda ülkelerine yakın alanlarda görülmektedir. İlkbahardan sonbahara kadar ise kıyı sularını tercih ederler. 1000 kilometreye kadar göç edebilirler ve deniz seviyesinden 1000 metreye kadar değişen derinliklerde yüzerler. Hayalet vatoz gün boyunca yüzeye yakın yüzerken karanlık çöktüğünde derinlere inerler.
Hayalet Vatozun Dağılımı
Hayalet vatoz, krill, karides ve yengeç larvaları da dahil olmak üzere zooplankton avlayan etçil filtre besleyicileridir.
Hayalet vatoz, krill, yengeç larvaları ve karides ile beslenir. Genel olarak zooplankton avcılarıdır ve dolayısıyla etçillerdir. Avlanmak için görme ve koklama duyularını kullanırlar. Bir vatoz avına saldırmadan önce etrafında yüzerek akıntının onu merkeze çekmesini sağlar. Bunu en çok plankton grupları için yapar. Daha sonra geniş ağzını kullanarak avını içeri çeker. Sefalik yüzgeçleri parçacıkları ağzına gönderirken, solungaç kemerleri onları bir araya toplar.
Hayalet Vatozun Avcıları
Katil balinalar ve büyük köpek balıkları mantaları avlar. Avlarından "çörek" şeklinde ısırıklar alan çörek kapan köpek balıkları ölümcül zararlar verebilir. Vatozlar çeşitli parazitlere duyarlıdır. Yara temizleme ve ektoparazit temizliği için resif temizleme istasyonlarını rutin olarak ziyaret ederler. Vücutlarını resiflere yaslayarak yaralarının iyileşmesini sağlarlar. Mantalar bir kez uğradıkları resif istasyonunu unutmazlar ve tekrar tekrar ziyaret edebilirler. Bu da çevrelerinin bir haritasını çıkardıklarının kanıtıdır.
Hayalet Vatozun Üremesi
Her sene farklı zamanlarda çiftleşirler. Bu zaman mantanın coğrafi olarak nerede bulunduğu ile ilgilidir. Kur zamanlarında genellikle dolunay boyunca "trenler" halinde yüzdükleri tespit edilmiştir. Çiftleşme sırasında, erkek dişinin her zaman sol yüzgecini tutar. Ardından kloakına bir toka yerleştirir.
Gebeliğin 12 ila 13 ay sürdüğü düşünülüyor. Yumurtalar dişinin içinde çatlar ve bir ila iki yavru doğmuş olur. Dişiler genelde iki senede bir doğurur. Erkekler dişilerden daha genç ve henüz küçükken olgunlaşırlar. Dişiler ise genellikle 8 ila 10 yaşları arasında olgunlaşır. Vatozlar kendi ortamlarında 50 yıla kadar yaşayabilir.
Hayalet Vatozlar ve İnsanlar
Tarihsel olarak bakıldığında hayalet vatozlardan korkulmuş ve tapılmıştır. 1978 yılına kadar dalgıçlar bu hayvanların aslında ne kadar kibar ve insancıl olduklarını gösterinceye kadar durum böyleydi. Bugün, hayalet vatozun koruma altına alınması en çok ekoturizm sayesinde olmuştur. Zira Çin geleneksel tıp ilaçları vatozların solungaç tırmığını kullanmayı gerektirmiştir. Bunlar yüzlerce dolardan satılmaktadır. Aynı zamanda etleri ve derileri içinde avlanmaktadırlar. Scuba dalgıçları isterse bu hayvanlarla karşılaşabilirler. Ancak Bahamalar, Hawaii, Endonezya, Avustralya, İspanya ve diğer ülkelerde manta görmek turizm sayesinde oldukça kolaydır. Agresif değillerdir fakat turistler dokunmamaları konusunda uyarılır. Zira mukoza tabakalarını bozmak yaralanmaya ve enfeksiyona karşı duyarlı hale gelmelerine neden olur.
Hayalet Vatozlar Korunma Durumu
IUCN Kırmızı Listesi, hem Mobula alfredi hem de Mobula birostris'i "soyu yüksek tükenme riskiyle karşı karşıya" olarak sınıflandırır. Mantalar pek çok ülke tarafından korunurken, korunmasız sular nedeniyle göç, aşırı avlanma, mikroplastik madde alımı, su kirliliği, tekne çarpışmaları ve iklim değişikliği nedeniyle sayıları azalmaktadır. Yerel popülasyonları ciddi bir tehdit ile karşı karşıyadır çünkü alt popülasyonlar arasında çok az etkileşim vardır. Balıkların üreme hızlarının düşük olması nedeniyle, özellikle korunmasız bölgelerdeki mantaların aşırı avlanmadan kurtulması muhtemel görünmüyor.
Bununla birlikte birkaç halka açık akvaryum, hayalet vatozları barındıracak kadar büyüktür. Bunlar arasında Atlanta'daki Georgia Akvaryumu, Bahamalar'daki Atlantis Resort ve Japonya'daki Okinawa Churaumi Akvaryumu bulunur. Okinava'daki akvaryum son zamanlarda başarılı bir hayalet vatozu doğumu gerçekleştirdi.
