İşte ilk uygarlıklarda meydana gelen olaylar dizisi ile ilgili kronolojik bir sıra. Daha önce İnsanın Kökenleri yazımızla bu seriyi başlatmıştık. Bu dönem karmaşık uygarlıkların ortaya çıkmasına tanıklık etti. Topluluklar büyüdü; Mısır, Hindistan, Batı Asya ve Çin'in bereketli vadilerinde ticaret gelişti. Avrupa ile Orta ve Güney Amerika da bu dönemde gelişme gösterdi.
Uygarlıklar nasıl oluştu?
"Uygarlık" terimi, kentsel toplulukların ortaya çıkmasının sonucu olarak gelişen sofistike bir yaşam biçimini ifade eder. En eski uygarlıklar, ticaret ve tarımın gelişmesinin insanların bol miktarda yiyeceğe ve istikrarlı bir ekonomiye sahip olmasını mümkün kıldığı MÖ 4000 ile 3000 yılları arasında ortaya çıktı.
Mezopotamya (bugünkü Irak) uygarlıkların ortaya çıktığı ilk yer olmuş, onu Mısır izlemiştir. MÖ 2500'lerde Çin gelişen bir medeniyete sahipken, Orta Amerika (bugünkü Meksika) yaklaşık MÖ 1200'lerde bir medeniyete sahipti. Antarktika hariç, her kıtada uygarlığın geliştiği görülmüştür.
İlk uygarlıklarda yaşanan tarihi olaylar
MÖ 3200 – 2600
Erken İndus dönemi: İndus Vadisinde bölgesel kültürler ve şehirler.
MÖ 3100 – 2890
Mısır'da ilk hanedan; Erken hanedan dönemi başlar (MÖ 2686'ya kadar).
MÖ 3200
Batı Asya'da Bronz Çağı'nın başlaması (MÖ 3200 – 1200).
MÖ 3000
Güney Fransa'da bakır işçiliği bulguları.
MÖ 3000
Longshan kültürünün Çin'de gelişmesi (MÖ 3200 – 3000).
MÖ 3000
Kral Menes birleşik Yukarı (Güney) ve Aşağı (Kuzey) Mısır'da hüküm sürer.
MÖ 3000 – 2500
And çiftçileri patates ve kinoa gibi bitkileri eker ve alpaka ve lama gibi hayvanları yetiştirir.
MÖ 3000
Girit'te Minos Uygarlığının belirmesi.
MÖ 2900
Çivi yazısı Sümer ve Mezopotamya'da gelişir.
MÖ 2900 – 2400
Stonehenge tören kompleksinde tahta yapıların kurulması.
MÖ 2890 – 2686
Mısır'ın ikinci hanedanı.
MÖ 2800 – 2700
İlk tören merkezleri Güney Amerika'da, Peru kıyılarında gelişir.
MÖ 2750
Çin'de ilk bronz eşyalar.
MÖ 2686 – 2613
Mısır'ın Üçüncü Hanedanı kral Sanakhte ile başlar.
MÖ 2686
Güçlü krallar dönemi olan Eski Krallık dönemi Mısır'da başlar (MÖ 2181'e kadar sürer).
MÖ 2667 – 2650
Mısır, Sakkara'da kral Djoser için Step piramidinin inşa edilmesi (MÖ 2667 – 2648).
MÖ 2613 – 2494
Mısır'da Dördüncü Hanedan; piramit yaptıran firavunlar Khufu, Khafre ve Menkaure'yi kapsar.
MÖ 2600
Ur hükümdarları kraliyet mezarlarına gömülür; içlerinde efsanelere göre Sümer'de saltanat süren Uruk kralı Gılgamış vardır.
MÖ 2600
Karal gibi tören merkezleri Peru'da inşa edilir.
MÖ 2600
İndus Vadisinde saban kullanılır.
MÖ 2589
Mısır'ın Giza bölgesinde üç piramidin inşaatının başlaması.
MÖ 2500
Britanya'da Stonehenge'nin dış dairesi taş kullanılarak yapılır.
MÖ 2500
Polonya'da bulunan ilk bronz eşyaların gösterdiği gibi Bronz Çağı Avrupa'da başlar.
MÖ 2500
Çin'de Longshan kültürü çömlek, bronz ve ipek üretir.
MÖ 2500
Ur önemli üretim merkezlerinden biridir.
MÖ 2500
Eski Krallık dönemi Mısır'da devam eder.
MÖ 2500
Suriye ve Levant'ta Ebla, Mari ve diğer şehirler ortaya çıkar.
MÖ 2500
Bell Beaker kültürü Batı ve Orta Avrupa'da devam eder.
MÖ 2500
Bronz Çağı Orta Avrupa'da başlar.
MÖ 2500
İndus uygarlığının olgun çağı başlar.
MÖ 2500
Güney Amerika'da uzun mesafeli ticarete ilişkin bulgular.
MÖ 2500
Aspero ve Kotoş törensel merkezleri Andlar ve Peru'nun sahil bölgelerinde kurulmaya devam eder.
MÖ 2400
Güneybatı Britanya'da Stonehedge tören merkezinin bütün taşları dikilir.
MÖ 2350
Ummalı Lugalzagesi tüm Sümer'i birleştirir.
MÖ 2345 – 2181
Mısır'ın Altıncı Hanedanı kurulur.
MÖ 2334 – 2316
Akat kralı Sargon Sümer'i ele geçirerek dünyanın ilk imparatorluğunu kurar.
MÖ 2300
Bronz Çağı Güney Amerika'da; İtalya'da ve Balkanlarda başlar.
MÖ 2278 – 2184
Mısır'da Altıncı Hanedanın II. Pepi'nin hükümdarlığı.
MÖ 2205
Çin geleneğine göre Xia hanedanı Doğu Çin'de Büyük Yu tarafından kurulur. MÖ 1776'ya kadar hüküm sürdüğü söylenmektedir.
MÖ 2181
Eski Krallık döneminin Altıncı Hanedanı hükümdarın otoritesini zayıflatan doğal felaketlerden sonra Mısır'da sona erer.
MÖ 2181
Birinci Ara Dönem Mısır'da başlar (MÖ 2040'a dek sürer).
MÖ 2150
Gutianlar Akatları yener; Mezopotamya'nın Lagaş gibi şehir devletleri bağımsızlıklarını kabul ettirir.
MÖ 2150
Merkezi Nil'in Üçüncü Şelalesi'ndeki Kerma bölgesinde bulunan Nubya Krallığı Mısır'ın güneyinde kurulur.
MÖ 2112 – 2095
Ur kralı Ur-Nammu'nun saltanatında Mezopotamya'nın büyük kısmının birleşmesi; Ur tapınağını ziggurat olarak yeniden yapar.
MÖ 2112
Ur-Nammu (MÖ 2004'e kadar) tarafından kurulan Ur'un Üçüncü hanedanı.
MÖ 2050
Minos saray uygarlığının Girit'te ortaya çıkması.
MÖ 2040
Tebli Nebhepetre Mentuhotep rakiplerini yenerek Mısır'ı birleştirir.
MÖ 2040
II. Mentuhotep, Memfis yakınındaki Itj-Towy'de yeni bir başkent kurar; Orta Krallık başlar.
MÖ 2004
Ur şehri Elamitlere düşer, Ur hanedanı sona erer.
MÖ 2000
Aşur kenti Kuzey Mezopotamya'da egemen hale gelir.
MÖ 2000
Kuzey Amerika'da darı, fasulye ve sakız kabağı yetiştirilmesi; uzak mesafeli ticaret yolları faaliyette.
MÖ 2000 – 1750
İnuitlerin ataları Arktik Küçük Aletler halkı Alaska'dan çıkarak Kanada üzerinden yayılır ve Grönland'a yerleşir.
MÖ 2000 – 1600
Girit Minos Uygarlığı en yüksek noktasında.
MÖ 1985 – 1955
Kral I. Amenemhat Orta Krallık döneminde Mısır'a istikrar getirir.
MÖ 1984
Babil'in ilk hanedanının kurulması.
MÖ 1965 – 1920
Mısır'da I. Senusret'in hükümdarlığı.
MÖ 1960
Mısır Kralı I. Senusret Nubya'yı yener, krallığını Nil'in ikinci şelalesine kadar genişletir.
MÖ 1900
Anadolu'da şehirler ve küçük krallıklar gelişir.
MÖ 1900
Erlitou şehri Çin'de Sarı Irmak çevresinde kurulur.
MÖ 1900 – 1700
İndus uygarlığı geriler; şehirleri terk edilir.
MÖ 1813 – 1781
Şamsi-Adad'ın hükümdarlığı; Kuzey Mezopotamya'yı ele geçirerek Yukarı Mezopotamya Krallığını başkenti Şubat-Enlil'de kurar.
MÖ 1800
Shang Hanedanlığı Çin'de başlar.
MÖ 1800
Tören merkezi La Florida Peru'da inşa edilir.
MÖ 1792 – 1750
Babil'de Hammurabi'nin hükümdarlığı; Mezopotamya'da Babil İmparatorluğunu kurar ve imparatorluğunda kullanılmak üzere bir kanunname çıkartır.
MÖ 1766
Çin tarihine göre Kral Tang tarafından Shang hanedanının kuruluşu.
MÖ 1750
Sechin Alto geniş tören kompleksi Peru'da inşa edilir.
MÖ 1750
Çizgi A yazısının Girit'te kullanılmaya başlanması.
MÖ 1715
Mısır'ın Orta Krallığı kargaşalıklara parçalanır; İkinci Ara Dönem başlar.
MÖ 1650
Hititler, Orta Anadolu'da başkentleri olan Hattuşaş'ta Eski Krallık dönemini başlatır.
MÖ 1650 – 1550
Levant Hiksosları ikinci ara dönemde Aşağı Mısır'ı fetheder.
MÖ 1628
Yunan adası Santorini'de bir yanardağ şiddetle patlar, adadaki Minos uygarlıklarını kütle kaplar.
MÖ 1600
Miken uygarlığı Yunan ana karasında belirir.
MÖ 1595
Hitit kralı Murşili Babil'i yağmalar, Hammurabi tarafından kurulan imparatorluğu sona erdirir.
MÖ 1570'ler
İlk Mısır Firavunları Teb yakınlarındaki Krallar Vadisi'ne gömülür.
MÖ 1570
İran Kassitleri bölgeyi birleştirerek Babil'de yeni bir imparatorluk kurmaya başlar.
MÖ 1550'ler
Teb kralı I. Ahmose Hiksosları Aşağı Mısır'dan çıkartarak Mısır'ı birleştirir.
MÖ 1550
Hititler demir eritme teknolojisini geliştirir.
MÖ 1500
Hitit Eski krallığı geriler; Kuzey Mezopotamya'da Mitanni Hurri hanedanının ortaya çıkması.
MÖ 1500
Bakırın Sahra bölgesinde işlenmesi.
MÖ 1500
Mısırlılar, Mitanni, Yeni Krallık Hititleri Levant'a hakim olmak için mücadele eder.
MÖ 1500
Peru'da metal işletmeciliğine dair bulgular.
MÖ 1500'ler – 900
Güney Rusya'dan Aryanlar Kuzey Hindistan'a göç eder.
MÖ 1500 – 1200
Teb'e Karnak tapınağı inşa edilir.
MÖ 1400'ler
Bronz işçiliği Vietnam ve Tayland'a yayılır.
MÖ 1400'ler ortaları
Lapita halkı Melanezya'dan doğuya doğru göç ederek Pasifik Adalarına yerleşir.
MÖ 1400'ler
Miken ticaret ağı Sicilya'dan Levant'a kadar uzanır.
MÖ 1400'ler
Minos sarayları Girit'te ortadan kalkar; Mikenler adanın hakimiyetini alır.
MÖ 1400
Çin'de Shang başkenti Zhengzhou'dan Xi'ang'a taşınır.
MÖ 1300'ler
Hitit Kralı I. Şuppiluliuma Suriye'yi kısa sürede fethederek, Mısır'a büyük açısından rakip olur.
MÖ 1352 – 1336
IV. Amenhotep'in hükümdarlığı; Mısır'ın eski dininden ayrılarak güneş tanrısı Aten'e ibadet eder ve Akhenaton (Akhenaten) adını alır.
MÖ 1300'ler ortası
Asur şehri Mitanni idaresinden kurtulur; Asur devletinin yükselişi
MÖ 1336 – 1327
Çocuk kral Tutankamon'un kısa hükümdarlığı, Antik Mısır dini tekrar kurulur ve Akhenaton'un getirdikleri terk edilir.
MÖ 1300 – 1000
Çiftçiler ve çobanlar Kuzey Hindistan'da Ganj Havzası boyunca yayılır.
MÖ 1300
Tuna bölgesinde Urnfield kültürü ortaya çıkar.
MÖ 1279
Mısır'da II. Ramses'in hükümdarlığının başlangıcı (MÖ 1213'e kadar).
MÖ 1274
Mısırlılar ve Hititler Kadeş Muharebesinde savaşır.
MÖ 1200
Chavin kültürü Peru Andlarında başlar.
MÖ 1200
Hitit başkenti Hattuşaş tahrip edilir.
MÖ 1200
Olmek kültürü Meksika'da ortaya çıkar.
MÖ 1200
Levant'taki şehirler Deniz Kavimleri tarafından yağmalanır.
MÖ 1184
Mısır'ın son büyük Firavunu III. Ramses'in hükümdarlığı (MÖ 1153'e kadar)
MÖ 1180
Hitit İmparatorluğu çöker.
MÖ 1150
Mikenler savunmaları güçlendirir, saldırı korkusu yaşanır.
MÖ 1100
Miken dönemi sona erer ve Yunanistan'ın karanlık çağı başlar.
MÖ 1069
Mısır'da Üçüncü Ara Dönem'in başlaması.
MÖ 1027
King Wu, Shang kralının hükümdarlık için Göklerin Yetkisini (Tianming) kaybettiğini iddia eder.
MÖ 1006
David İbranilerin kralı olarak Saul'un yerine geçer.
MÖ 1000
Fenikeliler Akdeniz'de koloniler ve limanlar inşa eder.
MÖ 1000
Yunanlar Ege'de koloniler kurmaya başlar.
MÖ 1000
Batı Avrupa'da tepe kaleleri inşa edilir.
MÖ 1000
Kral Davud İsrail kabilelerini birleştirir ve Kudüs'ü başkent yapar.
MÖ 1000
Hindistan'da çiftçi toplulukları Ganj Vadisine yerleşir.
MÖ 1000
Nubya Krallığı Kuş kurulur.
MÖ 1000
Kuzey Amerika'da Ohio nehri boyunca Adena kültürü gelişmeye başlar.
MÖ 966
Yeni Asur İmparatorluğu kurulur.
MÖ 965
Kral Süleyman'ın İsrail'de hükümdarlığı başlar (MÖ 928'e kadar).
MÖ 900 – 700
İskit göçerleri steplere yayılır.
MÖ 880
Nimrud Asur başkenti olur.
MÖ 853
III. Şalmaneser Karkar Muharebesini Şam kralı yönetimindeki bir koalisyona karşı kazanır.
MÖ 850
İtalya'da Roma'da ilk yerleşimler kurulur.
MÖ 840
Ermeni Krallığı Urartu güçlenir.
MÖ 814
Kartaca Kuzey Afrika'da Fenikeliler tarafından kurulur.
MÖ 800
Hallstatt kültürü Avrupa'da belirir.
MÖ 800
Güney Amerika'da Chavin de Huantar kurulur.
MÖ 776
İlk ortak Yunan oyunları Yunanistan'da Olimpiya'da düzenlenir ve her dört yılda bir tekrarlanır.
MÖ 775
Akdeniz'in Yunanlar tarafından kolonileştirilmesi.
MÖ 771
Zhou başkenti doğuya Luoyang'a taşınır, Doğu Zhou dönemi başlar.
MÖ 753
Roma'nın Romulus tarafından kuruluşuna inanılan geleneksel tarih.
MÖ 750
Nubya Kuşit hükümdarları Mısır'a ordular gönderir MÖ 747'de ele geçirir.
MÖ 750
Homeros'un İlyada ve Odysseia destanları yazılır.
MÖ 744
Asur kralı III. Tiglat Pileser'in hükümdarlığı başlar (MÖ 727'ye kadar).
MÖ 722
II. Sargon Asur tahtını ele geçirir (MÖ 705'e kadar).
MÖ 714
II. Sargon Urartu'yu yener ve önemli kutsal alanı Musasir'i yağmalar.
MÖ 705
Asur başkenti Ninova'ya taşınır.
MÖ 701
…Ve Asurlular Yahuda'yı istila eder.
