II. Dünya Savaşı Öncesi ABD-Japonya İlişkileri

Yazar Burcu Kara

7 Aralık 1941'deki Pearl Harbor saldırısı neredeyse 90 yıllık Amerikan-Japon diplomatik ilişkisini Pasifik'te bir II. Dünya Savaşı'na dönüştürdü. Bu diplomatik çöküş, iki ülkenin dış politikalarının birbirlerini nasıl savaşa zorladıklarının derin bir öyküsünü de başlatmıştı.

ABD-Japonya ilişkileri

japonya wwII
1940 Japon ilerlemesi.

ABD Amirali Matthew Perry, 1854 yılında Japonya ile Amerika arasında ticari ilişkileri başlatmıştı. Ardından Başkan Theodore Roosevelt, Rus-Japon Savaşı sonrasında Japonya'nın lehine bir 1905 barış anlaşması hazırlatmıştı. İki ülke 1911'de bir Ticaret Antlaşması imzaladı. Bunların sonucu olarak Japonya, I. Dünya Savaşı sırasında ABD, İngiltere ve Fransa ile taraf olmuştu.

Bu süre zarfında Japonya, İngiliz İmparatorluğu'ndan modellenen bir imparatorluk kurmaya da başladı. Bu arzu Japonya'nın Asya-Pasifik bölgesinin ekonomik kontrolünü ele geçirme konusunda hiçbir şekilde "sır" vermemesini de sağlıyordu.

Ancak 1931'de ABD-Japon ilişkileri bozuldu. Dünya genelindeki Büyük Buhran'ın sıkıntılarıyla baş edemeyen Japon hükümeti, militarist bir yönetime geçiş sürecine girdi. Yeni rejim, Asya-Pasifik'teki bölgeleri zorla ilhak ederek Japonya'yı güçlendirmeye hazırlanıyordu. İlk olarak Çin ile başladılar.

Japonya'nın Çin saldırısı

1931'de Japon ordusu Mançurya'ya saldırdı ve hızla boyun eğdirdi. Japonya Mançurya'yı ilhak ettiğini duyururken adını da "Manchukuo" olarak değiştirdi.

Ayrıca bakınız:

ABD, Mançurya'nın Japonya'ya dahil edilmesini diplomatik olarak kabul etmeyi reddetti ve Dışişleri Bakanı Henry Stimson sözde "Stimson Doktrini" nde bunu açıkça belirtti. Ancak bu cevap sadece diplomatikti. ABD askeri veya ekonomik misilleme tehdidinde bulunmayı düşünmedi.

Gerçekte ABD, Japonya ile yeterince kârlı olan ticaretini bozmak istemiyordu. ABD, çeşitli tüketici mallarına ek olarak, kaynak bakımından fakir Japonya'ya hurda demir ve çeliğin büyük bölümünü tedarik ediyordu. En önemlisi, yalnızca Japonya'ya petrolünün yüzde 80'ini satıyordu.

1920'lerde bir dizi deniz antlaşmasıyla ABD ve İngiltere, Japon deniz filosunun büyüklüğünü sınırlamaya çalıştılar. Ancak Japonya'nın petrol arzını kesmek için hiçbir girişimde bulunmadılar. Dolayısıyla Japonya Çin'e yönelik saldırganlığını Amerikan petrolünden yararlanarak sürdürüyordu.

1937'de Japonya, Peking'e (şimdi Pekin) ve Nanking'e saldırarak Çin'le tam bir savaş başlattı. Japon birlikleri sadece Çinli askerleri değil, kadınları ve çocukları da öldürdü. Tarihe "Nanking Katliamı" olarak giren facia, Amerikalıları bu defa gerçekten şoka uğratmıştı.

Amerika'nın Japonlara yanıtı

1935 ve 1936'da ABD Kongresi, ABD'nin savaş halindeki ülkelere mal satmasını engellemek için Yansızlık Yasalarını (Neutrality Acts) kabul etti. Yasalar görünürde ABD'yi I. Dünya Savaşı gibi başka bir savaşa girmekten koruyacaktı. Başkan Franklin D. Roosevelt, ABD'yi kendisine ihtiyacı olan müttefiklerine yardım etmesini yasakladığı için bu yasadaki eylemleri huzursuz bir şekilde imzaladı.

Yine de Roosevelt talep etmedikçe yasalar aktif olmayacaktı ki Japonya ve Çin örneğinde bunu yapmadı. Krizde Çin'i tercih etti. 1936 yasasını onaylamayarak Çinlilere yardım edebilirdi.

Bununla birlikte, ABD 1939'a kadar Çin'de devam eden Japon katliamına doğrudan tepki gösterebilmiş değildi. O yıl ABD, 1911 yılında imzalanan Japonya ile Ticaret Antlaşması'ndan çekildiğini ve imparatorluk ile ticarete son vereceğinin sinyallerini duyurdu. Japonya, savaşını Çin üzerinden sürdürdü ve 1940 yılında Roosevelt, ABD'nin Japonya'ya petrol, benzin ve metal sevkiyatı için kısmi ambargo ilan etti.

Bu hareket Japonya'yı sıra dışı seçenekler düşünmeye zorladı. İmparatorluğun fetihlerini durdurma gibi bir niyeti yoktu ve Fransız Çinhindi'ne ilerlemeye hazırdı. Amerikanın kaynaklarına ambargo uygulayacağı düşüncesiyle ilerleyen Japon ordusu, Hollanda Doğu Hint Adaları'nın petrol bölgelerini Amerikan petrolünün yerine geçecek şekilde analiz etmeye başladılar. Bununla birlikte, bu askeri bir meydan okumaydı. Çünkü Amerikan kontrolündeki Filipinler ve Hawaii, Pearl Harbor'da bulunan Amerikan Pasifik Filosu Japonya ve Hollanda kontrollü alanların arasındaydı.

Temmuz 1941'de ABD, Japonya kaynaklarına ambargo uyguladı ve Amerika'daki tüm Japon varlıklarını dondurdu. Amerikan politikaları Japonya'yı zorlamaya başladı ve kaçınılmaz hareketler başladı. Japon İmparator Hirohito'nun onayı ile Japon Donanması, Hollanda Doğu Hint Adaları'na giden rotayı rahatlatmak için aralık ayı başlarında Pearl Harbor'a, Filipinler'e ve Pasifik'teki diğer üslere saldırmayı planlamaya başladı.

Hull Notası

Japonlar, ambargoya bir son vermek için pazarlık yapma ihtimaline karşı ABD ile diplomatik kapıları daima açık tuttu. Bununla ilgili muhtemel tek umut, ABD Dışişleri Bakanı Cordell Hull'ın Washington'daki Japon büyükelçisine "Hull Notası" olarak bilinen zarfı teslim ettiği 26 Kasım 1941'de ortadan kayboldu.

Nota, ABD'nin Japonya'ya kaynak ambargosunu kaldırmanın tek yolunun Japonya'nın aşağıdakileri yapması olduğunu belirtiyordu:

  1. Çin'deki tüm birlikleri geri çekin.
  2. Çinhindi'ndeki tüm birlikleri çekin.
  3. Geçen yıl Almanya ve İtalya ile imzalanan ittifakı sona erdirin.

Japonya şartları kabul edemedi. Hull notunu Japon diplomatlara teslim ettiğinde, imparatorluk donanmaları zaten Hawaii ve Filipinler'e yelken açıyordu. Pasifik'teki II. Dünya Savaşı sadece birkaç gün uzaktaydı.