Generalissimo olarak da bilinen Chiang Kai-shek ya da Çan Kay Şek (1887 – 1975), 1928'den 1949'a kadar Çin Cumhuriyeti'nin başı olarak görev yapan bir Çin siyasi ve askeri lideriydi. II. Dünya Savaşı'ndan sonra Çin komünistleri tarafından iktidardan zorla alınıp sürgün edildikten sonra Tayvan'da Çin Cumhuriyeti cumhurbaşkanı olarak görev yapmaya devam etti.
Çan Kay Şek Hakkında Bilgiler
Çan Kay Şek hakkında hızlı bilgiler:
- Hakkında: 1928'den 1975'e kadar Çin'in askeri ve siyasi lideri. Aynı zamanda "Generalissimo" olarak bilinir.
- Doğum tarihi: 31 Ekim 1887, Xikou, Zhejiang Eyaleti, Çin
- Ölüm: 5 Nisan 1975, Taipei, Tayvan
- Ebeveynler: Jiang Zhaocong (baba) ve Wang Caiyu (anne)
- Eğitim: Baoding Harp Okulu, İmparatorluk Japon Ordusu Akademisi Hazırlık Okulu
- Kilit başarılar: Sun Yat-sen ile birlikte Kuomintang (KMT) siyasi partisini kurdu. Sürgünde Tayvan Kuomintang hükümetinin Genel Yöneticisi oldu.
- Büyük ödüller ve onurlar: II. Dünya Savaşı'nın Dört Büyük müttefik galiplerinden biri olarak kabul edildi.
- Eşler: Mao Fumei, Yao Yecheng, Chen Jieru, Soong Mei-ling
- Çocuklar: Chiang Ching-kuo (evlat), Chiang Wei-kuo (üvey evlat)
- Ünlü sözü: "Tüm insan faaliyetlerinde üç temel faktör vardır: Ruh, materyaller ve eylem."
Kuomintang (KMT) olarak bilinen Çin Ulusal Partisi'nin lideri olan Çan Kay Şek, 1925'te Sun Yat-sen'in yerini aldı. Çan, partinin komünist kolunu kovdu ve Çin'i birleştirmeyi başardı. Çan altında, KMT Çin'de komünizmin yayılmasını önlemeye ve artan Japon saldırganlığıyla mücadeleye odaklandı. ABD 1941'de Japonya'ya savaş ilan ettiğinde, Çan Kay Şek ve Çin, müttefik devletlere bağlılıkları ve destekleri için ant içtiler. 1946'da Mao Zedong'un, ayrıca Başkan Mao olarak bilinir, liderliğindeki komünist güçler Çan'ı devirdi ve Çin Halk Cumhuriyeti'ni kurdu. 1949'dan 1975'teki ölümüne kadar sürgün edilen Çan Kay Şek, Tayvan'daki KMT hükümetini yönetmeye devam etti ve Birleşmiş Milletler tarafından Çin'in meşru hükümeti olarak tanındı.
Çan Kay Şek'in İlk Yılları: Çin Devrimi
Çan ya da Chiang, 31 Ekim 1887'de, Çin Halk Cumhuriyeti'nin Zhejiang eyaletindeki Xikou kentinde, durumları iyi olan bir tüccar ve çiftçi ailesinde dünyaya geldi. 1906'da, 19 yaşındayken, Kuzey Çin'deki Paoting Askeri Akademisi'nde askeri bir kariyer için hazırlıklarına başladı. Daha sonra 1909'dan 1911'e kadar Japon ordusunda görev yaptı ve Japon samuray savaşçılarının Sparta ideallerini benimsedi. Chiang daha sonra Tokyo'da Mançu klanının hüküm sürdüğü Çin'in Qing hanedanını devirmeyi planlayan bir grup genç devrimci arasına düştü.
Çan Kay Şek, 1911 Çin Devrimi patlak verdiğinde Çin'e geri döndü ve 1912'de Mançu'yu devirmede başarılı olan mücadeleye katıldı. Çin'in son hanedanlığının düşmesiyle birlikte, Çan Kay Şek eski Qing Hanedanlığı generali ve aynı zamanda Çin'in yeni başkanı ve nihai imparatoru olan Yuan Shikai'ye karşı koymak için diğer cumhuriyetçi devrimcilere katıldı.
Sun Yat-sen ve Çan Kay Şek İlişkisi
Yuan Shikai'yi devirme teşebbüsünün 1913'te başarısız olmasının ardından, Çan Kay Şek Kuomintang (KMT) partisinin kurulmasına yardım etti. 1916'dan 1917'ye kadar kamuoyundan büyük oranda geri durdu. Şangay'da yaşadığı bu dönemde Qing Bang veya Green Gang olarak bilinen organize bir mali suç sendikasına üye olduğu haberleri ortaya atıldı. 1918'de kamu hayatına dönen Çan, etkili bir KMT lideri olan Sun Yat-sen ile yakın bir siyasi birlikteliğe başladı.
KMT'nin komünist hatlarını yeniden düzenlemeye çalışan Sun Yat-sen, Kızıl Ordu'nun politikalarını ve taktiklerini incelemek için 1923'te Çan'ı Sovyetler Birliği'ne gönderdi. Çin'e döndükten sonra, Kanton yakınlarındaki Whampoa Askeri Akademisi'nin komutanı olarak atandı. Sovyet askeri danışmanları Whampoa'da ders vermek için Kanton'a akın ederken, Çinli komünistler ilk defa KMT'ye kabul edildi.
KMT'nin Anti-Komünist Lideri
Sun Yat-sen 1925'te öldüğünde, Çan KMT'nin liderliğini devraldı ve Sovyet hükümetinin ve ordusunun desteğini kaybetmeden, parti içindeki Çinli komünistleri hızla bitirmeye başladı. 1927 yılında şiddetli bir darbeyle komünistleri KMT'den kovdu ve oluşturdukları Çin işçi sendikalarını feshetti. Komünistleri tasfiyesinin ABD Başkanı Calvin Coolidge'i memnun edeceğini uman Çan Kay Şek, ABD ve Çin hükümeti arasında daha yakın ilişkiler kurmayı başardı.
Çan, Çin'i yeniden birleştirmeye devam etti. Milliyetçi devrimci ordunun başkomutanı olarak, 1926'da kuzeydeki kabile savaş ağalarına karşı büyük saldırılar düzenledi. Ordular başkent Pekin'i işgal etti ve Çan başkanlığında Nanking'de yeni bir milliyetçi merkezi hükümet kurdu.
Xi'an Olayı ve II. Dünya Savaşı
1935 yılında Japon İmparatorluğu Kuzeydoğu Çin'i işgalle tehdit ederken, Çan ve KMT, Japonların dış tehdidinden ziyade Çin'deki komünistlerle savaşmaya odaklanmaya devam etti. Çan, Aralık 1936'da kendi generallerinden ikisi tarafından zaptedildi ve KMT'yi Japonya ile ilgili politikalarını değiştirmeye zorlaması için Çin'in Xi'an Eyaletinde rehin tutuldu.
İki hafta boyunca tutsak alınan Çan, ordularını Japonya ile savaşa hazırlamaya ve Japon işgalcilerle mücadele için Çinli komünistlerle en azından geçici bir ittifak kurmaya ikna edildikten sonra serbest bırakıldı.
Japonya'nın 1937'de gerçekleştirdiği, tarihte Nazi katliamlarından daha vahşi görülen Nanking katliamı ya da diğer adıyla Nanking Tecavüzleri ile iki ülke arasındaki büyük savaş patlak verdi. Çan ve orduları, ABD ve diğer müttefiklerin Japonya'ya savaş ilan ettiği 1941 yılına kadar Çin'i tek başına savundular.
II. Dünya Savaşı Sonrası ve Tayvan
Çin, II. Dünya Savaşı'nın Dört Büyük müttefik galibi arasında görülerek onure edilirken, Çan hükümeti içerideki komünistlere karşı mücadelesini devam ettirmesi nedeniyle yıpranmaya başladı. 1946'da Çin İç Savaşı'ı başladı. 1949'da komünistler Çin kıtasının kontrolünü ele geçirdi ve Çin Halk Cumhuriyeti'ni kurdular.
Tayvan eyaletine sürülen Çan, kalan Milliyetçi güçleriyle birlikte adada zayıf bir diktatörlük kurdu. Çan gelecek yirmi yıl boyunca milliyetçi partisini yeniledi ve geniş Amerikan yardımı ile Tayvan'ın modern ve başarılı bir ekonomiye geçişini başlattı.
ABD 1955'te Çan'ın Tayvan'daki milliyetçi hükümetini gelecekteki komünist tehditlere karşı savunma sözü verdi. Bununla birlikte, 1970'lerin başında ABD ile Çin Halk Cumhuriyeti arasındaki ilişkilerin gelişmesi anlaşmayı zayıflattı. ABD, Çan'ın ölümünden dört yıl sonra 1979'da Çin Halk Cumhuriyeti'yle tam ilişkiler kurmak için Tayvan'la diplomatik görüşmeler yaptı.
Çan Kay Şek'in Kişisel Hayatı
Çan'ın yaşamı boyunca dört karısı oldu: Mao Fumei, Yao Yecheng, Chen Jieru ve Soong Mei-ling. Aynı zamanda iki oğlu vardı: Chiang Ching-Kuo ve Chiang Wei-Kuo. Her iki oğul da Tayvan'daki Kuomintang hükümetinde önemli siyasi ve askeri pozisyonlarda bulunmaya devam etti.
Bir Budist olarak doğup büyüyen Çan, halk arasında "Madam Chiang" olarak bilinen dördüncü karısıyla evlendikten sonra 1927'de Hristiyanlığa geçti. Hayatının geri kalanını dindar bir Metodist olarak geçirdi.
Çan Kay Şek'in Ölümü
Çan, kalp krizi ve zatürree geçirdikten aylar sonra 5 Nisan 1975'te Taipei'de 87 yaşında kalp yetmezliği ve böbrek yetmezliğinden öldü. Tayvan'da ölümü için bir aydan fazla bir süre ağıt yakılırken, Çin'deki komünist devlet gazeteleri ölümünü "Çan Kay Şek Öldü" başlığıyla kısa ve basit şekilde verdi.
Bugün, Chiang Kai-shek oğlu Chiang Ching-Kuo ile birlikte Taipei, Xizhi'deki Wuzhi Dağı Askeri Mezarlığı'na gömülüdür.
Çan Kay Şek Hakkında Sık Sorulan Sorular
Çan Kay Şek ne yapmıştır ve neden önemlidir?
20. yüzyılın en uzun süre görev yapan kraliyet dışı devlet başkanlarından biri olan Çan, 46 yıl boyunca bu görevi sürdürerek Çin'in en uzun süre görev yapan kraliyet dışı yöneticisi olmuştur. Mao gibi o da tartışmalı bir figür olarak kabul edilir. Destekçileri onu ulusun birleştirilmesinde önemli bir rol oynaması ve Japonya'ya karşı Çin direnişine liderlik etmesinin yanı sıra hem Çin Anakarası'nda hem de Tayvan'da komünist etkiye ve ekonomik kalkınmaya karşı koymasıyla övmektedir.
Çan Kay Şek Anıt Mezarı'nın önemi nedir?
Ulusal Çan Kay Şek Anıt Mezarı (Çince: 國立中正紀念堂; Pe̍h-ōe-jī: Kok-li̍p Tiong-chèng-kí-liām-tn̂g), Çin Cumhuriyeti'nin eski Cumhurbaşkanı Generalissimo Çan Kay Şek'in anısına dikilmiş ulusal bir anıt, simgesel yapı ve turistik cazibe merkezidir.
Çan Kay Şek öldüğünde kaç yaşındaydı?
87 yaşında (1887-1975) öldü.
Çan Kay Şek hangi millettendi?
Çin.
Çan Kay Şek ne zaman ve nerede doğdu?
31 Ekim 1887, Xikou, Ningbo, Çin.
Çan Kay Şek'i kaçıran general kimdi?
Daha önce Sian Olayı olarak romanlaştırılan Xi'an Olayı, 1936 yılında Shaanxi, Xi'an'da meydana gelen siyasi bir krizdir. Çin Milliyetçi hükümetinin lideri Chiang Kai-shek, iktidardaki Çin Milliyetçi Partisi'ni (Kuomintang veya KMT) Japonya İmparatorluğu ve Çin Komünist Partisi (ÇKP) ile ilgili politikalarını değiştirmeye zorlamak amacıyla kendisine bağlı generaller Chang Hsüeh-liang (Zhang Xueliang) ve Yang Hucheng tarafından gözaltına alındı.
Kaynaklar:
- Seagrave, Sterling. 1996. The Soong Dynasty. Corgi Books. ISBN 0-552-14108-9
- Gillin, Donald G.; Etter, Charles (May 1983). "Staying On: Japanese Soldiers and Civilians in China, 1945–1949". The Journal of Asian Studies. 42 (3): 497–518. doi:10.2307/2055515. JSTOR 2055515. S2CID 164133500.