Resif Nedir? Oluşumu, Ölümü ve Dünya İçin Önemi

Sudaki yaşamın dışında bütün Dünya canlılığı için kritik öneme sahip olan resiflerle ilgili bilinmesi gerekenler.

mercan resifleri rengarenk

Resif veya bilinen adlarıyla mercan resifleri, mercan denilen deniz omurgasızlarının iskeletlerinden oluşan büyük sualtı yapılarıdır. Resif oluşturan mercan türleri hermatipik veya sert mercanlar ya da taşlı mercanlar olarak biliniyor. Bu mercanlar, kese benzeri yumuşak vücutlarını korumak için deniz suyundaki kalsiyum karbonatı kullanır ve tıpkı bir demir ustası gibi kendilerine sert ve dayanıklı bir dış iskelet yaparlar. Yani resifler de canlıdır ve etrafları ise biyoçeşitlilik merkezleridir. Resif yapan ilk mercanlar 250 milyon yıl önce var oldular.

Mercan Resifleri Nedir ve Nasıl Oluşur?

Mercan resifini bir araya getiren sert mercan hayvanları polip denilen küçük, yumuşak organizma kolonilerinden oluşuyor. Polipler akraba oldukları denizşakayığına (anemon) çok benzerler. Knidliler şubesinden bir omurgasız türüdür.

Resif nedir? Oluşumu, ölümü ve Dünya için önemi
Yeryüzünde bu kadar canlı çeşitliliği sunan başka bir ekosistem bulunmuyor

Taşlı mercanlarda polip, salgıyla yapılan kaliks veya "kap" içine oturur. Bu kaliks kalsiyum karbonat olarak da bilinen kireçtaşından oluşmuştur. Polipler bu kireçtaşı iskeleti üzerinde birbirlerine bağlanarak bir canlı doku kütlesi meydana getiriyorlar. Sert mercanlar isimlerini işte bu kireçtaşı maddesinden alır. Bu mercan kayalığı yüzyıllar içerisinde genişler ve deniz ortamının görkemli koloni yapıları haline gelirler.

Mercan resifleri, Karayip Denizi'nin ılık tropik suları gibi dünyanın birçok okyanusunda görülebilir. Ancak en yaşlı resifler tropik ve subtropik iklimlerdeki berrak, sığ sularda bulunuyor. En büyüklerinden biri genişliği 2400 kilometre olan Avustralya'daki Büyük Set Resifi'dir. Suyun sığ ve berrak olması fotosentez için gerekli ışığın bölgeye ulaşması adına şart.

Resif nedir? Oluşumu, ölümü ve Dünya için önemi
Resif dış iskeleti (exoskeleton)

Polipler yaşıyor, çoğalıyor ve öldüklerinde iskeletlerini geride bırakıyorlar. Mercan kayalıkları bir zamanlar yaşayan bu poliplerin iskeletlerine tutunmuş diğer poliplerle çevrili. Poliplerin çoğalması ya fragmentasyon (kopan bir parçadan yeni poliplerin oluşması) ya da yumurtlamayla gerçekleşiyor. Sağlıklı resifler rengarenktir ve tipik olarak etraflarında balıklar, deniz kaplumbağaları, süngerler, karidesler, ıstakozlar, yengeçler ve denizatı gibi omurgasızlar görülür.

Koralin yosunu gibi organizmalar ve de dalgaların kumları resiflere doğru taşıdığı fiziksel hareketler, mercanları resiflere "alçılayan" etkenler arasında. Bugün bilim adamları okyanus tabanının yalnızca yüzde 20'sini keşfetmiş durumda. Dolayısıyla yüzlerce yıl önce oluşmuş resifler yeni yeni bulunmaya devam ediyor.


İlgili: Okyanusun Ne Kadarı Keşfedildi?


Kritik Önemdeki Resif Üyesi: Zooxanthellae

Resifler, içinde ve etrafında yaşayan hayvanlara ek olarak zooxanthellae canlısını da barındırırlar. Zooxanthellae fotosentez yapan tek hücreli ateşrengi alglerdir. Zooxanthellae fotosentez yaparken mercanın atık ürünlerini ve mercansa fotosentez sırasında zooxanthellae tarafından sağlanan besin maddelerini kullanıyor. Resif oluşturan mercanların çoğunun yüzeye yakın olmasının nedeni fotosentez sırasında gereken güneş ışığına erişebilmeleri içindir. Zooxanthellae'nin varlığı resifin gelişimini ve büyümesini destekliyor.

Zooxanthellae, resiflerin nefes almasını (fotosentez) sağlayan canlılardır
Zooxanthellae, resiflerin nefes almasını (fotosentez) sağlayan canlılardır

Mercan Resifi Türleri:

  • Kıyı resifi: Bu resifler sığ sularda sahile yakın görülür.
  • Set resifi: Büyük Set Resifi gibi bariyer resifleri uzun resiflerdir ve kara ile aralarında lagün oluştururlar.
  • Atoller: Atol halka şeklinde olur ve deniz yüzeyine yakın yerlerde görülür. Şekillerini su altı adalarının veya aktif olmayan volkanların üzerinde büyümelerinden alırlar.

Kıyı Resifi

Kıyı resifi

Kıyı resifleri, doğrudan kıyıdan büyüyen resiflerdir. Karaya çok yakın yerde bulunurlar ve genellikle plaj ile resifin ana gövdesi arasında sığ bir lagün oluştururlar. Kıyı resifi 1-2 km genişliğindedir. Bu tür resifler derin denizin dibinden başlayarak büyüyor. Mercan polipleri derinlikteki ani ve büyük artışlar nedeniyle dışa doğru genişlemez. Kıyı resifi, üç ana mercan resifi türü arasında en yaygın olanı.

Set Resifi

Set resifi

Set resifi üç resif türü arasında en büyüğü (ancak dağılım değil, boyut olarak). Yüzlerce kilometre boyunca uzanır ve birkaç kilometre genişliğindedir. Kıyı veya ada etrafında kırık, düzensiz bir halka şeklinde uzanır ve neredeyse paralel olur. Set resifleri, kıyı resiflerinden veya atollerden çok daha az yaygınlar. Tropikal Atlantik'te ve Pasifik'te bulunurlar. Avustralya'nın NE kıyısındaki 1900 km uzunluğundaki Büyük Bariyer Resifi bu resif türünün dünyadaki en büyük örneği. Büyük Bariyer Resifi adından da anlaşılacağı gibi aslında tek bir resif değil; birçok resiften oluşan çok büyük bir yapı.

Atoller

atol resifi

Atol resifi, büyük (ve genellikle derin) bir merkezi lagünü çevreleyen halka şekilli okyanus resif sistemidir. Lagünün derinliği 80-150 metredir ve resifle kesişen kanallar aracılığıyla deniz suyu ile buluşabilir. Batık bir ada veya bir volkan konisi gibi mercan adalarının oluşumuna elverişli yerlerden gelişirler.

Atol çeşitleri gerçek atol veya resif atolü gibi türlere ayrılıyor. Atoller en çok Pasifik Okyanusu'nda bulunuyorlar. Fiji atolü ve Funafuti atolü atollerin iyi bilinen örneklerinden. Lakshadweep Adaları'nda da çok sayıda atol var. Güney Pasifik'te çoğu atol okyanus ortasında oluşur. Bu resif türü Fransız Polinezyası, Caroline ve Marshall Adaları, Mikronezya ve Cook Adaları'nda yaygınlar. Hint Okyanusu da çok sayıda atol resifi içerir. Örnekler ise Maldivler ve Chagos ada grupları, Seyşel Adaları ve Cocos Ada gruplarıdır.

Resiflerin Yok Olma veya Ölmesi

Mercan resiflerinin önemli bir kısmı kalsiyum karbonat iskeletlerine sahipler. Eğer okyanuslara dair gelişmeleri takip ediyorsanız, bu iskeletlere sahip hayvanların okyanus asitlenmesi tehlikesi altında olduğunu duymuş olabilirsiniz. Okyanus asitlenmesi okyanusun pH'ının düşmesine neden olur ve bu durum mercanlar ve diğer kalsiyum karbonat iskeletlerine sahip hayvanlar için ölümcül olmaktadır.

Resiflere yönelik diğer tehditler arasında resif sağlığını etkileyebilecek kıyı bölgelerindeki kirlilik, mercanların renginin ısınan sulardan kaynaklı olarak ağarması ve inşaat ve turizm nedeniyle mercanların zarar görmesi var. Okyanuslardaki asitlenmenin atmosferden emilen fosil yakıtlardan kaynaklandığını belirtelim.

Avustralya'daki Büyük Set Resifi birbirinden özel canlıları barındırıyor
Avustralya'daki Büyük Set Resifi birbirinden özel canlıları barındırıyor

Canlılık İçin Resiflerin Önemi

Dünyanın en çeşitli ekosistemi buralarda barınıyor. Resifleri önemli yapan nedenler arasında kıyı şeridini dalgalardan ve tropikal fırtınaların zararlı etkilerinden korumaları, birçok deniz organizmasına habitat ve barınma sağlamaları, deniz besin zincirleri için azot ve diğer temel besinleri sağlamaları, karbon ve azot dengesindeki rolleri ve besin geri dönüşümüne yardımcı olmaları var.

Resifler tüm deniz canlıları için "hastane" görevi görür. Yaralanan büyük ve küçük balıklar ve diğer okyanus üyeleri bu alanlara gelerek yaralarını tedavi eder. Yavru balıklar denizin derinliklerine açılmadan önce resiflerde yaşar. Mercan resimleri balıkların doğumhanesi gibidir. Büyük Set Resifi Avustralya ekonomisine tek başına 1,5 milyar dolar gelir (turizm ve balıkçılık) sağlıyor. Dünya çapında ise yiyecek de dahil olmak üzere 30 milyar dolarlık bir pazara sahipler.

Mercanlar Nasıl Besleniyor?

Bir resif üyesi olan azure damsel balığı ile beslenen beyin mercanı
Azure damsel balığı ile beslenen beyin mercanı

Yüzlerce farklı tür mercan var. Yuvarlak yapılı olanlardan beyne benzerliğiyle "katlanmış beyin mercanları"na ve zarif deniz kamçılarından rengarenk ağaçlar gibi görünen deniz fanlarına kadar liste uzuyor. Denizanaları, denizşakayığı ve Portekiz savaş gemisi resiflerin sık ziyaretçileri arasında. Mantis karidesi gibi canlılar da buranın müşterilerinden.

Mercanlar iki yolla beslenirler. Bazı türler vücutlarının kenarlarındaki ısırgan dokunaçlar yardımıyla balık ve plankton gibi küçük deniz canlılarını yakalar. Bununla birlikte çoğu mercan resifi fotosentez yoluyla enerji sağladığından daha çok zooxanthellae gibi alglerle yaşayarak hayatta kalırlar.

Mercanlar Nasıl Çoğalıyor?

mercan resifi tohumlarını bırakırken
Tohumlarını suya bırakabilirler

Beyin mercanları gibi bazı türler hermafrodittir yani hem dişi hem de erkek üreme organı taşırlar. Bazı türler yılda yalnızca bir kez ürerken bazı türlerde toplu yumurtlama olayı görülür. Binlerce yumurtayı aynı anda denize bırakırlar ve kimileri kilometrelerce yol gider. Elkhorn mercanı gibi çeşitler gonochoric'tir yani ya erkeklerden ya da yalnızca dişilerden oluşan koloniler kurarlar.

Mercanlar Kaç Yıl Yaşar?

Bugün Dünya'mıza yani bize en çok fayda sağlayan mercan resiflerinin çoğu 5.000 ila 10.000 yaşındalar. Okyanus tabanının yüzde 1'inden daha azını kaplıyorlar ve bu da yaklaşık 300.000 kilometrekare demek. Bilinen deniz canlılarının yaklaşık yüzde 25'i gıda, tedavi, barınak ve üreme için mercan resiflerini kullanıyor. Bu ekosistemlere "denizlerin yağmur ormanları" demek mümkün zira 4.000'den fazla balık türü, 700 mercan türü ve binlerce bitki ve hayvan için habitat sunuyorlar.

Lakin su kirliliği gibi etkenler de mercan resiflerine zarar veriyor. Tarımsal ilaçlar ve gübreler, petrol ve benzin, atık su boşaltılması ve tortular mercanın gelişimini zorlaştırmaktadır. Bu da resif ekosisteminin parçası olan bitkiler ve hayvanlar arasındaki ilişkiye zarar veriyor.

Mercan Resiflerinin Ölümü

Küresel ısınmadan dolayı dünya okyanuslarının sıcaklıkları yükseldikçe mercan polipleri yiyecek için bağımlı oldukları zooxantella'ları kaybedecek. Zooxanthellae'lar gittiğinde ise mercan resifleri parlak rengini kaybedecek ve geriye kalan tek şey beyaz dış iskelet olacak; buna mercan ağarması deniyor. Ağarmaya maruz kalan koloniler tamamıyla ölüyor.

Siyanür balıkçılığı (suya siyanür püskürtmek) balıkları sersemletir ve avlanmasını kolaylaştırır. Lakin resifleri yok eder. Patlayıcılarla "balık avlamak" oluşması binlerce yıl süren mercan resifini birkaç dakika içinde parçalarına ayırır. Uzmanlar bu iki etkenin dahi tüm resifleri yok edebileceğine inanıyor.

Büyük Set Resifi'nin Geleceği

büyük set resifi
Büyük Set Resifi'nin kurtarılması için birçok cesur plan yapılıyor

Büyük Set Resifi için bundan sonra ne olacağı büyük bir soru olmaya devam ediyor. Pek çok kuruluş çok çeşitli tehlikeleri en aza indirmek için yoğun bir şekilde çalışıyor ve iyi haber şu ki, bu çabaların en azından bazıları işe yarıyor gibi görünüyor.

Bloomberg'in haberine göre, Eylül 2018'de Turizm ve Etkinlik Queensland, Büyük Set Resifi'nin etkilenen bazı bölgelerinin "önemli iyileşme belirtileri" gösterdiğine dair "olumlu bir güncelleme" duyurdu.

Resif ve Yağmur Ormanları Araştırma Merkezi Genel Müdürü Sheriden Morris, Bloomberg'e yaptığı açıklamada, "Bir resif basında 'ağarmış (beyazlamış)' olarak rapor edildiğinde, bu genellikle ağarmanın ne kadar şiddetli olduğu, ağarmanın hangi derinlikte meydana geldiği ve o bölgedeki mercanlarda kalıcı hasara neden olup olmayacağı gibi kritik bir ayrıntıyı atlar" dedi ve resifin "ağarma olayları gibi olumsuz sağlık etkilerinden kurtulmak için önemli bir kapasiteye sahip olduğunu" belirtti.

Morris, iyileşmenin çevresel koşullara bağlı olduğunu ve okyanus sıcaklıkları artmaya devam ederse başka bir büyük ağarma olayının meydana gelebileceğini ifade ediyor. Bu doğa harikasının yok olup gitmesini önlemek için hızlı hareket etmemiz gerektiği açıktır. Turkuaz renkli sulara ve zengin yaban hayatına sadece fotoğraflarda bile olsa bakan herkes için buranın uğruna savaşmaya değer olduğuna şüphe yok.

Mercan Resiflerinin Yok Olmasının Sonuçları

Sağlıklı okyanusların anahtarı sağlıklı resiflerden geçiyor ve sağlıklı okyanuslar dünyadaki tüm yaşam için hayati öneme sahip. Resiflerin yok olması binlerce deniz canlısı türünün soyunun tükenmesi anlamına geliyor. Yine resifler tarafından korunan sahil şeritleri fırtınaların daha kolay hedefi olacak; bazı adalar ve alçak rakımlı ülkeler su altında kaybolacak ve mercan resiflerinin sağladığı 30 milyar dolarlık sanayi çökecek.

Avustralya hükümeti Büyük Set Resifi'ni canlı tutmayı amaçlıyor ve bunun için bazı uzun vadeli planlar hazırladı. Planda okyanusa boşaltılan materyalleri ve kimyasalları büyük ölçüde azaltma ve nihayetinde ortadan kaldırma var. Balık avlamayı azaltma ve resiflere ulaşan su akışının kalitesini izleme ana çabalar arasında.

Resifin yeniden inşası için başlatılan girişimler var. Bilim adamları ılık sulara bıraktıkları daha dayanıklı ve güçlü mercan türleriyle daha hızlı resif yetiştirmeyi amaçlıyor. Bu özel türler laboratuvarda hazırlanıyor ve okyanusun önümüzdeki on yıllarda ulaşacağı sıcaklık ve asitlik seviyesini yansıtan ortamlarda yetiştiriliyorlar.

Bir başka mercan resifi ekolojisti grubu, resifin hasarlı kısımlarına yerleştirilen çelik çerçevelerin üzerinde mercan büyütmeyi deniyor. Grup, çelik çerçevelere gönderilen elektrik akımlarının mercanların büyümesini ve dolayısıyla resif oluşturma hızını üç ila dört kat artırdığı bildirildi. Bu tekniğin resifin yeniden inşasına ve mercanın ağarma olayları karşısında hayatta kalmasına yardımcı olacağı düşünülüyor.

Resif Hakkında Sık Sorulanlar

Resif nedir ve farklı resif türleri nelerdir?

Resif, çeşitli deniz yaşamı için yaşam alanı ve barınak sağlayan sert, üç boyutlu bir yapı oluşturan, tipik olarak mercanlardan veya diğer kireçlenen hayvanlardan oluşan canlı organizmalardan oluşan bir yapıdır. Üç ana resif türü vardır: kıyı resifler, bariyer resifleri ve atoller. Saçaklı resifler doğrudan kıyıdan büyürken, bariyer resifleri kıyıdan daha uzakta büyür ve kıyıdan bir lagünle ayrılır. Atoller, bir lagünü çevreleyen dairesel veya yarı dairesel resiflerdir.

Resiflerin sağlığına yönelik tehditler nelerdir?

Resiflerin sağlığına yönelik en önemli tehditlerden bazıları aşırı avlanma, kirlilik, iklim değişikliği ve okyanus asitlenmesidir. Aşırı avlanma resif ekosistemini dengede tutmaya yardımcı olan balık popülasyonlarını tüketebilirken, kirlilik mercanlara ve diğer deniz yaşamına zarar verebilecek zararlı kimyasalları ortaya çıkarabilir. İklim değişikliği ve okyanus asitlenmesi, mercanın içinde yaşayan algleri dışarı atarak beyazlaşmasına ve sonunda ölmesine neden olan bir süreç olan mercan ağartmasına yol açabilir. Bu tehditleri ele almak için, iklim değişikliğinin etkilerini hafifletmek amacıyla karbon emisyonlarını azaltmak, zararlı kimyasalların kullanımını sınırlamak ve resif ekosistemlerini aşırı avlanma ve diğer zararlı faaliyetlerden korumak için deniz koruma alanları oluşturmak çok önemlidir.

Mercan resifleri biyoçeşitliliği nasıl destekliyor?

Mercan resifleri gezegendeki en biyolojik çeşitliliğe sahip ekosistemlerden bazılarıdır ve balıklardan deniz kaplumbağalarına, köpekbalıklarından vatozlara kadar çok çeşitli deniz yaşamı için yaşam alanı ve barınak sağlar. Biyolojik çeşitlilik çok önemlidir çünkü ekolojik dengenin ve direncin korunmasına yardımcı olarak ekosistemlerin fırtınalar, hastalık salgınları ve diğer çevresel stres faktörleri gibi rahatsızlıklara dayanmasını sağlar. Mercan resifleri ayrıca balıkçılık, turizm ve kıyı koruma gibi insan refahı için gerekli olan bir dizi ekosistem hizmeti de sağlar.

Bilim insanlarının resiflerden elde ettiği önemli bulgular nelerdir?

Bilim insanları resifleri uzaktan algılama, uydu görüntüleri ve su altı kameraları ve diğer araçları kullanarak doğrudan gözlem dahil olmak üzere çeşitli yöntemler kullanarak incelemektedir. Araştırmacılar resiflerin iklim değişikliği, aşırı avlanma ve kirlilik gibi bir dizi insan faaliyetinin tehdidi altında olduğunu tespit etmişlerdir. Ayrıca resiflerin inanılmaz derecede biyolojik çeşitliliğe sahip olduğunu ve balıkçılık, turizm ve kıyı koruması da dahil olmak üzere bir dizi ekosistem hizmeti sağladığını keşfettiler. Son olarak, bilim insanları resiflerin korunmasına ve restore edilmesine yardımcı olabilecek, balıkçılık baskısını azaltmak, deniz koruma alanları oluşturmak ve iklim değişikliğinin etkilerini hafifletmek için sera gazı emisyonlarını azaltmak gibi bir dizi yönetim stratejisi belirlediler.

Mercan resiflerinin çevresel stres faktörlerine karşı direncini anlamada genetiğin rolü nedir?

Genetik çeşitlilik, mercan resiflerinin çevresel stres faktörlerine karşı direncinde önemli bir rol oynayabilir. Daha yüksek genetik çeşitliliğe sahip popülasyonlar, daha düşük genetik çeşitliliğe sahip popülasyonlara göre değişen çevresel koşullara daha iyi uyum sağlayabilir. Mercan resiflerinin genetiğini anlamak, dirençlerini artırmayı amaçlayan koruma çabalarını bilgilendirmeye yardımcı olabilir.

Mercan resifleri sıcaklık ve besin mevcudiyeti gibi çevresel koşullardaki değişikliklere nasıl tepki verir?

Mercan resifleri çevresel koşullardaki, özellikle de sıcaklık ve besin mevcudiyetindeki değişikliklere karşı oldukça hassastır. Su sıcaklığındaki artışlar mercan ağarmasına ve nihayetinde mercan ölümlerine neden olabilir. Besin mevcudiyetindeki değişiklikler mercan resifi ekosisteminin bileşimini değiştirerek mercanlar yerine alglerin büyümesini destekleyebilir.