Tacikistan'ın Tarihi, Etnik Yapısı, Dili, Dini ve Yönetim Şekli

Tacikistan Halk Demokrat Partisi o kadar baskın ki devlet efektif olarak tek partiyle yönetiliyor. Seçmenlerin seçim hakları olmadığı söylenebilir.

Yazar Burcu Kara

Tacikistan ülkesi Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan ve batı Çin'in yakınındaki Pamir-Alay dağları ile çevrilidir. Bu eski Sovyet ülkesi zengin bir tarih ve çarpıcı bir doğal güzelliğin yanında kökleri Rus, Pers ve İpek Yolu geleneklerine uzanan canlı bir kültüre sahip. 2019'da Tacikistan'ın büyük şehirleri ve nüfusları şöyle: Duşanbe (902.617), Hucend (931.900), Kulob (105,500), Kurgantepe (110.800) ve İstaravshan (80.200).

Tacikistan Hakkında Temel Bilgiler

  • Resmi adı: Tacikistan Cumhuriyeti
  • Başkenti: Duşanbe
  • Nüfusu: 9.409.252 (2019)
  • Resmi diller: Tacikçe,
  • Para birimi: Tacikistan Somonisi (TJS)
  • Yönetim şekli: Cumhurbaşkanlığı cumhuriyeti
  • İklim: Karasal, subtropikal yarı kurak ve biraz çöl
  • Yüzölçümü: 143.100 km²
  • En yüksek noktası: Somoni Zirvesi (7.495 metre)
  • İlginç bilgi: Himalaya'dan sonra, nadir bir ayı türü olan Yeti efsanesi ihbarlarının geldiği ikinci yer Pamir dağlarıdır
1992'de Sovyet cumhuriyetin yerine seçildi, Tacikistan bayrağında kırmızı komünist geçmişi, yeşil İslam'ı, beyaz pamuk üretimini ve sarı taç etrafındaki yıldızlarla bağımsızlığı ve diğer milletlerle dostluğu simgeler
1992'de Sovyet cumhuriyetin yerine seçildi, Tacikistan bayrağında kırmızı komünist geçmişi, yeşil İslam'ı, beyaz pamuk üretimini ve sarı taç etrafındaki yıldızlarla bağımsızlığı ve diğer milletlerle dostluğu simgeler

Tacikistan Yönetim Biçimi

Tacikistan Cumhuriyeti kağıt üzerinde seçilmiş hükümete sahip bir cumhuriyettir. Ancak Tacikistan Halk Demokrat Partisi o kadar baskın ki devlet efektif olarak tek partiyle yönetiliyor. Seçmenlerin seçim hakları olmadığı söylenebilir.

Şu anki cumhurbaşkanı 1994'ten beri görevde olan İmamali Rahman. Önceki başbakan 1999-2013 arasında görev yapan Akil Akilov'du. Kohir Rasulzoda 2013'ten beri Tacikistan başbakanı.

Tacikistan'ın iki meclisli parlamentosu Majlisi Oli adını taşıyor. Bu parlamento Majilisi Milli adında 33 üyeli bir üst meclis ve Majlisi Namoyandagon adında 63 üyeli bir alt meclisten (Temsilciler Meclisi) oluşur. Alt meclisin normalde Tacikistan halkı tarafından seçilmesi gerekiyor ancak iktidar partisi her zaman sandalyelerin önemli bir çoğunluğunu elinde bulunduruyor.

Tacikistan Nüfusu

tacikistan insanları
Tacikler bir İran halkıdır

Tacikistan'ın toplam nüfusu yaklaşık 8 milyon. Nüfusun %80'i Farsça konuşan bir halk olan etnik Taciklerden oluşuyor (Türk dilini konuşan Orta Asya'nın eski Sovyet cumhuriyetlerinin aksine). Kalan nüfusun %15,3'ü Özbek. Geri kalanı her biri yaklaşık %1 olmak üzere Rus, Kırgız ve Peştunlar, Almanlar ve diğer küçük azınlık gruplardan oluşmaktadır.

Tacikistan Dilleri

Tacikistan dilsel olarak karmaşık bir ülke. Resmi dil Farsça'nın (Persçe) bir biçimi olan Tacikçe'dir. Rusça hala yaygın olarak kullanılıyor.

Ek olarak, Özbek, Peştu ve Kırgız gibi etnik azınlıklar kendi dillerini konuşur. Son olarak, uzak dağlardaki küçük gruplar Tacikçe'den farklı dilleri konuşur, ancak hepsi Güneydoğu İran dil grubuna aittir. Bunların arasında Doğu Tacikistan'daki Shughni ve Kızılkum Çölü'ndeki Zarafşan şehri çevresinde sadece 12.000 kişi tarafından konuşulan Yaghnobi dili bulunmaktadır.

Tacikistan'ın Dini

Tacikistan'ın resmi devlet dini Hanefi mezhebinden Sünni İslamdır. Ancak Tacik Anayasası din özgürlüğünü sağlıyor ve hükümet laik.

Tacikistan vatandaşlarının yaklaşık %95'i Sünni Müslümanlar. Kalan nüfusun %3'ü Şii'dir. Rus Ortodoks, Yahudi ve Zerdüştler diğer yüzde ikiyi oluşturuyor.

Tacikistan Coğrafyası

Tacikistan: Tarihi, etnik yapısı, dili, dini, iklimi ve yönetimi

Tacikistan, Orta Asya'nın dağlık güneydoğusundaki 143.100 kilometrekarelik bir alanı kaplıyor. Batı ve kuzeyde kara ülkesi Özbekistan, kuzeyde Kırgızistan, doğuda Çin ve güneyde Afganistan ile sınır komşusu.

Tacikistan'ın büyük kısmı Pamir Dağları'ndadır. Öyle ki ülkenin yarısından fazlası 3.000 metrenin üstünde bulunuyor. Dağların egemen olduğu bir ülke olmasına rağmen, Tacikistan kuzeydeki ünlü Fergana Vadisi de dahil olmak üzere bazı alçak arazileri de sahip.

En alçak noktası olan Seyhun Nehri (Siriderya) vadisi 300 metrede bulunur. En yüksek noktası ise 7.495 metredeki İsmail Somoni Zirvesi'dir. Diğer yedi tepe de ayrıca 6.000 metreden yüksekte.

Tacikistan'ın İklimi

Tacikistan sıcak yazlar ve soğuk kışlar ile karasal bir iklime sahip. Yüksek rakımları nedeniyle Orta Asya'daki bazı komşularından daha fazla yağış almakta ve bu nedenle yarı kurak olduğu söylenebilir. Elbette Pamir dağlarının doruklarında her şey kutuplara dönmekte.

Şimdiye kadar kaydedilen en yüksek sıcaklık 48°C ile Afganistan-Tacikistan sınırındaki Nizhniy Pyandzh'te görüldü. En düşük sıcaklıklar -63°C ile doğu Pamir Dağları'nda kaydedildi.

Tacikistan Ekonomisi

Tacikistan ova evi
Ülke tarıma dayalı bir ekonomiye sahip

Tacikistan eski Sovyet cumhuriyetleri arasında en fakirlerden biri ve 2019 tahmini GSYİH'sı 998 ABD dolarıdır. Resmi olarak işsizlik oranı sadece %2,2. Ancak Rusya'da 1 milyondan fazla Tacik vatandaşı çalışırken Tacikistan'da 2,1 milyonluk bir yerel işgücü bulunuyor. Nüfusun yaklaşık %53'ü yoksulluk sınırının altında yaşamakta.

İş gücünün yaklaşık %50'si tarımda çalışmaktadır; Tacikistan'ın en büyük ihracat ürünü pamuktur ve pamuk üretiminin çoğu hükümet tarafından kontrol ediliyor. Çiftliklerde ayrıca üzüm ve diğer meyvelerin yanında tahıl da üretiliyor ve hayvancılık yapılıyor. Tacikistan, Rusya'ya giden ve yasadışı gelir kaynağı sağlayan eroin ile ham afyon gibi Afgan uyuşturucuları için büyük bir depo haline geldi.

Tacikistan'ın para birimi Somoni (TJS) adına sahip. 2019 Kasım itibariyle döviz kuru 1 ABD doları için 9,7 somonidir.

Tacikistan'ın Tarihi

Pamir Dağları, Tacikistan
Pamir Dağları, Tacikistan

Tacikler ya da Tacikistan Türk değil. Tacikler doğrudan MÖ 1000 yılından bu yana Orta Asya ve Kuzey Afganistan'da varlığını sürdüren İran halkının soyundan geliyor. Taciklerin ataları Mâverâünnehir'in (Soğdiana) bir bölümünü kapsayan eski Harezmşah ve Baktriya nüfusunun özünü oluşturdu. Tacikler daha sonra Persler ve Büyük İskender imparatorluklarına dahil edildi. Daha sonraki MS 1-6. yüzyıllarda Kuşan İmparatorluğu ve Ak Hun İmparatorluğu gibi işgalcilerle iç içe yaşadılar. Eski Taciklerin kullandığı doğu İran lehçesi zamanla yerini İran ve Afganistan'da konuşulan bir batı lehçesi olan Farsi'ye (Farsça) bıraktı.

7. yüzyılın ortalarında başlayan Orta Asya'nın Arap fethi bölgeye İslam'ı getirdi. Fakat kabile kavgaları Arapları zayıflattı ve Samanîlerin yükselişiyle (819-999), Tacikler İranlı bir hanedanın egemenliğine girdi. Kuzeydoğudan gelen ilk güçlü Türk savaşçılar 999'da bu Mâverâünnehir bölgesini ele geçirdi ve hem fetheden hem de fethedilen Müslüman olduğundan zamanla birçok Tacik — özellikle Seyhun (Siriderya) ve Ceyhun (Amuderya) vadilerinde bulunanlar — Türkleşmeye başladı. Eskiden tümüyle İran toprakları olan bu yer "Türkistan"a dönüştü. Aslen yerel halk tarafından Araplara verilen Tacik ismi, Türk savaşçılar ve derebeylerince İran dillerini konuşan yerleşik nüfusu tanımlamak için kullanıldı.

7. yüzyılın ortalarına kadar Tacikler, Buhara Emirliği'nin bir parçasıydı, ancak daha sonra Afganlar, eski bir Tacik kültür merkezi olan Belh şehri dahil olmak üzere, Amuderya'nın güneyi ve güneybatısında bulunan toprakları Tacik nüfusuyla birlikte ele geçirdiler. 1917'deki Rus Devrimi'nden başlayarak Sovyet Ruslar, Taciklerin önemli bir kısmının yaşadığı Türkistan şehrini ve devamında Buhara gibi şehirleri ele geçirdiler.