Sahra Çölü, Afrika'nın kuzey kesiminde bulunur ve 9.000.000 kilometrekareyi veya kabaca kıtanın %10'unu kaplar. Doğuda Kızıldeniz'e ulaşır ve batıda ise Atlantik Okyanusu'na kadar uzanır. Sahra Çölü'nün kuzey sınırı Akdeniz; güneyde ise tüm çölün yarı kurak tropikal bir savana dönüştüğü Sahel görülür.
Sahra Gerçekten En Büyük Çöl mü?
Sahra Çölü Afrika kıtasının yaklaşık %10'unu oluşturduğundan genellikle dünyanın en büyük çölü olarak anılır. Ancak bu tamamen doğru değil. Daha çok dünyanın en büyük sıcak çölü olduğu söylenebilir. Çöl teriminin "yılda 250 mm'den az yağış alan bölge" olarak tanımlanmasına dayanarak, dünyanın en büyük çölü aslında Antarktika kıtasıdır.
Sahra Çölü Coğrafyası
Sahra, Cezayir, Çad, Mısır, Libya, Mali, Moritanya, Fas, Nijer, Sudan ve Tunus dahil olmak üzere birçok Afrika ülkesinin topraklarını kapsıyor. Sahra Çölü'nün çoğu kısmı gelişmemiş ve farklı topografyalara sahip. Sunduğu manzaraların büyük kısmı zaman içinde rüzgarla şekillendirilmiş kum tepeleri, erg denilen kum denizleri, çorak taş platolar, çakıl ovaları, kuru vadiler ve tuz ovalarını içermektedir. Çölün yaklaşık %25'i, bazıları 152 m yüksekliğe çıkan kum tepelerinden oluşuyor.
Ayrıca Sahra'da birkaç dağlık alan da var ve birçoğu volkanik. Bu dağlarda bulunan en yüksek tepe, 3.420 m'ye yükselen ve bir kalkan volkanı olan Emi Koussi'dir; Kuzey Çad'da bulunan Tibesti Dağı'nın bir parçası. Sahra Çölü'ndeki en alçak nokta Mısır'ın Kattara Çöküntüsü'nde bulunuyor ve deniz seviyesinden -133 m aşağıda.
Bugün Sahra'da bulunan suyun kaynağının çoğu mevsimsel akarsulardır. Orta Afrika'dan Akdeniz'e akan Nil Nehri çölde tek kalıcı nehir. Sahra'daki diğer sular yeraltı akiferlerinde ve de bu suyun yüzeye ulaştığı vahalar gibi noktalarda bulunuyor. Mısır'daki Bahariya ve Cezayir'deki Gardaya gibi yer yer vaha etrafına kurulmuş küçük kasabalar veya yerleşimler vardır.
Su ve topoğrafya miktarı bölgelere göre değişiklik gösterdiğinden, Sahra Çölü farklı coğrafi bölgelere ayrılıyor. Çölün merkezi aşırı kurak olarak kabul edilir. Çok az ya da hiç bitki örtüsü bulunmadığı halde, kuzey ve güney kesimlerde az miktarda otlaklar, çöl çalıları ve bazen daha nemli alanlarda ağaçlar görülebiliyor.
Sahra Çölü İklimi
Günümüzde aşırı sıcak ve kurak olmasına rağmen, Sahra Çölü'nün son birkaç yüz bin yıl boyunca çeşitli iklim değişimlerinden geçtiğine inanılıyor. Örneğin, son buz devri sırasında çöl bugün olduğundan daha büyüktü, çünkü bölgede yağış düşüktü. Ancak MÖ 8000'den MÖ 6000'e kadar, kuzeydeki buz tabakaları üzerindeki alçak basınç nedeniyle çölde yağışlar arttı. Bununla birlikte, bu buz tabakaları eridikten sonra, alçak basınç değişti ve kuzey Sahra kurudu ancak güney, musonların varlığından ötürü nem almaya devam etti.
MÖ 3400 civarında, muson bugün bulunduğu yere yani güneye taşındı ve çöl, bugün olduğu gibi tekrar kurudu. Ayrıca, Güney Sahra Çölü'nde İntertropikal Yakınsama Bölgesi'nin (ITCZ) varlığı, nemin bölgeye ulaşmasını engellerken, çölün kuzeyindeki fırtınalar da bölgeye ulaşmadan önce durmaktadır. Sonuç olarak, Sahra'daki yıllık yağış 25 mm altındadır.
Aşırı kuruluğa ek olarak, Sahra aynı zamanda dünyanın en sıcak bölgelerinden biri. Çöl için ortalama yıllık sıcaklık 30°C ancak en sıcak aylarda ısı 50°C'yi geçebilir. Sahra Çölü'nün en yüksek sıcaklığı Libya, Aziziyah'da 58°C olarak kaydedildi.
Sahra Çölü'ndeki Bitkiler ve Hayvanlar
Sahra Çölü'nün yüksek sıcaklıkları ve kurak koşulları nedeniyle bölgede bitki yaşamı seyrektir ve sadece 500 kadar türe ev sahipliği yapar. Bunlar esas olarak kuraklığa ve ısıya dayanıklı ve de yeterli nemin bulunduğu tuzlu koşullara (halofitler) uyarlanmış canlılardan oluşuyor.
Sahra Çölü'nde bulunan zorlu koşullar hayvan yaşamının varlığında da rol oynuyor. Çölün en kurak merkez bölgesinde 20'si benekli sırtlan gibi büyük memeliler olan yaklaşık 70 farklı hayvan türü var. Diğer memeliler arasında gerbil, çöl tilkisi ve çöl tavşanı bulunur. Sahra'da kum engereği ve monitör kertenkelesi gibi sürüngenler de yaşıyor.
Sahra Çölü İnsanları
İnsanların MÖ 6000'den ve daha öncesinden beri Sahra Çölü'nde yaşadıklarına inanılmaktadır. O zamandan beri Mısırlılar, Fenikeliler, Yunanlılar ve Avrupalılar bölgedeki halklar arasındaydı. Bugün Sahra'nın nüfusu çoğunluğu Cezayir, Mısır, Libya, Moritanya ve Batı Sahra'da yaşayan insanlarıyla 4 milyon civarında.
Sahra'da yaşayan insanların çoğu şehirlerde yaşamıyor; bu insanlar daha çok çöl boyunca bölgeden bölgeye göç eden göçebelerdir. Bu nedenle, bölgede birçok farklı millet ve dil var, ancak en yaygın şekilde Arapça konuşulur. Şehirlerde veya verimli vahalarda yaşayanlar için mahsuller ve demir cevheri (Cezayir ve Moritanya) ve bakır (Moritanya) gibi minerallerin madenciliği nüfus merkezlerinin büyümesine izin veren önemli endüstrilerden biri.
