Uranüs gezegenine genellikle "gaz devi" denir, zira büyük ölçüde hidrojen ve helyum gazından oluşur. Bununla birlikte Uranüs son yıllarda "buz devi" adını aldı çünkü gök bilimciler atmosferinde ve manto tabakasında bolca buz olduğunu keşfettiler.
Bu uzak dünya ilk kez 1781 yılında William Herschel tarafından bulundu. Gezegene "Herschel" dahil birçok isim önerildi. Uranüs adı tüm tanrıların en büyüğü olan Zeus'un büyükbabası olan eski Yunan tanrısından geliyor.
Dünya'dan Uranüs
Gezegen ilk defa 1986'da Voyager 2 uzay aracı ile fotoğraflandı. Bu misyon ile gaz devi gezegenlerin karmaşık yerler olduğu bir kez daha kanıtlandı. Gece gökyüzünde çok küçük bir ışık noktası olarak görünür. Jüpiter ve Satürn'ün aksine çıplak gözle kolay seçilemez. En iyi teleskopla tespit edilir ancak bununla bile çok ilginç görünmez. Gezegen gözlemcileri Uranüs'ü araştırmayı seviyorlar.
Rakamlarla Uranüs
Uranüs, Güneş'ten yaklaşık 2.5 milyar kilometre uzaklıkta bulunuyor. Bu büyük mesafe nedeniyle Güneş etrafında bir dönüş yapması 84 yıl alır. O kadar yavaş hareket eder ki Herschel gibi gök bilimciler uzun süre Güneş Sistemi'nin parçası olup olmadığından emin değillerdi. Zira hareket etmeyen bir yıldız gibiydi.
Nihayet hareket ettiği tespit edildi ancak hafif bulanık göründüğü için önce kuyruklu yıldız olduğu düşünüldü. Daha sonra yapılan gözlemler Uranüs'ün aslında bir gezegen olduğunu göstermiştir. Gaz ve buzdan oluşur ve oldukça büyüktür: Kütlesi Dünya'nın yaklaşık 14.5 katına denk. Güneş Sistemi'ndeki en büyük üçüncü gezegen ve ekvatorunun çevresi 160.590 km. Dünya'dan 3 milyar km uzaklıkta.
Dışarıdan Uranüs
Voyager'ın Uranüs fotoğrafı neredeyse özelliksiz görünen bir gezegene işaret ediyor. Sağdaki görüntüde ise Güneş'e dönük olan kutup bölgesinin ultraviyole çalışması var. Sisli üst atmosferi inceleyen uzay aracı, güney kutup bölgesini çevreleyen farklı bulut yapıları tespit etti.
"Yüzeyi" metan sisiyle kaplı. Aynı zamanda çok soğuk. Sıcaklıklar -224 dereceye kadar iniyor. Bu da onu Güneş Sistemi'ndeki en soğuk atmosferli gezegen yapıyor. Dev fırtınalar meydana getiren güçlü atmosferik hareketlere sahip. Yine en rüzgarlı gezegenlerden biri.
Atmosferik değişikliklerini öngörmek zor olsa da mevsimleri ve hava durumu var. Lakin Dünya'dakine hiç benzemiyorlar. Daha uzunlar ve gök bilimciler gezegenin etrafındaki bulut yapılarında ve özellikle kutup bölgelerinde mevsimlerin farklılaştığını gözlemlediler.
Uranüs'ün 97 derecelik eğimi
Peki Uranüs'ün mevsimleri neden farklı? Çünkü Güneş'in etrafında dönerken ekseni 97 derece gibi ekstrem oranda eğiliyor. Eksen eğikliği mevsim demek. Yılın bazı zamanlarında kutup bölgeleri Güneş ışınlarını dik alırken, ekvatoral alanlar neredeyse ışık görmüyor. Yılın diğer aylarında ise ekvator ısınırken kuzey ve güney kutbu karanlıkta kalıyor.
Bu aşırı eğim Uranüs'ün uzak geçmişte gerçekten kötü bir hadise yaşadığını gösteriyor. Kutuplarının bu denli devrilmesinin en muhtemel açıklaması milyonlarca yıl önce başka bir gezegenle yaptığı yıkıcı bir çarpışmadır.
Uranüs'ün iç yapısı
Diğer gaz devleri gibi Uranüs de temelde hidrojen ve helyumdan oluşuyor. Küçük bir kayalık çekirdeği ve kalın bir dış atmosferi var. Uzaydaki diğer gaz devleri gibi birkaç farklı gaz katmanı var. En üstteki katman çoğunlukla metan ve buzdan ibaret.
Dış atmosfer ve bulutlar mantoyu gizler. Bu kısım çoğunlukla su, amonyak ve metandan oluşuyor ve malzemelerin büyük kısmı buz şeklinde. Bunlar kayalık çekirdeği sarmalıyor. Uranüs'ün çekirdeği çoğunlukla demir içeriyor, biraz silikat kaya karışımı da var.
Uranüs'ün uyduları
Uranüs epey karanlık parçacıklardan oluşan ince halkalara sahip. Tespit etmeleri çok zor ve bu yüzden 1977 yılına kadar keşfedilmediler. Yüksek rakımda bulunan Kuiper Hava Gözlemevi'ni kullanan gezegen bilim insanları gezegenin dış atmosferini incelemek için özel bir teleskoptan yararlandılar. Halkalar bu anlamda şanslı bir keşifti. Toplanan veriler 1979'da ikiz uzay araçları Voyager'ları fırlatırken kullanıldı.
Halkalar Uranüs'ün eski uydusunun parçalarından oluşuyor. Buz kütleleri ve toz parçacıklarından ibaretler. Uzak geçmişte yaşanan bir çarpışmanın sonucu olarak oluştular.
Uranüs'ün en az 27 doğal uydusu var. Bu ayların bazıları halkada, diğerleri ise daha uzakta yüzüyor. En büyüğü Ariel, Miranda, Oberon, Titania ve Umbriel'dir. William Shakespeare ve Alexander Pope'un eserlerindeki karakterlerin isimlerini taşıyorlar. İlginç bir şekilde, bu küçük uydular eğer Uranüs'ün yörüngesinde olmasaydı ayrı cüce gezegenler olarak nitelendirilebilirdi.
Uranüs üstündeki keşif çalışmaları
Gezegen bilimciler Uranüs'ü yerden incelemeye ve Hubble Uzay Teleskobu'nu kullanmaya devam ederken, en iyi ve en ayrıntılı görüntüler Voyager 2 uzay aracından geldi. Araç Ocak 1986'da Neptün'e doğru uçarken yanından geçti. Gözlemciler atmosferdeki değişiklikleri incelemek için Hubble'ı kullanıyor. Hubble ayrıca gezegenin kutuplarında oluşan Aurora'ları kaydetti.
Şu anda gezegenle ile ilgili planlanan yeni bir görev yok. Belki bir gün bir uzay aracı bu uzak gezegenin etrafındaki yörüngeye yerleşecek ve bilim insanlarına atmosferini, halkalarını ve uydularını incelemek için bolca şans verecek.
Uranüs Hakkında Sık Sorulanlar
Uranüs nedir?
Uranüs güneşten gelen yedinci gezegendir ve bir buz devi olarak sınıflandırılır. Güneş sistemindeki üçüncü en büyük gezegendir ve kendine özgü mavi-yeşil rengiyle bilinir.
Uranüs'ün atmosferi nasıldır?
Uranüs'ün atmosferi çoğunlukla hidrojen ve helyumdan oluşur ve ona mavi-yeşil rengini veren az miktarda metan içerir. Atmosfer ayrıca Büyük Karanlık Leke adı verilen büyük ve kalıcı bir fırtına da dahil olmak üzere bulutlar ve fırtınalar içerir.
Uranüs hakkındaki bilgilerimizin şu anki durumu nedir?
Teleskopik gözlemler ve uçuş görevlerinden Uranüs hakkında çok şey öğrenilmiş olsa da, bu esrarengiz gezegen hakkında keşfedilecek daha çok şey var. Önerilen Uranüs Yörünge Aracı ve Sondası gibi gelecekteki görevler, Uranüs'ün atmosferi, iç yapısı ve uyduları hakkında yeni bilgiler sağlayabilir ve sıra dışı eğimi ve halka sistemini çevreleyen bazı gizemlerin çözülmesine yardımcı olabilir.
Uranüs'ün aşırı eğiminin kökeni nedir ve gezegenin davranışını nasıl etkiler?
Uranüs güneş sistemimizdeki gezegenler arasında güneş etrafındaki yörüngesine göre neredeyse 98 derece eğik olmasıyla benzersizdir. Bu aşırı eğikliğin, gezegenin tarihinin erken dönemlerinde büyük bir cisimle çarpışmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Eğiklik, Uranüs'ün oldukça sıra dışı mevsimlere sahip olmasına neden olur; her kutupta 42 yıl kesintisiz güneş ışığı ve ardından 42 yıl karanlık yaşanır.
Uranüs'ün halkaları nelerdir ve Satürn'ün halkalarıyla nasıl karşılaştırılırlar?
Uranüs'ün bilinen 13 halkası vardır ve bunlar Satürn'ün parlak, buzlu halkalarından çok daha koyu ve daha az yansıtıcıdır. Uranüs'ün halkalarının küçük kaya ve buz parçacıklarından oluştuğu ve gezegenin çevresindeki uyduların veya diğer nesnelerin çarpışması sonucu oluşmuş olabileceği düşünülmektedir .
Uranüs'ün iç yapısı nedir ve diğer gaz devleriyle karşılaştırıldığında nasıldır?
Uranüs'ün içi üç katmana ayrılır: kayalık bir çekirdek, buz ve kayadan oluşan bir manto ve hidrojen ve helyumdan oluşan bir dış katman. İç yapısı Neptün'ünkine benzer, ancak Jüpiter ve Satürn'den farklı olarak çok daha küçük bir çekirdeğe ve iç kısmı boyunca daha düzgün bir element dağılımına sahiptir.
Uranüs'ün atmosferinin bileşimi nedir ve diğer gaz devlerinden farkı nedir?
Uranüs'ün atmosferi Jüpiter ve Satürn gibi öncelikle hidrojen ve helyumdan oluşur. Bununla birlikte, gezegene mavi-yeşil rengini veren ve onu diğer gaz devlerinden ayıran önemli miktarda metan da içerir.
Uranüs uzay araçlarıyla araştırıldı mı?
Evet, Uranüs 1986 yılında gezegenin yanından geçen bir uzay aracı, NASA'nın Voyager 2'si tarafından keşfedilmiştir. Uzay aracı yeni uydular keşfetmiş ve Uranüs'ün atmosferini, manyetik alanını ve halkalarını incelemiştir. Şu anda Uranüs'ü keşfetmek için başka bir uzay aracı görevi planlanmamaktadır.
Uranüs'ün uydusu var mıdır?
Evet, Uranüs'ün aralarında Miranda, Ariel, Umbriel, Titania ve Oberon'un da bulunduğu bilinen 27 uydusu vardır. Bu uydulardan bazıları kanyonlar, vadiler ve kraterler gibi özelliklere sahiptir.
Uranüs'ün dönüşü hakkında benzersiz olan nedir?
Uranüs'ün dönüşü güneş sisteminde benzersizdir, çünkü yan yatmıştır ve dönüş ekseni yörüngesinin düzlemine göre 98 derecelik bir açıyla eğilmiştir. Bu, gezegenin kutuplarının çoğu gezegenin ekvatorunun olduğu yerde bulunduğu anlamına gelir.
Uranüs Güneş'ten ne kadar uzaktadır?
Uranüs'ün Güneş'ten ortalama uzaklığı yaklaşık 2,9 milyar km, yani Dünya'nın 19 katından fazladır ve Dünya'ya hiçbir zaman yaklaşık 2,7 milyar km'den daha fazla yaklaşmaz.
Kaynaklar: