Stresin beyin üzerindeki etkileri şaşırtıcıdır. Stres günlük yaşamın yaygın bir parçası. Stres her gün olur ve çok çeşitli şekillerde gelir. Aile, iş ve okulu dengelemeye çalışmak ya da sağlık, para ve ilişkiler gibi konulardan doğabilir. Stresin aklınız ve bedeniniz için ne kadar kötü olduğunu muhtemelen duydunuz. Baş ağrısı ve göğüs ağrısı gibi fiziksel semptomlar örnekler arasında. Ancak stresin beyin üzerindeki etkileri kimi zaman göz ardı edilir. Bu etkiler gerçekte şaşırtıcılar.
Stresin beyin üzerindeki etkileri
Strese maruz kalan beyin kendisini potansiyel tehditlerden korumak ve vücudu harekete geçirmek için tepkiler gösterir. Zihninizin keskinleşmesini sağladığı gibi, ayrıntıları hatırlama yeteneğinizi geliştirir. Bunun yanında bazı kötü etkilere de sahip. Stresin zihinsel hastalığa katkıda bulunmaktan, beyin hacmini küçültmeye kadar beyin üzerinde çok çeşitli olumsuz etkileri olduğu biliniyor.
Kronik stres akıl hastalığı riskini artırıyor
Kronik stres beyinde uzun süreli değişikliklere yol açmaktadır. Kronik stres yaşayanlar yaşamlarında daha sonradan ortaya çıkan duygudurum ve endişe bozukluklarına daha yatkın olma eğilimindeler.
Stres ayrıca depresyon ve çeşitli duygusal bozukluklar gibi zihinsel durumların gelişiminde rol oynuyor.
Kronik stresin beyindeki etkisine bakarak bir dizi deney yapan araştırmacılar, stresin daha fazla miyelin üreten hücre oluşturduğunu ve bunun da beyinde normalden daha az nörona yol açtığını keşfetmiştir. Artan miyelin beyindeki nöron miktarını azaltmaktadır.
Stres beynin yapısını değiştiriyor
Beyin, karar verme ve problem çözme gibi üst düzey düşünmeden sorumlu "gri madde" olarak bilinen nöronlardan ve destek hücrelerinden oluşur. Bunun yanında önemli miktarda "beyaz madde" de içerir. Beyaz madde miyelindir ve bilgiyi beyin boyunca iletmek için kullanılan elektrik sinyallerini hızlandıran aksonlara sahiptir.
Kronik stresin varlığıyla üretilen aşırı miyelin beyaz ve gri madde arasındaki dengeyi kısa süreli olarak değiştirir ancak beynin yapısında kalıcı değişikliklere de yol açar. Doktorlar ve araştırmacılar travma sonrası stres bozukluğundan muzdarip insanlarda beyin anormallikleri olduğunu gözlemlemiştir.
Beyaz maddedeki bu erken artış beyni zihinsel hastalıklara karşı daha esnek ve hassas hale getiriyor.
Beyin hücrelerini öldürüyor
Rosalind Franklin Üniversitesi'nden araştırmacılar tek bir sosyal stres olayının beynin hipokampüsündeki yeni nöronları öldürebileceğini keşfetmiştir. Hipokampus beynin bellek, duygu ve öğrenme ile ilgili bölgelerinden biri. Aynı zamanda beyinde nörojenezin (yeni beyin hücreleri oluşumunun) meydana geldiği iki alandan biridir.
Farelerle yapılan deneylerde sosyal strese maruz bırakılan hayvanlarda sinir hücrelerinde azalma ve yüksek kortizol seviyesi gözlenmiştir. Stres yeni nöron oluşumunu etkilemiyor ancak var olan nöronları öldürüyor.
Stres beyni küçültüyor
Sağlıklı insanlar arasında bile stres, beyindeki duyguların, metabolizmanın ve hafızanın düzenlenmesi ile ilgili alanlarda küçülmeye neden olabiliyor. Öyle ki bu durum doğal felaket, araba kazası veya sevilen birinin ölümü gibi sıra dışı olaylardan doğan ani stres durumunda değil günlük stresle de görülüyor. Bu da zamanla çok çeşitli zihinsel bozukluklara katkıda bulunuyor.
Yale Üniversitesi'nde 100 katılımcıyla yapılan bir testte, stresin beynin kendini kontrol etme ve duygularla bağlantılı olan bölgesi prefrontal kortekste daha küçük gri maddeye yol açtığı bulundu. Kronik ya da günlük stres doğrudan beynin küçülmesine neden olmasa da, yaşamdaki daha yoğun stresli durumlarda beyni küçülmeye daha uygun hale getiriyor.
Hafızaya zarar veriyor
Stresli olayların ayrıntılarını hatırlamak her zaman zordur. Arabanızın anahtarının nerede olduğunu bulmaya çalışmak veya işe geç kaldığınızda evrak çantanızı aramak gibi nispeten küçük bir durum bile hafıza üzerinde hemen etki gösterebilir.
2012'de yapılan bir araştırmada kronik stresin mekansal bellek olarak bilinen yetenek üzerinde olumsuz etkisi olduğu bulundu. 2014 yılında başka bir araştırmada ise stres hormonu olan kortizolun yüksekliği durumunda sıçanların kısa süreli hafızalarında düşüş yaşadıkları görüldü.
Stresin hafıza üzerindeki etkisi stresin ne zaman ve nasıl yaşandığı ile ilgilidir. Çok sayıda çalışma öğrenmeden hemen önceki stresin bir şeyleri hatırlamayı gerçek anlamda kolaylaştırdığını göstermiştir. Öte yandan, öğrenmeden sonra yaşanan stresin önceki bilgileri unutmayı kolaylaştırdığı da biliniyor.
