Gila Canavarı (Heloderma suspectum)

Gila canavarı etoburdur ve beslenmesi temel olarak küçük kuşlar ve yumurtalardan oluşur.

Yazar Burcu Kara

Gila canavarı (Heloderma suspectum) Helodermatidae familyasının Kuzey Heloderma cinsine mensup iki Kuzey Amerika zehirli kertenkelesi türünden biri. Gila canavarı güneybatı ABD ve kuzey Meksika'da yaşar ve ismini Gila Nehri havzasından alır. Bilimsel adı Heloderma Yunanca "çivili deri" anlamına gelmektedir. Yaklaşık 50 cm uzunluğu, siyah-pembe desen ve çizgileriyle iri bir gövdeye ve boncuğu andıran pullara sahip.

Yakından ilişkili bir tür olan Meksika boncuklu kertenkelesi (H. horridum) biraz daha büyüktür (80 cm) ve daha koyu renklidir ancak görünüşte benzerler. Bu canlılar dünyada zehirli olan tek kertenkele türüdür. Boncukları osteoderm adını taşıyor ve parlak olmalarıyla avlanma tehlikesinden koruduğu düşünülür. Aynı zehirli kurbağalardaki olduğu gibi.

Gila Canavarı (Heloderma suspectum) Özellikleri

  • Bilimsel adı: Heloderma suspectum
  • Yaygın adı: Gila canavarı
  • Takım: Squamata
  • Hayvan grubu: Sürüngen
  • Ayırt edici özellikleri: Kısa kuyruklu, siyah tenli, turuncu veya pembe lekeli, iri gövdeli kertenkele.
  • Boyutu: 50 cm
  • Ağırlığı: 0,7 – 2,3 kg
  • Ömrü: 20 yıla kadar
  • Beslenmesi: Küçük kuşlar, yumurtalar, kurbağalar, böcekler, kertenkeleler
  • Habitatı: Çöller, otlaklar, çalılıklar
  • Korunma durumu: Neredeyse tehdit altında

Gila Canavarı'nın Fiziksel Tanımı

Gila canavarının zehri tip 2 diyabet hastalığının tedavisinde kullanılıyor
Gila canavarının zehri tip 2 diyabet hastalığının tedavisinde kullanılıyor

Gila canavarının alt çenesinde zehirli bezler bulunuyor. Büyük başı, diş oluklarındaki zehri kurbanına enjekte sağlayan güçlü bir ısırık gerçekleştirmesini sağlıyor. Gila canavarı kuyruğunu yerden uzak tutmak için bacaklarının üstünde yürür ve dengesini korumak için kuyruğunu ileri geri sallar.

Bu sürüngenler ilkbaharda avlanıp, hava soğudukça yuvalarından çıkmamaya balar. Bu gizlenme dönemi ilkbahara kadar devam eder ve hayatta kalmak için kuyruğunda depolanan yağı kullanır. Vahşi doğada 20 ila 30 yıla kadar yaşarlar, 50 cm uzunlukta ve 2,3 kg ağırlıkta olabilirler.

Gila Canavarının Yaşam Alanı ve Coğrafi Dağılımı

Gila canavarı güneybatı Amerika Birleşik Devletleri ve kuzey Meksika'daki çöller, otlaklar ve çalılıklar gibi yerlerde yaşıyor. Her zaman yer seviyesinde yaşadığından yuvasını genellikle kayalık etekler gibi bölgelere yapar. Yalnızca Amerika Birleşik Devletleri'nin güneybatısında ve kuzeybatı Meksika'daki Sonoran, Mojave ve Chihuahuan çöllerinde bulunur.

Gila Canavarlarının Beslenmesi ve Davranışı

Gila canavarı
Fareler sevdiği öğünler arasında

Gila canavarı etoburdur ve beslenmesi temel olarak küçük kuşlar ve yumurtalardan oluşur. Ayrıca kertenkele, kurbağa, böcek ve küçük memelileri yiyor. Gündüz aşırı sıcaksa geceleri avlanırlar. Öte yandan soğuk bir gün varsa güneş tepelerdeyken ortaya çıkabilir. Avlarına ulaşma uğruna bir kaktüse bile tırmanabilir.

Görece yavaş hayvanlar olduklarından (saatteki hızları sadece 2,5 km'dir) avlarını yakalamak için pusu kurar ve kaktüslerdeki kuş yuvalarına bakarak yumurta arar. Dolayısıyla Meksika boncuklu kertenkelesi (Heloderma horridum) gibi gila canavarı da metodik avcıdır.

Buna ek olarak gila canavarının gözleri iyi görmez. Bu yüzden avını takip etmek için güçlü koku ve tat duyusundan faydalanır. Havadaki kokuları almak için dilini çıkartır. Vücut ağırlığının 1/3'ü kadarını yiyebilir ve yağı kuyruğunda depolayabilir. Bu da gila canavarının yiyecek aramaya harcadığı zamanı kısaltır. Ayrıca soğukkanlı hayvanların kış uykusu hali olan "brumasyon" adlı bir duruma girerler.

Gila canavarı yüksek "aerobik kapsam değeri"ne sahip. Oksijeni dinlenme durumundan maksimum efor durumuna çok hızlı bir şekilde aktarıp kullanabilirler. Yani normalde cansız görünen bir gila cavanarı birden yoğun aktivite durumuna geçebilir.

Gila Canavarının Zehrinin Özellikleri

Gila canavarı zehir

Gila canavarının ısırığı zehirlidir. Zehri alt çene bezlerinde taşıyor ve dişlerindeki oluklardan açılan iki yiv aracılığıyla avına aktarıyor. Güçlü çenesi sayesinde avını ısırdıktan sonra 10 dakika daha tutabilir. Avının çoğunu hızlı lokmalar halinde tüketir. Gila canavarının zehri, ısırılan küçük memelinin sinir sistemine etki eder. Isırığı insanlar için çok acı vericidir ancak öldürmez.

Gila canavarı zehirli tükürüğünü avlanmak için değil korunma amaçlı kullanıyor. Örneğin diğer zehirli kertenkele olan Meksika boncuklu kertenkelesi zehrini avlanmak için kullanır. Gila canavarı saldırıya uğradığında ısırır ve asla bırakmaz. Zehrin aktarıldığından emin olmak için ısırdığı bölgeyi çiğnemeye çalışır. Acı bölgeseldir ve şu anda gila canavarı ısırığının panzehiri bulunmuyor.

Gila Canavarlarında Üreme ve Yavrulama

gila canavarı yavrusu yumurtadan çıkıyor
Yumurtadan çıkan bir gila canavarı yavrusu

Gila canavarı 3-5 yaş arasında olgunluk çağına ulaşıyor. Üreme
mevsimi yaz başlangıcıdır ve erkekler bu zaman diliminde kavgalara başlamış olur. Dişi bir çukur kazar ve her biri 40 gr ağırlığında 2 ila 12 yumurtayı burada saklar. Yumurtalarının üstünü hafifçe kapatır. Yumurtalar yaklaşık 4 ay sonra çatladığında içinden ortalama 16 cm boyutlarında küçük gilalar çıkar. Doğumdan itibaren kendi başlarına olan bu yavruların renkleri yetişkinlerine göre daha canlı olur. Bu görüntüleri muhtemelen daha zehirli olduklarını göstermek için.

Gila canavarı yaşamının %98'ini toprak altındaki yuvalarında geçiriyor. Zira yalnızca gündüz hareketli olurlar ve özellikle bahar aylarında bu hareket en üst noktaya ulaşır. Tüm kışı sorunsuz geçirmesi yalnızca üç ya da dört av yakalaması yeterlidir. Yalnız yaşayan bu hayvanlar yalnızca çiftleşme mevsimlerinde küçük topluluklar halinde bir araya geliyor.

Gila Canavarı Tehlikelerden Korunabiliyor mu?

Gila canavarı, Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından tehdit altında olarak belirlendi. Toplam gila canavarı sayısı bilinmemekle beraber, nüfusunun Amerika Birleşik Devletleri ve Meksika'da nedeni açıklanamayan bir oranda azaldığı görüldü. Bu hayvanlara karşı en büyük tehlike insanlardır. Hayvanlar eğlence için avlanır ve evcil hayvanlar tarafından yakalanıp öldürülür. Ayrıca yasa dışı biçimde evcil hayvan olarak satılmak üzere toplanırlar.

Gila Canavarı ve İnsanlar

Gila canavarı zehrinin bir bileşeni olan Exendin-4 adlı protein Tip 2 diyabetin tedavisine yönelik ilaç üretiminde kullanılıyor. Protein vücuttaki glikoz seviyesini düzenleyen homeostatik bir etkiye sahip. Araştırmacılar bu ilacın Tip 2 diyabet hastalarında insülin salgılanmasını artırdığını ve insüline verilen yanıtı canlandırdığını bulmuştur. İlacın takma adı "kertenkele tükürüğü"dür. Araştırmacılar şu anda bu proteinin Alzheimer hastalığı gibi hafıza bozukluklarını tedavi etmek için kullanılıp kullanılamayacağını araştırıyor.

Gila Cavanarı Hakkında Merak Edilenler

Gila canavarı nerede yaşıyor?

Gila canavarı yalnızca Güneybatı Amerika Birleşik Devletleri ve kuzeybatı Meksika'daki Sonoran, Mojave ve Chihuahuan çöllerinde yaşıyor.

Gila canavarı ne ile besleniyor?

Gila canavarı genellikle yuvalara baskın yaparak küçük kuşları ve yumurtaları avlar. Ayrıca küçük memeli, kertenkele, kurbağa, böcek ve leş yer.

Gila canavarına neden "canavar" deniyor?

Onlara "canavar" deniliyor çünkü bu oldukça büyük kertenkele onu ilk gören insanlara oldukça canavarca göründü. Eski Batı'da dev kertenkelenin zehirli nefesi olduğuna dair bir efsane bile vardı. Bu Apaçiler tarafından dile getirilen bir inanç. Ayrıca Gila canavarının zehrinin bir kokusu vardır ancak koku zehir içermez.