Orfizm Nedir?
Orfizm, MÖ 6. yüzyılda Yunanistan'da ortaya çıkmış dini bir sistemdir. Daha geleneksel olan Olimpos dinine karşın gizem dini geleneğinin bir parçasıdır. Bu itibarla, Dionysos ve Eleusis gizemleri gibi diğer gizem kültleriyle ilgilidir. Orfizm, ismini yeteneği müritleri üzerinde esrime yaratan müzik Orfeus'tan alır. Karısı Eurydike öldürülünce Orfeus, onu geri getirme umuduyla Yeraltı Dünyası'na inmiştir. Güzel müziği orada Hades ile Persephone'yi bile o kadar büyülemiştir ki, yolculukları boyunca dönüp de karısına bakmadığı takdirde Eurydike'nin yukarıya geri dönmesine izin vermislerdir Neredeyse başarmışken Hades'ten çıkmak için geçilen geçitte Orpheus, ark sana bakmaktan kendini alıkoyamamış ve zavallı Eurydike'nin tekrar Yeraltı Dünyası'na çağrılmasına neden olmuştur.
Orfik külte geleneksel olmayan birçok mit girmiştir. Bunlardan en önemlisi, Dionysos'u Trakyalı Zagreus olarak içerir. Bu mite göre, Zeus ile kız kardeşi Demeter'den Persephone doğdu. Sonra Zeus, yılan şekline girip, kızı Persephone'yi baştan çıkardı. Bu ilişkiden Zagreus-Dionysos doğdu. Kıskanç Hera, çocuğu öldürmeleri için Titanları ikna etti, onlar da çocuğu parçalayıp yediler. Zeus öfkelenerek yıldırımıyla Titanları çarpıp onları kül etti. Bu küllerle Dionysos'un tanrısal etinin karışımından insanlık yaratıldı. Bu yüzden insanlar, içlerinde yeniden doğum ya da diriliş olanağını barındırırlar. Zeus, ölen çocuğun kalbini iyileştirdi ve onu, dirilen tanrıyı doğuran Semele'nin içine yerleştirdi.
Dionysos ve Eleusis gizemleri gibi, Orfik gizemler de ölümün ötesindeki yaşamı övmüş ve aslında felsefi bir mitin temelini oluşturmuşlardı.
Felsefi Mitler Nelerdir?
Homeros, Hesiodos ve diğerlerinin anlattığı mitlerin aksine felsefi mit kavramı, filozof Sokrates (MÖ 469-399) öğrencisi olan Yunan filozofu Platon (MÖ 428-347) tarafından geliştirilmiştir. Platon, bir mitos (hikâye) ile logos (kavram) arasında ayrım yapmıştır. Aslında, kavramları öğretmek için hikaye yeler uydurmuştur; yani düşünceler benzetmelere dönüştürüldüğünde insanların daha iyi anladığı fikrinden yola çıkarak düşünceleri öyküler vasıtasıyla ifade etmiştir.
Elbette, dünyadaki mitlerin çoğunun felsefeyi aktarmak için kullanılan benzetmeler olduğu öne sürülebilir fakat bu mitler, tanrılar ve kahramanları içeren anlatılarda yavaş yavaş gelişmişlerdir. Felsefi mitler bir kişi tarafından belirli bir şeyi öğretme amacıyla oluşturulurlar. Genelde tanrı ya da kahraman gerektirmezler. En ünlü felsefi mit, Platon'un mağara benzetmesidir.
Platon'un Mağara Miti
Devlet serisinin altıncı kitabında Platon, bazen "mit" olarak da adlandırılan bir benzetme yapar. Platon, Sokrates vasıtasıyla dinleyicilerinden, doğduklarından beri yer altında, sonunda aydınlığa açılan bir geçitten geçilerek ulaşılabilen bir yerde yaşayan birtakım adamlar hayal etmelerini ister.
Adamlar, boyunlarından zincirlenmişlerdir; sadece önlerinde olanı görebilirler. Bir ateş, üstlerini ve önlerini aydınlatır ve onlarla ateş arasında bir duvar vardır. Duvar, ardındaki diğer insanları, kukla perdesi, ardındaki kuklacıları nasıl saklıyorsa öyle saklar.
Bu insanlar, duvarın üstünde görünen nesneleri oynatırlar. Nesneler, hayvanların, insanların ve diğer şekillerin simgeleridir. Duvara zincirli olan kişiler ateşi, arkalarındaki duvarı ya da duvarın ardını göremezler; sadece önlerindeki duvara yansıyan gölgeleri görebilirler.
Duvarın arkasında nesneleri oynatanlar, bu nesnelere ses de ekleyince, mahkumlar, o seslerin sadece yankılarını duyarlar. Platon, Sokrates kanalıyla, mahkûmların durumunun, bizim gerçekle olan ilişkimize benzediğini söyler. Bizim olduğumuz gibi, mahkûmlar da gerçeğin kaynağından ayrılmış ve varlıkların sadece gölgelerini görmeye mahkûm edilmişlerdir.
Özet
Sonuç olarak, Orfeus, Orfizm ve felsefi mitler, antik Yunan mitolojisi ve felsefesiyle ilişkili önemli konulardır. Orfeus, mitolojide efsanevi bir müzisyen ve şair olarak tanınırken, Orfizm insanların ölümden sonraki hayatlarına inandığı bir felsefi ve dini harekettir. Orfik felsefi mitler ise insan ruhunun ölümsüzlüğü ve ölüm sonrası hayatın doğru bir şekilde hazırlanması gibi konuları ele alır.
