Andreas Vesalius: Rönesans'ın İnsan Bedeni Anatomisti

Rönesans dahisi, anatominin babası Andreas Vesalius'un sıra dışı yaşamı.

Andreas Vesalius

Temmuz 1453'te Andreas Vesalius De humani corporis fabrica (İnsan bedeninin yapısı üzerine), kısa Fabrica diye bilinen eserini yayımladı. Bu eser iskelet, kas, damar ve arterler, sinirler, karın bölgesindeki üreme ve sindirim organları, kalp ve akciğerler, beyin ve duyu organları üzerine yedi büyük folyo kitaptan (bölümden) oluşuyordu. Ayrıntılı Latince metinle beraber 73 adet nefes kesici, gerçeğine uygun gösterim içeriyordu. Anatomi asla eskisi gibi olmayacaktı.

Andreas Vesalius Kimdir?

Rembrandt'ın 1632 tarihli Dr Nicholaes Tulp'un Anatomi Dersi isimli tablosu Amsterdam Cerrahlar Loncası'na yeni atanan kamu anatomistlerini resmeder, loncanın varlıklı üyeleri tabloda yer almak için ödeme yapmıştı; kadavra ise diseksiyonla son bir kez cezalandırılmadan önce palto çalmaktan idam edilen Aris Kint'in bedeniydi.
Rembrandt'ın 1632 tarihli Dr Nicholaes Tulp'un Anatomi Dersi isimli tablosu Amsterdam Cerrahlar Loncası'na yeni atanan kamu anatomistlerini resmeder. Loncanın varlıklı üyeleri tabloda yer almak için ödeme yapmıştı; kadavra ise diseksiyonla son bir kez cezalandırılmadan önce palto çalmaktan idam edilen Aris Kint'in bedeniydi.

Andreas Vesalius o zamanlar Habsburg Hollandası'nın bir parçası olan Brüksel'de güçlü bağlantılara sahip bir ailede doğdu: Babası Kutsal Roma İmparatoru V. Karl'ın saray eczacılarından; annesi varlıklı bir devlet memurunun kızıydı. Leuven (ya da Louvain) Üniversitesi'nde uygun koşullarda iyi bir eğitim aldı, Rotterdamlı Erasmus'un ilerici hümanizminden faydalandı. Erasmus – Avrupa'ya Rönesans'ın başında gelen – özgün metinlerin nesiller boyu İslami alimler ve orta çağ akademisyenlerinden süzülerek gelmiş çevirileri yerine, kadim dillerinde (klasik Latince, Yunanca ve İbranice) çalışılmasını destekliyordu. Kaçınılmaz şekilde metne sokulmuş hataların tekrar tekrar kopyalanması ve dili güncelleştirme çabaları muhtemelen anlamı bozuyordu.

Anatomiye ilgisi Leuven'de de sürdü. Orada anatomiye meyilli bir arkadaşıyla geceyi şehir duvarlarının dışında geçirerek idam edilmiş bedenlerin kemiklerini topluyor ve gizlice şehre sokuyordu. Bu çılgınlık son derece değerli neredeyse bütün bir iskeletle sonuçlandı. Bu tür aşırılıklar gereksiz değildi. Ölü insan bedeni bulmak zordu, eğitim merkezlerinin iskeleti yoktu ve Andreas Vesalius anatomik bilginin esas kaynağının beden olduğuna inanıyordu. Lisans tezini tamamladı (tez 1537'de yayımlandı) ve bir yıl sonra İtalya'ya gidinceye kadar anatomi incelemelerine devam etti.

Andreas Vesalius Eylül 1537'de Padova'ya vardı. 5 Aralık'ta doktorasını aldı. Avrupa'nın en meşhur tıp fakültelerinden birini o kadar etkileşmişti ki cerrahi ve anatomide ders vermesi teklif edildi. Vesalius hemen ertesi gün öğrencilerinin önünde diseksiyona başladı.

Fabrica'nın Hazırlanışı

Vesalius, Fabrica'da insan bedenini bütün tabakalarıyla gözler önüne serer. En sonunda kemiklere gelir. Bu bütün iskelet, diseksiyonun kalıntılarını temizlemek için belki kendi mezarını kazacağı küreğe yaslanmış şekilde gösterilmiş.
Andreas Vesalius, Fabrica'da insan bedenini bütün tabakalarıyla gözler önüne serer. En sonunda kemiklere gelir. Bu bütün iskelet, diseksiyonun kalıntılarını temizlemek için belki kendi mezarını kazacağı küreğe yaslanmış şekilde gösterilmiş.

Venedik Dükasının koruması altındaki Padova Üniversitesi tıbbi ve cerrahi eğitimlerinin önde gelen kurumlarındandı. Tıp fakültesinde en azından yılda bir diseksiyon yapılması – bu işlem kış aylarında üç hafta sürüyordu – yeni gözlemsel anatomiye ilgi duyan öğrencileri çekiyordu. Önce karın, sonra göğüs bölgesindeki organlar inceleniyordu. Daha sonra baş ve beyin ve son olarak kollar ve bacaklar dikkatle gözden geçiriliyordu. Eskiden kalma bu uygulama çürüme başladığında her kadavranın dayanıklılığını uzatıyordu.

Andreas Vesalius Padova'ya iki gerekli pedagojik yenilik getirdi; neticede bunlar Fabrica'da belirgindi. Çağdaşlarının aksine, Vesalius ders verme, gösterme ve kesmeyi birleştirerek bıçağı kendisi tutuyordu. Kürsüden ders vermeyi reddetti, beden dışında başka hiçbir kitaptan okumadı. Geçerliliğini kaybetmiş anatomik literatürden kaçınmadı. Hümanist yaklaşımı onu Mondino de Luzzi'nin popüler 14. yüzyıl tarihli Anathomia'sı gibi, daha gerilere, hakkıyla saygı duyulan 2. yüzyıl otoritesi Bergamalı Galen'e yönlendiriyordu.

Galen okurlarına, yazılanlarla doğrudan gözlemlenenler arasında görsel karşılaştırmalar yapmalarını salık veriyordu. Vesalius halihazırda Galen'in bilgisinin bir kısmını hayvanlardan edindiğini ve bu nedenle olgusal hatalar içerdiğini fark edebilecek kadar deneyimliydi; bunlar öğrencilerle tartışılacak konulardı. Ancak kendisi de gerekli gördükçe hayvan bedenleri kullanmaya devam etti.

Öğrenciler İçin Tabulae

1538 tarihli Tabula anatomicae sex'ten damarlar ve karaciğer, Vesalius'un başlarında ders verirken kullandığı yardımcı altı çizimden biri
1538 tarihli Tabula anatomicae sex'ten damarlar ve karaciğer, Andreas Vesalius'un başlarında ders verirken kullandığı yardımcı altı çizimden biri

Pek çok diğer zorluğun yanında diseksiyon sonrası damar ve arterler gibi beden boyunca uzanan sistemlerin bölge bölge yeniden oluşturulması gerekiyordu (Vesalius, Galen'in izinden giderek bunları karaciğer ve kalpte temellenen iki farklı sistem olarak elle aldı). Andreas Vesalius öğrencilerinin sistemi tasavvur etmelerine yardımcı olmak için diseksiyona eşlik etmek üzere birebir çizimler hazırladı. Bu çizimler daha sonra 1538 tarihli Tabulae anatomicae sex'te kullanıldı; kitaptaki altı çizim, poster şeklinde ve açıklayıcı metinler eşliğinde yayımlanmıştı.

Tabulae'nın çizimlerini Vesalius ve Hollandalı arkadaşı ressam Jan van Calcar yaptı. Calcar büyük İtalyan ressam Titian'ın Venedik'teki stüdyosunda öğrencisi olmuştu. Padova'nın dünyanın önde gelen sanat merkezlerinden birine yakınlığı çok büyük şanstı. Tabulae büyük bir başarı yakaladı. Bu, takip eden seri ve kapsamlı intihalden anlaşılabilir. Vesalius'un asıl hoşuna giden, Padova'da kendisine (idam edilen suçluların) bedenlerinin çalışmaları için tedarik edilmesi önerisiydi.

Ocak 1540'ta, Bolonya'ya anatomi öğretiminde izlediği yeni yöntemi paylaşması için çağrıldı. San Francesco kilisesinde yaklaşık 200 kişilik bir dinleyici grubu önündeki sunumda Vesalius kadavrayı keserken Mondino'nun Anathomia'sını okuyan anatomiden sorumlu Profesör Matteo Corti ile çatıştı. Yaşlanan Corti bu tür elle yapılan işleri hor görüyordu ama Vesalius herkesin gözü önünde Corti, Mondino ve Galen ve kendi Tabulae'sindeki hatayı düzeltti: karaciğerin beş lobu yoktu.

Andreas Vesalius sonraki iki yılı Fabrica'yı hazırlayarak geçirdi. Galen'i okuyor ve anatomi masasında çalışırken yanında bir ressam bulunduruyordu. Çizimler, çoğunlukla resmin ahşaba yapıştırılıp üzerinden geçilmesiyle son derece ayrıntılı ahşap baskılara dönüştürüldü. Ahşap baskı basım alanında harika bir yenilikti. Matbaa harfleri gibi işlediğinden sayfanın üzerine istendiği gibi basılabiliyordu. Yoğun, klasik Latince metninin önemi bir yana, Fabrica'ya esas görkemini veren çizimlerinde gerçek ve görüntü arasındaki yakın benzerliktir.

Epitome'nin Hazırlanışı

Titian'ın atölyesinden geldiği bilinen ressamın kimliği bilinmemektedir ama Vesalius'un idaresi altında katkıları çok büyüktür. Fabrica'nın kapak sayfası yeni Vesalius anatomi biliminin güçlü bir sembolüdür. İnsan iskeletlerinden ve kas yapılarından müteşekkil diziler ister istemez insanın nefesini keser. On dört kaslı adam çiziminin her biri süregiden panoramik görünümde gösterilmiş, hepsinin derileri yüzülmüş ve hepsi kat kat kesilmiş olmalarına rağmen bedenlerine hala canlıymış gibi görünmelerini sağlayan bir duruş verilmiştir.

Andreas Vesalius üretim sürecini denetledikten sonra Fabrica'nın sayfaları hazırlanırken, Padova'dan ayrılarak hümanist hoca ve yayıncı Oporinus ile çalışmak üzere Basel'e gitti. Oporinus baskı kalitesi ile tanınıyordu. Becerisi kitap ortaya çıktığında kendini gösterdi. Fabrica Rönesans hümanizminin zaferiydi. Ayrıca pahalı ve lüks bir parçaydı, bir öğrencinin satın almaya gücünün yeteceği ya da iş başındaki bir anatomistin kanlı ellerle dokunmak isteyeceği bir şey değildi. Pazardaki bu açık, daha ucuz ve daha kısa Suorum de humani corporis fabrica librorum epitome'nin eş zamanlı basımıyla karşılandı.

Epitome'nin bazı hareketli föyleri kesilerek parçalara ayrılabilecek şekilde tasarlanmıştı ve organların birbiri üzerine yerleştirilmiş tam boy beden çizimleri vardı. Böylece o zaman popüler olan yapraklı anatomi şeklinde muhtelif resimler yapılabildi. Fabrica'nın ikinci düzeltilmiş baskısı 1555'te yapıldı. Vesalius hayatının geri kalanını Fabrica'nın ithaf edildiği İmparator V. Karl'ın hizmetinde geçirdi, ancak Zakintos adasındaki ölümünden önce Padova'ya dönmeyi planlıyordu.

Andreas Vesalius Öldükten Sonra

Fabrica'yı bağlam dışı okumak kolaydır; kitaba gücünü veren buydu ve hala da öyledir. Daha önceki anatomi kitaplarında çok az resim vardı ve bu resimler genelde metnin şematik temsiliydi. Bedende görülebilenlerin görselleri değil, hatırlamaya yardımcı olma amaçlı çizimlerdi. Vesalius Rönesans'ın anatomik bilgiyi ve tasviri geliştirme geleneğinin bir parçasıydı ama çalışmaları ileri doğru bir kuantum sıçramasıydı. Beş loblu karaciğer dışında da çeşitli anatomik yanlışları düzeltti; insanlarda diğer omurgalılar gibi rete mirable (birbirine çok yakın damar ve arter bileşiği) yoktur; kalbin odacıklarında kanın geçmesi için gözenekler yoktur.

Vesalius'un çizimleri sık sık kopyalandı ve yüzyıl boyunca takip eden metinlerde yeniden kullanıldı. Gerçeğe uygun çizimleri yeni bilgiler çıktığında kolaylıkla düzeltilebilirdi. Gelenekçiler 28 yaşındaki Vesalius'u Galen'i eleştirdiği için yermişlerdi ama bilgiyi bulmak için kitaplara değil bedene bakmaya teşvik etmesi bütün Avrupa'da karşılık buldu. Vesalius, botanik ve coğrafya gibi diğer gözlemsel bilimlerde yeni yeni benimsenmiş olan, doğayı dikkatle inceleme yöntemini anatomiye getirdi. Fabrica derimizin altındakileri öğrenme, öğretme ve düşünme şeklimizi yeniden tanımladı.

Andreas Vesalius Hakkında Sık Sorulanlar

Andreas Vesalius kimdi ve ne ile tanınıyordu?

Modern anatominin babası ve sinirbilimin öncüsü olan Andreas Vesalius, 16. Yüzyıl Bilimsel Devrimi'nin seçkin bir tıp bilgini ve Rönesans figürüydü. İnsan vücudunun incelenmesinde deneysel kadavra diseksiyonu yöntemlerini uygulayarak geleneksel anatomiye meydan okumuştur.

Andreas Vesalius neyi kanıtladı?

Vesalius, Galen'in anatomi konusundaki bazı fikirlerinin yanlış olduğunu kanıtlamıştı, örneğin Galen alt çenenin bir değil iki kemikten oluştuğunu iddia ediyordu.

Andreas Vesalius keşfini nasıl yaptı?

Andreas Vesalius aslında tıp eğitimini Galen'in metinlerine dayanarak aldı. Ancak Vesalius, bizzat diseksiyonlar yaparak insan vücudunun dış kısımları ve iç organları üzerinde kendi gözlemlerini yaparak Galen'in çalışmalarındaki çeşitli tutarsızlıkları keşfetmeye başladı. Bunu yapan ilk kişiydi ve ayrıca halka açık diseksiyonlar da gerçekleştirdi.

Andreas Vesalius neden anatominin babası olarak adlandırılır?

Andreas Vesalius 'Anatominin Kurucusu' olarak bilinir. İnsan vücudunun iç yapısını ve yapısını yakından gözlemlemek için diseksiyon yapan ilk kişidir. Ondan önce insan anatomisi ölü bedenlerin diseksiyonu ile öğrenilmiyordu.

Vesalius insanları neden parçalara ayırdı?

Anatomik varyantları gözlemledi ve fetal anatomi üzerine çalıştı. Zaman zaman fizyolojik süreçleri incelemek için bir cesedi parçalara ayırırken, ölenlerin aileleri tarafından getirilen cesetler üzerinde yapılan otopsiler ona insan patolojisi hakkında fikir veriyordu.