Gertrude Elion: İlaçlarda Devrim Yaratan Biyokimyacı

Gertrude Elion, ilaç geliştirme alanındaki katkılarından dolayı George Hitchings ve Sir James Black ile birlikte 1988 yılında Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü'ne layık görülmüştür. Nobel Tıp Ödülü'nü alan beşinci kadın ve Ulusal Mucitler Onur Listesi'ne giren ilk kadın oldu.

Gertrude Elion

Amerikalı biyokimyacı Gertrude Elion'un buluşları gözle görülemeyecek kadar küçüktür. Çünkü mühendislik çalışmasının sonuçları olan buluşları moleküler düzeydedir. Elion, kemoterapinin öncüsüdür. Geliştirdiği kimi ilaçlar, virüs ve bakterilerin yol açtığı enfeksiyonlarla ya da kanserle mücadele eden milyonlarca insana umut aşıladı.

Gertrude Elion kimdir?

Gertrude Elion
Gertrude Elion

Gertrude Elion, ABD'de, New York'ta doğdu. Annesi Rus, babası Litvanyalıydı. Çocuk "Trudy"nin doymak bilmez bir okuma ve öğrenme isteği vardı. Hemen her konuya ilgi duyuyordu. Büyükbabasının lösemiden ölmesi, genç kızın bilime ilgi duymasına yol açtı. 15 yaşındayken, büyükbabasının ölümüne neden olan hastalığı tedavi edecek ya da önleyecek ilaçlar bulabilmek amacıyla, New York'taki Hunter College'da kimya öğrenimi görmeye başladı.

Hunter College'daki öğrenim yalnızca kadınlar içindi ve bu nedenle Elion, bilimsel araştırma yapan bir kadın çevresinin içinde yetişti. Ne var ki, okulun dışındaki dünyada erkeklerin egemenliği sürüyordu ve Elion, olağanüstü akademik başarısına karşın doktora yapmasını sağlayacak maddi destek bulmasının olanaksız olduğunu gördü. Çeşitli işlerde, çok düşük ücretlerle çalıştı ve sonunda gece okuluna kaydolacak parayı biriktirdi. 1941'de yüksek lisansını tamamlasa da hiçbir zaman doktora derecesini alamadı.

Aynı yıl, çok sayıda genç erkeğin İkinci Dünya Savaşı'nda görev almak için yurt dışına gitmesinden dolayı kimi laboratuvarlarda kadınlar işe alınıyordu. 1944'te Elion, Burroughs Wellcome adlı eczacılık şirketinin New York'taki laboratuvarında araştırma görevlisi olarak çalışmaya başladı. Burada, ABD'li doktor ve kimyacı George Hitchings'in (1905-1998) asistanlığını yaptı. Hitchings onu sürekli öğrenme ve kendi araştırma çizgisini izleme doğrultusunda yüreklendirdi.

Gertrude Elion, kimya öğrenimi gördüyse de yeni ilaçlar üretmek konusundaki arayışı onu biyokimya (canlıların kimyası), ilaç bilimi ve viroloji (virüsleri inceleyen bilim dalı) üzerine çalışmaya yöneltti. 1940'lı yıllara gelmeden biyokimyacılar, hücre çekirdeğinde bulunan ve DNA adı verilen bir kimyasal bileşenin hücre kopyalanmasıyla ilgini olduğunu keşfetmişlerdi. Bilim insanları, daha önce, DNA'yı oluşturan parçalar üzerinde çalışmışlardı, ama DNA'nın ikili sarmal yapısı 1953'e dek ortaya konamayacaktı.

En önemli bileşenler, çok daha büyük DNA molekülü boyunca çiftler halinde birleşen, pürinler ve pirimidinler adı verilen küçük moleküllerdir. Elion, bu moleküllerde yapılacak değişikliğin, bir virüsü ya da bakteriyi şaşırtıp şaşırtmayacağını ya da kanser hücrelerinin denetimsiz çoğalmalarını durdurup durduramayacağını merak ediyordu. Hitchings ile birlikte yeni moleküller üzerinde araştırmalara girişti.

Kemoterapi, uçuk ve organ nakli

gertrude elion nobel ödülü
Gertrude Elion Nobel ödülünü alıyor

Elion ve Hitchings ilk önemli sonuca 1948'de ulaştı. Ürettikleri pürinlerden 2,6- diaminopurine, bakterilerin çoğalmasını sınırlandırıyor ve farelerde tümörlerin büyümesini yavaşlatıyordu. Birkaç yıl içinde, Elion 100'ü aşkın sentetik pürin üzerinde denemeler yaptı.

1951'de fareler üzerinde yapılan bir araştırma, bunlardan 6-merkaptopürin'in (6-MP) lösemiyle savaşabileceğini ortaya çıkardı. O dönemde çoğunluğu çocuk olan, büyük bölümü teşhisten birkaç ay sonra ölen lösemi hastaları için çok az umut vardı. 6-MP insanlarda denenmeye başladığında, yaşam süresini arttırdığı görüldü ve kimi çocuklarda tümüyle iyileşme belirtileri saptandı. Bu ilaç, günümüzde de kemoterapi uygulamasında kullanılmaktadır.

Hücre biyolojisi alanında biyokimyasal tepkimeler üzerine giderek daha çok bilgi sahibi olan Elion, bakterilerin yol açtığı sıtma, menenjit ve kan zehirlenmesi gibi bir dizi hastalığa karşı etkili olabilen ilaçlar geliştirmeyi sürdürdü. 1958'de, bağışıklık sistemini baskılayarak organ nakillerinin daha güvenli yapılmasını sağlayan ilk ilacı üretti.

1981'de, on yıllık bir çalışmanın ardından, uçuğa karşı kullanılan Zovirax ve Valtrex gibi ilaçların aktif maddesi olan, ilk antiviral ilaç "asiklovir"i geliştirdi. Gertrude Elion, kemoterapi alanında çığır açan çalışmaları için aldığı nice ödül yanında, 1988'de Nobel Fizyoloji ve Tıp Ödülü'nü kazandı. George Hitchings ve İskoçyalı ilaç bilimci James Black ile paylaştığı ödül, Elion'a, "ilaç tedavisinde önemli ilkeleri keşfettiği" gerekçesiyle verildi.

1958'de Amerikalı doktor William Dameshek (1900-1969) Gertrude Elion'un lösemiye karşı geliştirdiği 6-MP adlı ilacın bağışıklık sisteminin baskılanmasında etkili olabileceğini öne sürdü. Böylece, nakilden sonra vücudun organı reddetmesi engellenebilirdi. Damashek'e göre, bağışıklık tepkisinden sorumlu olan akyuvarlar, lösemide gözlenen akyuvarlara benziyordu.

1960'da, İngiltere'de organ naklinin öncülerinden Roy Calne, 6-MP'yi köpeklerde yapılan böbrek nakillerinde denedi ve etkili olduğunu gördü. Gertrude Elion ise ilgili bir diğer bileşik, azathioprin'in daha etkili olabileceğini öne sürdü. Calme 1961'de, yeni ilaçla umut verici denemeler yaptı. Çok geçmeden, birbiriyle akraba olmayan insanlar arasındaki ilk başarılı böbrek nakli azathioprin kullanılarak yapıldı. 1978 yılında çok daha güçlü olan siklosporin'in kullanılmasına değin, kortikosteroid ile birlikte bu ilaç organ naklinin temel dayanağı oldu.

Gertrude Elion hakkında sık sorulanlar

Gertrude Elion kimdir?

Gertrude Elion 1918 yılında New York'ta doğdu ve 1937 yılında Hunter College'dan kimya alanında lisans derecesini aldı. Bilim alanında bir kadın olarak ayrımcılıkla karşılaşmasına rağmen, 1941 yılında New York Üniversitesi'nden kimya alanında yüksek lisans derecesi almaya devam etti.

Gertrude Elion'un bilime yaptığı önemli katkılardan bazıları nelerdir?

Gertrude Elion'un bilime önemli katkılarından bazıları, organ nakli hastalarında organ reddini önlemek için kullanılan azatioprin ve uçuk enfeksiyonlarını tedavi etmek için kullanılan asiklovir gibi ilaçların geliştirilmesidir. Ayrıca, belirli bir hastalıkta yer alan spesifik moleküler hedeflere dayalı ilaçların tasarlanmasını içeren rasyonel ilaç tasarımının kullanılmasına öncülük etmiştir.

Gertrude Elion'un yeni ilaç geliştirme süreci nasıldı?

Gertrude Elion'un bilime önemli katkılarından bazıları, organ nakli hastalarında organ reddini önlemek için kullanılan azatioprin ve uçuk enfeksiyonlarını tedavi etmek için kullanılan asiklovir gibi ilaçların geliştirilmesidir. Ayrıca, belirli bir hastalıkta yer alan spesifik moleküler hedeflere dayalı ilaçların tasarlanmasını içeren rasyonel ilaç tasarımının kullanılmasına öncülük etmiştir.

Gertrude Elion'un çalışmalarının tıp üzerindeki etkisi neydi?

Elion'un çalışmaları ilaç keşfi ve üretimi alanında devrim yarattı ve hayat kurtaran birçok ilacın geliştirilmesini sağladı. Bilime yaptığı katkılar geniş çapta kabul görmüştür ve gelecek nesil bilim insanları için bir ilham kaynağı olmaya devam etmektedir.


Kaynaklar:

Gertrude Elion kimdir? Lösemi ilacı ve böbrek nakli reddinin önlenmesi yazımız burada son buldu. Benzer içerikler için: https://evrenatlasi.com/k/bilim-teknoloji/