Mustafa Kemal Atatürk (19 Mayıs 1881–10 Kasım 1938), 1923'te Türkiye Cumhuriyeti'ni kuran Türk milliyetçisi askeri bir lider ve dehadır. Atatürk, 1923'ten 1938'e kadar ülkenin ilk cumhurbaşkanı olarak görev yaptı. Türkiye'yi modern bir ulus devletine dönüştüren sayısız reformu hayata geçirdi. Sadece bir asker olarak başardığı şeyler dünya çapında son derece büyük saygı görmüştür.
Mustafa Kemal Atatürk'ün yaşamı
- Bilinirlik: Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti'ni kuran büyük Türk milliyetçisi.
- Diğer adı: Mustafa Kemal Paşa
- Doğum tarihi: 19 Mayıs 1881, Selanik, Osmanlı Devleti
- Ebeveynleri: Ali Rıza Efendi ve Zübeyde Hanım
- Ölümü: 10 Kasım 1938, İstanbul, Türkiye
- Eşi: Latife Uşaklıgil (e. 1923–1925)
Atatürk Hakkında Sık Sorulan Sorular
Mustafa Kemal Atatürk'ün önemi nedir?
Atatürk, I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı İmparatorluğu'nun teslim oluşunun ardından Türk halkını birleştiren Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanıdır. Tutkulu bir modernleşme programını takip etti ve Türk yaşamının yasal ve sosyal sistemlerini geniş ölçüde dönüştürdü.
Mustafa Kemal Atatürk nasıl eğitildi?
1877-78 Rus-Türk Savaşı'nın teğmenlerinden biri olan Atatürk'ün babası, oğlunu askeri eğitime adadı ve modern bir laik okula (gerici okullara değil) gönderdi. Atatürk orta öğrenimi için bir askeri okula gitti ve daha sonra İstanbul'daki Harp Okulu'na, ardından Harp Akademisi'ne girdi.
Mustafa Kemal Atatürk iktidara nasıl geldi?
Atatürk, I. Dünya Savaşı'nda Gelibolu'daki Müttefikleri yenilgiye uğrattıktan sonra ulusal kahraman oldu. Yine de Osmanlılar yenik düşecekti. Anadolu'nun parçalanmasını önlemek için padişaha isyan etti. 1923'te Türkiye Cumhuriyeti'nin egemenliği Lozan Antlaşması ile uluslararası alanda tanındı. Atatürk ilk cumhurbaşkanı oldu.
Mustafa Kemal Atatürk'ün mirası neydi?
Modern Türkiye'nin kurucusu olmasının yanı sıra Atatürk, Türkiye'nin Kemalizm olarak bilinen devlet ideolojisinin temelini attı. İlkeleri, 1937'de Türk anayasasında da yer alan cumhuriyetçilik, milliyetçilik, halkçılık, devletçilik (devlet kontrollü ekonomik kalkınma), laiklik ve devrimciliktir (devlet ve toplumda sürekli değişim).
Atatürk'ün İlk Yılları
Mustafa Kemal Atatürk, 19 Mayıs 1881'de, Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçası olan Selanik'te doğdu (şimdi Thessaloniki, Yunanistan). Babası Ali Rıza Efendi köken olarak Arnavut olabilir, ancak bazı kaynaklar ailesinin Türkiye'nin Konya bölgesinden gelen göçmenler olduğunu belirtmiştir. Ali Rıza Efendi küçük bir bölgede yerel bir yetkili ve bir kereste satıcısıydı. Mustafa'nın annesi Zübeyde Hanım okuma yazma bilen (o zamanlar için sıra dışıdır) mavi gözlü bir Türk ya da muhtemelen Makedonyalı bir kadındı. Zübeyde Hanım oğlunun dini eğitim almasını istedi ancak Mustafa daha laik bir zihinle büyüyecekti. Çiftin altı çocuğu oldu, yalnızca Mustafa ve kız kardeşi Makbule yetişkinliğe kadar yaşadı.
Atatürk'ün Dini ve Askeri Eğitim
Genç bir çocuk olan Mustafa isteksizce dini okula gitti. Babası daha sonra laik bir özel okul olan Şemsi Efendi Okulu'na transfer olmasına izin verdi. Mustafa 7 yaşındayken babası öldü.
Mustafa daha 12 yaşındayken, annesine danışmadan bir askeri lisenin giriş sınavına katılma kararı verdi. Daha sonra Manastır Askeri Lisesi'ne başladı ve 1899'da Osmanlı Harp Okulu'na seçildi. Ocak 1905'te mezun oldu ve kariyerine orduda başladı.
Atatürk'ün Askeri Hayatı
Yıllarca süren askeri eğitimden sonra Atatürk Osmanlı ordusuna yüzbaşı olarak girdi. 1907 yılına kadar Şam'daki Beşinci Ordu'da görev yaptı. Daha sonra bugün Makedonya Cumhuriyeti'nde Bitola olarak bilinen Manastır'a geçti. 1910'da Kosova'daki Arnavut ayaklanmasını bastırmak için görevlendirildi. Askeri ünü ertesi yıl İtalyanlarla yapılacak Trablusgarp Savaşı (1911-1912) ile yükselecekti.
Trablusgarp Savaşı, Kuzey Afrika'daki Osmanlı topraklarının bölünmesi için İtalya ile Fransa arasında yapılan 1902 anlaşmasından doğdu. Osmanlı İmparatorluğu o zamanlar "Avrupa'nın hasta adamı" olarak biliniyordu. Bu yüzden Avrupalı güçler, devlet çökmeden çok önce topraklarının nasıl paylaşılacağına karar vermeye başlamıştı. Fransa, İtalya'ya Libya'nın kontrolü sözünü verdi. Ardından Fas'a müdahale etmeme karşılığında Osmanlı'dan üç vilayeti kendine geçirdi.
İtalya, Eylül 1911'de Osmanlı Libya'sına karşı 150.000 kişilik bir orduyla yürüdü. Mustafa Kemal Atatürk, bu istilayı yalnızca 8.000 düzenli asker, 20.000 yerel Arap ve Bedevi milis üyesi ile bastırmak üzere gönderilen Osmanlı komutanlarından biriydi. 200 Türk ve Arap savaşçının 2.000 İtalyanı tuttuğu ve onları Tobruk kentinin dışına ittiği Aralık 1911 Tobruk Savaşı önemli bir Osmanlı zaferiydi.
Bu yiğit direnişe rağmen, İtalya Osmanlıları zorladı. Ekim 1912 Uşi Antlaşması'nda, Osmanlı İmparatorluğu Trablus, Fizan ve Sirenayka eyaletlerinin kontrolünü kaybetti. Bölgeler İtalyan Libyası haline geldi.
Atatürk ve Balkan Savaşları
Osmanlı, imparatorluğunun kontrolünü kaybettikçe Balkan bölgesinin çeşitli halkları arasında etnik milliyetçilik düşüncesi yayılmaya başladı. 1912 ve 1913'te, Birinci ve İkinci Balkan Savaşlarında iki kez etnik çatışma yaşandı.
Yeni bağımsız olan Karadağ, Bulgaristan, Yunanistan ve Sırbistan'dan oluşan Balkan Birliği 1912'de kendi etnik gruplarının çoğunlukta olduğu Osmanlı kontrolündeki bölgelere saldırdı. Osmanlılar, Atatürk'ün birlikleri de dahil Birinci Balkan Savaşı'nı kaybetti. Osmanlılar ertesi yıl gerçekleşen İkinci Balkan Savaşı'nda Bulgaristan tarafından ele geçirilen Trakya topraklarının çoğunu geri kazandılar.
Osmanlı İmparatorluğu'nun yıpranmış sınırlarında yaşanan bu mücadeleler etnik milliyetçilik ile beslenmişti. 1914'te Sırbistan ile Avusturya-Macaristan İmparatorluğu arasındaki bölgesel etnik çatışma, kısa bir süre sonra tüm Avrupa güçlerini içeren zincirleme bir reaksiyona, I. Dünya Savaşı'na neden oldu.
I. Dünya Savaşı ve Gelibolu
I. Dünya Savaşı, Atatürk'ün yaşamında önemli bir dönemdi. Osmanlı Devleti, İngiltere, Fransa, Rusya ve İtalya'ya karşı duran güçlere (Almanya ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu) katıldı. Atatürk, Müttefik güçlerin Gelibolu'da Osmanlı Devleti'ne saldıracağını öngörmüştü; Beşinci Ordu'nun 19. Bölüğünü oraya yerleştirdi.
Türk ordusu Atatürk'ün önderliği altında Gelibolu Yarımadası'nı ele geçirmek için bir araya gelen İngiliz ve Fransızları yenilgiye uğrattı. Müttefikler için büyük bir mağlubiyetti. İngiltere ve Fransa Gelibolu Muharebesi'nde çoğunluğu Avustralyalı ve Yeni Zelandalı olan 568.000 er getirdi. Bunlardan 44.000'i öldü ve neredeyse 100.000'i yaralandı. Osmanlı kuvveti 315.500 erle daha küçüktü; yaklaşık 86.700'ü öldü ve 164.000'den fazlası yaralandı.
Türk birlikleri Gelibolu'da yüksek tepelerde kaldılar ve Müttefik kuvvetleri sahil şeridinde tuttular. Bu kanlı ama başarılı savunma eylemi önümüzdeki yıllarda Türk milliyetçiliğinin yapı taşlarından birini oluşturacaktı ve Atatürk tüm bunların merkezindeydi.
Müttefiklerin Ocak 1916'da Gelibolu'dan çekilmesinin ardından Atatürk, Kafkasya'daki Rus İmparatorluk Ordusu'na karşı başarılı savaşlar verdi. Mart 1917'de İkinci Ordu'nun komutasının tamamına sahip oldu. Bu esnada Rus muhalifleri 1917 Rus Devrimi'nin patlak vermesi nedeniyle bölgeden hızlıca geri çekildiler.
Padişah, Arabistan'daki Osmanlı savunmasını körüklemeye karar verdi ve İngilizlerin Aralık 1917'de Kudüs'ü ele geçirmesiyle Atatürk'ü Filistin'e gitmesi için görevlendirdi. Atatürk hükümete Filistin'teki durumun umutsuz olduğunu belirten bir mektup yazdı ve Suriye'de yeniden pozisyon alınmasını önerdi. İstanbul bu planı reddedince Atatürk görevinden çekilerek başkente döndü.
Mihver Devletleri'nin yenilgisi yaklaştığında, Atatürk düzenli geri çekilmeyi sağlamak için bir kez daha Arap Yarımadası'na döndü. Osmanlı kuvvetleri Eylül 1918'de Megiddo Savaşı'nı kaybetti. Bu yenilgi Osmanlı hükümranlığının sonunun başlangıcıydı. Atatürk Müttefikler ile yaptığı ateşkesi kullanarak Eylül süresince ve de Kasım'ın başında tüm Osmanlı güçlerini Orta Doğu'dan çekti. 13 Kasım 1918'te İstanbul'a döndüğünde şehrin galip İngiliz ve Fransızlar tarafından işgal edildiğini gördü. Osman İmparatorluğu artık yoktu.
Kurtuluş Savaşı
Atatürk, 1919 Nisan'ında paramparça olmuş Osmanlı Ordusu'nu yeniden düzenlemekle görevlendirildi, böylece ülkenin el değiştirmesi sırasında iç güvenlik sağlanabilecekti. Mustafa Kemal Atatürk bunun yerine orduyu milliyetçi bir direniş hareketiyle örgütlemeye başladı. O yılın haziran ayında Amasya Genelgesini vererek Türkiye'nin bağımsızlığının tehlikede olduğunu duyurdu.
Mustafa Kemal bu konuda oldukça haklıydı. Ağustos 1920'de imzalanan Sevr Antlaşması, Türkiye'nin Fransa, İngiltere, Yunanistan, Ermenistan, Kürtler ve boğazları kontrol edecek uluslararası bir güç arasında bölünmesini ele almıştı. Sadece Ankara çevresine yerleştirilmiş küçük bir devlet Türklere bırakılacaktı. Bu plan Atatürk ve diğer Türk milliyetçileri için kabul edilemezdi: Savaş demekti.
Britanya, Türkiye meclisini dağıtmak ve padişahı kalan haklarından vazgeçirmek için harekete geçti. Buna cevaben Atatürk yeni bir ulusal seçim çağrısında bulundu ve kendisinin konuşmacı olduğu ayrı bir meclis kurdu; bu yer Türkiye Büyük Millet Meclisi olarak adlandırıldı. Müttefik işgal güçleri Türkiye'yi Sevr Antlaşması'na göre ayırmaya başlarken, Atatürk Büyük Millet Meclisi (TBMM) ile toplandı ve bir ordu kurdu ve Türk Kurtuluş Savaşı'nı başlattı.
1921 boyunca Atatürk'ün emrindeki TBMM ordusu komşu güçlere karşı zafer üzerine zafer kazandı. Ertesi sonbahar Türk milliyetçi birlikleri işgalci güçleri Türkiye yarımadasından çıkarmıştı.
Türkiye Cumhuriyeti Kuruluyor
Avrupa güçleri 24 Temmuz 1923'te Lozan Antlaşması'nı imzalayarak tam bağımsız Türkiye Cumhuriyeti'ni tanıdılar. Cumhurbaşkanı seçilen Atatürk, dünyanın en hızlı ve en etkili modernizasyon seferberliklerinden birine liderlik edecekti.
Atatürk tüm İslam alemine zarar veren halifeliği ortadan kaldırdı. Ancak başka hiçbir yerde yeni bir halife de atanmadı. Atatürk aynı zamanda hem kız hem de erkek çocuklar için din dışı ilköğretim okullarının gelişimini teşvik ederek eğitimi laikleştirdi etti.
1926'da Atatürk, bugüne kadarki en radikal reformu gerçekleştirdi; şeriat mahkemelerini feshetti ve Türkiye genelinde laik medeni kanunu uygulamaya koydu. Kadınlar artık mülk edinme ve eşlerinden boşanma konusunda eşit haklara sahipti. Cumhurbaşkanı Atatürk, zengin ve modern bir ulus olarak hayal ettiği Türkiye'de, kadınları işgücünün önemli bir parçası olarak görüyordu. Atatürk bundan sonra son olarak Arap alfabesiyle yazılan Türkçe'yi Latinceye dayalı yeni bir alfabe haline getirdi.
Atatürk'ün Ölümü
Mustafa Kemal Atatürk yeni bağımsız Türkiye devletini kurma ve yönetmedeki önemli rolü nedeniyle "Türklerin atası" manasını taşıyan Atatürk olarak anılmaya başlandı. Atatürk, 10 Kasım 1938'de karaciğer sirozundan öldü. Henüz yalnızca 57 yaşındaydı.
Atatürk'ün Mirası
Atatürk hem ordudaki görev süresi boyunca hem de 15 yıllık cumhurbaşkanlığı döneminde modern Türk devletinin temellerini attı. Politikaları yüzyıl önce olduğu gibi bugün de modernlikten uzak zihinlerce tartışılsa da, Atatürk'ün reformları Türkiye'yi 20. yüzyılın en büyük başarı hikayelerinden biri haline getirmiştir.
Atatürk Hakkında Sık Sorulanlar
Mustafa Kemal Atatürk kimdir?
Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk Cumhurbaşkanıdır. Türk Kurtuluş Savaşı'na önderlik etti ve ülkeyi modernleştirmek ve laikleştirmek için geniş kapsamlı reformlar uyguladı.
Atatürk'ün Türk Kurtuluş Savaşı'ndaki rolü neydi?
Atatürk, yabancı işgal güçlerine karşı direnişe liderlik ederek ve yeni bir Türk devleti kurarak Türk Kurtuluş Savaşı'nda merkezi bir rol oynamıştır.
Atatürk'ün temel reformları nelerdi?
Atatürk, Türkiye'yi modernleştirmeyi amaçlayan çok sayıda reform gerçekleştirmiştir. Bunlar arasında Avrupa modellerine dayalı yeni bir hukuk sisteminin benimsenmesi, Batı tarzı eğitimin başlatılması, Arap alfabesinin Latin alfabesiyle değiştirilmesi ve cinsiyet eşitliğinin teşvik edilmesi yer alıyordu.
Atatürk ilkelerinin önemi nedir?
Kemalizm ya da Atatürkçülük olarak bilinen Atatürk ilkeleri modern Türkiye'nin ideolojik temelini oluşturmaktadır. Bu ilkeler laiklik, milliyetçilik, halkçılık ve reformizmi içermekte olup din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasını, ulusal birliği ve ilerici sosyal politikaları vurgulamaktadır.
Ankara nerededir ve Atatürk'ün mirası açısından neden önemlidir?
Ankara Türkiye'nin başkentidir. Türk Kurtuluş Savaşı sırasında Atatürk'ün direniş hareketinin karargahı olarak hizmet vermiş ve yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin başkenti olmuştur. Atatürk'ün modern ve bağımsız bir Türkiye vizyonunu simgelemektedir.
Lozan Konferansı neydi ve neden önemliydi?
Lozan Konferansı, 1923-1924 yılları arasında barış şartlarını müzakere etmek ve modern Türkiye'nin sınırlarını belirlemek amacıyla düzenlenen diplomatik bir konferanstı. Konferans, Türkiye Cumhuriyeti'nin egemenliğini ve bağımsızlığını tanıyan ve Atatürk'ün kazanımlarını pekiştiren Lozan Antlaşması ile sonuçlandı.
Atatürk Türkiye'de laikliği nasıl teşvik etti?
Atatürk, dini devletten ayırmak için bir dizi laik reform gerçekleştirdi. Bunlar arasında halifeliğin kaldırılması, dini mahkemelerin kapatılması, sivil bir hukuk sisteminin getirilmesi ve İslam hukukunun yeni bir medeni kanunla değiştirilmesi yer alıyordu.
Atatürk'ün kadın hakları konusundaki vizyonu neydi?
Atatürk cinsiyet eşitliğine ve kadın haklarına inanıyordu. Kadınlara oy hakkı tanıyan, kamusal hayata katılımlarını teşvik eden ve kadınlar için eğitim ve istihdam fırsatlarını artıran reformlar gerçekleştirdi.
Atatürk Türkiye'nin ulusal kimliğini nasıl şekillendirdi?
Atatürk Türk milliyetçiliğini vurgulamış ve ortak tarih, dil ve kültüre dayalı güçlü bir ulusal kimlik oluşturmaya çalışmıştır. Türk dilinin kullanımını teşvik etti, Türk tarihini ve geleneklerini destekledi ve Türkiye'nin farklı nüfusunu birleştirmek için politikalar uyguladı.
Mustafa Kemal Atatürk bugün Türkiye'de nasıl hatırlanıyor?
Atatürk, modern Türkiye'nin babası olarak büyük saygı görmektedir. Onun mirası anıtlar, heykeller ve anma törenleri aracılığıyla kutlanmaktadır. Para birimlerinin üzerinde resmi yer almakta ve ilkeleri Türk siyasetine ve toplumuna rehberlik etmeye devam etmektedir.