Uzaydaki En Parlak Yıldızlar

Dünyamızdan başlayarak galaksinin en uzak köşesine kadar uzaydaki en parlak yıldızları ele alıyoruz. Bu en parlak yıldızlardan bazıları aynı zamanda kendi gökyüzümüzdeki en parlak yıldızlar da olmaktadır. Bazıları öyle parlaktır ki ışık kirliliği ile çevrili büyük şehirlerden uzaya bakıldığında dahi gökyüzünde zevkle görülebilirler. Havanın açık olduğu bir günde gökyüzünde 9.000 kadar yıldız görebilirsiniz. Ancak keşfedecek daha bir 100 milyar yıldız daha olacak.

Uzaydaki en parlak yıldızlar

En parlak yıldız: Sirius

Bütün yıldızlar parlar ama hiçbiri gece Dünya'dan bakıldığında gökyüzündeki en parlak yıldız olan Sirius kadar değildir. İsmiyle özelliğine işaret eden Sirius, Yunanca "Seirius" kelimesinden geliyor ve "yakan" veya "kavuran" anlamına gelir. Parlaklığı -1,42 büyüklüğündedir. Güneş'in yanı sıra gökyüzündeki herhangi bir yıldızdan iki kat daha parlak.

Sirius, Büyük Köpek (Canis Major) takımyıldızında bulunuyor ve genellikle Köpek Yıldız olarak adlandırılır. Antik Yunan'da Sirius şafak vakti yaz mevsiminin en sıcak zamanında ortaya çıkar ve o mevsime "köpek günleri" denirdi.

Sirius artık yazın en sıcak zamanını göstermiyor çünkü artık yılın sonraki aylarında yükseliyor. Bunun nedeni Dünya'nın 25.800 yıllık bir döngü içinde ekseni etrafında yavaşça yer değiştirmesidir. Bu yalpalama devinim olarak adlandırılıyor ve Ay'ın Dünya'nın şişkin ekvatoruna uyguladığı çekimden kaynaklanıyor. Bu hareket, yıldızların gökyüzündeki konumunu yavaşça değiştirir.

Sirius'ı Türkiye gibi kuzey yarımküredeki noktalardan görmek için en iyi zaman kışındır. Çünkü akşamları erkenden yükseliyor. Köpek Yıldızı'nı bulmak için Orion takımyıldızını rehber alın. Gökyüzündeki en parlak yıldızı görmek içinse 20 derece güneydoğudaki üç kemer yıldızı takip edin. Yumruğunuzu kolunuzun uzunluğunda tutun ve gökyüzünü yaklaşık 10 derece kaplayın. Sirius, iki yumruk aşağıda görülecek.

Sirius yıldızı, kırmızı dev yıldız Betelgeuse ve Küçük Köpek'teki Procyon yıldızı Kış Üçgeni denilen popüler yıldız kümesini oluşturuyor.

Sirius, Güneş'ten 23 kat daha parlak ve kütlesi ile çapı ise yaklaşık iki katı. Dünya'dan sadece 8,5 ışık yılı uzaklıkta olan Sirius kısmen çok parlak görünür çünkü Güneş'e en yakın beşinci yıldızdır.

Sirius'ın parlaklığı sadece gece gökyüzünü değil, aynı zamanda anlayışımızı da aydınlatıyor. 1718'de Sirius'ı gözlemleyen Edmond Halley, yıldızların birbirleriyle ilişkili hareket ettiğini keşfetti – bu hareket şimdi özdevinim olarak biliniyor.

Alman gökbilimci Friedrich Bessel 1844'te Sirius'ın sanki eşlik eden bir yıldız tarafından çekiliyormuş gibi devinim yaptığın saptadı. Ve astronom Alvan Clark 1862'de bu gizemi çözdü (o zamanlar dünyanın en büyük mercekli teleskopu olan 18,5 inçlik yeni lensi test ediyordu). Clark, Sirius'ın bir yıldız değil iki yıldızdan oluştuğunu keşfetti.

Bununla yeni bir yıldız sınıfı keşfedildi: Kompakt yıldız kalıntıları yani beyaz cüceler. Bunlar hidrojenlerini tükettikten sonra çekirdeğine çöken ve çokça yoğunlaşan yıldızlardır. Gökbilimciler, Sirius'ın eş yıldızı olan Sirius B'nin Dünya büyüklüğünde olmasına rağmen Güneş kadar ağır olduğunu hesapladılar.

Sirius B'den alınan on altı mililitre madde Dünya'da 2 ton maddeye eşittir.

8,5 büyüklüğü ile aydınlığı Güneş'e eşit. Daha parlak ve daha büyük olan Sirius şimdi Sirius A adını aldı.

Canopus

Canopus, Carina takımyıldızında bulunuyor. Carina diğer iki takımyıldızıyla birlikte bir zamanlar Argo Navis takımyıldızını oluşturuyordu. Argo Navis ismi Yunan mitolojisinde Altın Post'u aramak için İason gemisi ile yelken açan Argonotlar için verilmiştir. Diğer iki takımyıldız geminin yelken (Vela) ve kıç (Puppis) kısmını oluşturuyor.

Bugün Voyager 2 gibi uzay araçları Canopus'tan gelen ışığı kullanarak uzayda yön bulmaktalar.

Uzaydaki en parlak yıldızlar arasında Canopus önemli bir yere sahip. Yüksek parlaklığı bize yakınlığından değil kendi yapısından kaynaklanıyor. En parlak yıldız listemizdeki bu iki numaralı yıldızın iç parlaklığı Güneş'in 14.800 katı! Ama 316 ışık yılı uzaklıkta ve bu da bir numaralı yıldız olan Sirius'tan 37 kat fazla.

-0,72 parlaklık değeriyle Canopus'u gece gökyüzünde bulmak kolaydır. Ancak sadece 37 derece kuzey enlemlerinde görülmektedir.

Canopus kış aylarında güney ufukta düşük parlaklıkta ortaya çıkar. Gökyüzündeki en parlak yıldız olan Sirius'ın 36 derece altındadır. Ne kadar güneyde olursanız, görüşünüz o kadar iyi olur.

Sarı-beyaz renkte olan Canopus bir F süper devidir. Isısı 5.500 ila 7.800 santigrat derece arasında değişiyor. Artık hidrojen füzyonunu durdurdu ve şimdi çekirdekteki helyumunu karbona dönüştürüyor. Bu süreç şu anki boyutuna yani Güneş'in 65 katı olmasına yol açtı. Güneş'in yerine Canopus'u koyarsak Merkür'e kadar bir alanı kaplar.

Canopus nihayetinde galaksideki en büyük beyaz cücelerden biri olacak. Eğer karbonunu yakacak kadar büyürse nadir bir neon-oksijen beyaz cücesine dönüşecek.

Bu beyaz cüceler nadirdir çünkü çoğu beyaz cücenin karbon-oksijen çekirdeği var. Ancak Canopus gibi büyük bir yıldız karbonunu dahi yakarak neon ve oksijen oluşturabilir. Ardından küçük, yoğun ve daha soğuk bir cisme dönüşür.

Eta Carinae yıldızı 1800'lerde patladığında parıldısıyla Canopus'u aştı ve kısa bir süre gökyüzündeki en parlak ikinci yıldız oldu. Zaman ilerledikçe Eta Carinae Sirius'ı bile geçebilir. Kaderinde süpernova olmak var ve buna uzay zamanıyla oldukça az bir zaman kaldı: Birkaç yüz bin yıl.

Alpha Centauri

Alfa Centauri (ya da diğer adıyla Rigel Kentaurus) birbirine yerçekimiyle bağlı üç yıldızdan oluşan bir sistem. İki ana yıldız Alfa Centauri A ve Alfa Centauri B'dir. Sistemdeki en küçük yıldız ise kırmızı bir cüce olan Alfa Centauri C'dir.

Alpha Centauri sistemi özel bir sistem. Bizden 4,3 ışık yılı uzaklıktaki bu yıldızlar Dünya'ya en yakın olduğu bilinen yıldızlardır.

Centauri A ve B dikkat çekici bir şekilde Güneş'e benzerken Centauri A Güneş'in neredeyse ikizi (her ikisi de sarı G yıldızlarıdır). Güneş ile karşılaştırıldığında, Alpha Centauri A ondan 1,5 kat daha parlak ve -0,01 büyüklüğünde parlıyor. Alfa Centauri B yarı parlaktır ve 1,3 büyüklüğünde parlar.

Alpha Centauri C ise parlaklık olarak yedi binde bire eşittir ve on birinci büyüklükte ışıldar.

Üç yıldızdan en küçüğü aslında 4,22 ışık yılı uzaklıktaki Güneş'e en yakın olanı. Yakınlığı nedeniyle "Proxima Centauri" olarak biliniyor.

Geceleri ve de yaz aylarında gökyüzü açık olduğunda Alpha Centauri sistemi güneyde -0.27 büyüklüğünde parlar. Centaurus takımyıldızındaki Centaur'un eteklerinde görülür.

Gökyüzündeki konumu nedeniyle, Alpha Centauri sistemi Türkiye gibi kuzey yarımkürenin çoğunda kolayca görülmez. Uzaydaki bu en parlak yıldızlardan birini görmek için 28 derecenin kuzeyindeki enlemlerde olmak gerekiyor.

Diğer iki daha parlak yıldız ile birlikte tüm sistemi küçük bir teleskopla dahi gözlemlemek mümkün.

Uzayın en parlak yıldızları arasında olan Alpha Centauri çıplak gözle epey parlak görünür çünkü çok yakındır. Bu durum ayrıca yaptığı geniş özdevinim hareketinden de kaynaklanıyor (yıldızların birbirine göre sürüklenmesi). 4000 yıl içinde Alpha Centauri Beta Centauri'ye yeterince yaklaşmış olacak ve ikili bir çift yıldız sistemi oluşturacaklar.

Arcturus

Arcturus, kuzey yarım küreden görülen en parlak yıldızdır (bu listedeki ilk üç yıldız aslında güney yarımkürededir ve mevsimsel olarak Dünya'nın kuzey yarım küresinden görülürler).

Ayı Gözcüsü olarak bilinen Arcturus, kuzey gök kutbu etrafından Büyük Ayı takımyıldızını izler. İsmi Yunanca ayı anlamına gelen arktos kelimesinden türetildi.

Arcturus turuncu bir dev yıldız ve Güneş'in iki katı boyutta ve ondan 215 kat daha parlak. Arcturus'un ışığının bize ulaşması 37 yıl sürüyor. Bu yüzden ona baktığımızda yıldızı 37 yıl önceki haliyle görüyoruz. Gece gökyüzünde -0.04 büyüklüğünde parlamaktadır.

Değişken bir yıldız olan Arcturus artık yaşamının son aşamalarında. Yerçekimi ve basınç ile devam eden iç mücadelesi sonucu Arcturus, Güneş'in çapının 25 katına kadar genişledi.

Arcturus'un dış katmanı Lyra'daki ünlü Halka Bulutsusu (M57) gibi gezegenimsi bulutsuya benzer bir şekilde soyulacak. Geride kalan yıldız bir beyaz cüce olacak.

Arcturus, ilkbahar takımyıldızı Boötes'in alfa yıldızıdır (en parlak) yani Çoban yıldızı. Bu yıldızı Büyük Kepçe'yi kullanarak bulabilirsiniz. Parlak turuncu renkli yıldıza gelene kadar sapın kavisi boyunca ilerleyin. Uçurtma benzeri yıldız kümesi deseninin uç noktasında Arcturus olacak.

İlkbaharda, aynı yayı takip ederseniz uzaydaki bir başka parlak yıldız olan Spica'yı bulursunuz.

1930'larda gökbilimciler yakındaki yıldızlara olan mesafeyi ölçmekle meşguldü ve yanlış şekilde Arcturus'un Dünya'dan 40 ışık yılı uzaklıkta olduğunu belirlediler. Chicago'daki 1933 Dünya Fuarı sırasında yeni bir fotosel teknolojisi ile Arcturus'un ışığı toplandı ve bir gösteri yapıldı. 40 yıl önceki Chicago Dünya Fuarı'ndan başlayarak geldiği hesaplanan bu ışık 1933'te fuarı aydınlatmak ve resmi açılışı yapmak için kullanıldı.

Astronomi bilimi ilerliyor ve artık Arcturus'un sadece 37 ışık yılı uzakta olduğunu biliyoruz.

Vega

Vega adı Arapça "saldıran kartal" veya "akbaba" kelimesinden gelir. Vega, Halka Bulutsusu'na (M57) ve Epsilon Lyrae'ye ev sahipliği yapan küçük ama önemli bir takımyıldız olan Lyra'ya ışık veren cisimdir.

Bu halka parlak bir gaz kabuğudur ve eski bir yıldızdan fırlatıldığı düşünülüyor. Epsilon Lyrae çıplak gözlere bir çift yıldız gibi görünür. Ancak küçük bir teleskopla bile iki ayrı yıldızın aslında çifter yıldız olduğunu görebilirsiniz! Epsilon Lyrae bu nedenle "çifte çift" ismiyle biliniyor.

Vega, hidrojen yakan bir cüce yıldız. Güneş'ten 54 kat daha parlak ve 1,5 kat daha büyük. 25 ışık yılı uzaklıkta ve gece gökyüzünde 0,03 büyüklüğünde parlıyor, bize nispeten yakın.

1984'te Vega'yı çevreleyen bir soğuk gaz diski keşfedildi – türünün ilk örneğiydi ve yıldızdan 70 AU uzağa gidiyordu. Bu da Güneş'ten Kuiper Kuşağı'nın kenarına kadarki mesafe demek. Bu keşif önemliydi çünkü benzer bir diskin kendi Güneş Sistemi'miz içindeki gezegenlerin gelişiminde rol oynadığı düşünülüyor.

Gökbilimciler Vega diskinde, gezegenlerin bir yıldız etrafında toplanarak oluşma olasılığına işaret eden bir "delik" buldular. Bu bulgu bazı bilim kurgu yazarlarının yıldızlarında Vega ismini kullanmasına ilham dahi verdi.

Parlak yıldız Altair ve Deneb ile birlikte Vega, kuzey yarımkürede yaz başlangıcında ortaya çıkar ve Yaz Üçgeni yıldızlarını oluşturur. Bu yıldız kümesi Deneb yakınlarındaki Cygnus Rift adı verilen büyük toz bulutu tarafından ikiye bölünerek Samanyolu'nun puslu kemerinin ötesine geçerler.

Gökyüzünün bu alanını dürbünle gözlemlemek ve böylelikle uzaydaki en parlak yıldızlardan bazılarını görmek mümkün.

Vega, 1850'de fotoğrafçı J.A. Whipple tarafından fotoğraflanan ilk yıldızdır. Harvard Üniversitesi'ndeki 15 inçlik kırılmalı teleskoptan yardım alarak Dagerreyotip kamera ile 100 saniyelik bir pozlama yaptı. Daha sönük yıldızlar (ikinci büyüklükte olanlar) o zamanın teknolojisi ile asla kayda alınamazdı.

Vega eskiden Kuzey Yıldızı'ydı ama Dünya'nın 12.000 yıldan bugüne gelen devinimi gökyüzündeki nesnelerin yerini değiştirdi. Vega 14.000 yıl sonra yeniden Kuzey Yıldızı olacak.

Capella

Capella, Auriga takımyıldızındaki (Charioteer) birincil yıldız ve kuzey gök kutbuna yakın en parlak yıldızdır.

Capella aslında dört yıldızlı etkileyici bir yıldız sistemi: İki benzer G sınıfı sarı dev yıldız ve bir çift çok sönük kırmızı cüce yıldızdan oluşuyor. Aa olarak bilinen daha parlak sarı dev Güneş'ten 80 kat parlak ve yaklaşık üç kat büyük. Ab olarak bilinen sönük sarı dev ise Güneş'ten 50 kat parlak ve iki buçuk kat daha büyük. İki yıldızın toplam parlaklığı yaklaşık 130 Güneş'e eşdeğer. Bunlar uzaydaki en parlak yıldızlar arasındadır.

Capella sistemi 42 ışık yılı uzaklıkta ve ışığı bize 0,08 büyüklüğünde ulaşıyor.

Kış aylarında en yüksektedir ve 44 derece kuzeyden üst enlemlerde dolaykutupsaldır yani hiç batmaz.

Bu parlak yıldızı bulmak için gökyüzünde Büyük Kepçe'nin tava kısmından iki üst yıldıza gidilir. Capella, Auriga takımyıldızındaki yıldızların oluşturduğu düzensiz beşgendeki parlak yıldızlardan biridir.

Capella'nın güneyinde Kids olarak bilinen küçük üçgen yıldız sistemi var. Efsanevi bir hikayeye göre Auriga bir keçi çobanı ve çobanların hamisiydi. Parlak altın sarısı Capella ise "Dişi Keçi Yıldız" olarak biliniyordu. Yakındaki sönük yıldız üçgeni onun üç çocuğunu temsil eder.

Her iki sarı dev şu anda ölüyorlar ve sonunda bir çift beyaz cüce yıldız olacaklar.

Rigel

Avcı Orion'un batı uçlarında parlak Rigel var. Hikayede Rigel şiddetli bir savaştan sonra Scorpio'nun (Akrep) Orion'u soktuğu yeri işaretler. Arapça adı Ayak anlamına geliyor.

Uzaydaki en parlak yıldızlar arasında Rigel aslında çok yıldızlı bir sistemdir. Daha parlak üyelerden Rigel A, Güneş'ten 40.000 kat daha güçlü parlayan bir mavi süper devdir. 775 ışık yılı uzakta olmasına rağmen ışığı akşam gökyüzüne 0,12 büyüklüğünde ulaşıyor.

Rigel, kış takımyıldızlarının en etkileyicisi olan Orion'da bulunuyor. Büyük Kepçe'den sonra en tanınmış ve tanımlaması en kolay takımyıldızdır. Orion'a, avcı insana benzeyen şekli veren baş yıldızlardan biridir. Üç parlak yıldızın bir araya gelmesiyle kemer oluştururlar. Kemeri çevreleyen diğer dört yıldız ise omuz ve bacakları oluşturur.

Teleskop ile bakıldığında Rigel'in yedi büyüklüğünde oldukça parlak bir yıldızı daha var. Orion'u asıl ilginç yapan şeyse içinden hala yeni yıldızların doğduğu Büyük Orion Bulutsusu'dur (M42). Kemer yıldızlardan altı Ay uzaklıkta bulunuyor.

17 Güneş kütlesinde olan Rigel, bir gün süpernova büyüklüğünde bir patlama ile son bulacak. Tabii nadir bulunan bir oksijen-neon beyaz cücesi de olabilir.

Procyon

Procyon, Küçük Köpek (Canis Minor) takımyıldızında bulunuyor. Bu takımyıldızı Orion'un iki av köpeğinden küçük olanıdır (diğeri Büyük Köpek, Canis Major).

Procyon kelimesi Yunanca'da "köpekten önce" demek. Çünkü kuzey yarımkürede Köpek Yıldız Sirius'ın yükselişini haber eder.

Sarı-beyaz ana sekans yıldız olan Procyon, Güneş'in iki katı parlaklıkta ve yedi katı büyüklüktedir. Alpha Centauri gibi çok parlak görünür çünkü 11,4 ışık yılı ile Dünya'ya nispeten yakındır.

Procyon, çekirdekte kalan hidrojeni helyuma dönüştürürken ölmeye başlayan ana sekans altdev yıldızlara bir örnek. Procyon şu anda uzayda 20 ışık yılı içerisindeki en büyük yıldızlardan biri ve Güneş'in iki katı.

Büyük Köpek, kış aylarında kuzey yarımkürede Orion'un doğusunda kolayca görülür. Procyon, Sirius ve Betelgeuse ile birlikte Kış Üçgeni yıldız kümesini oluşturuyor.

Procyon'un yörüngesinde dönen bir sönük beyaz cüce var. Kendisi 1896'da John M. Schaeberle tarafından görsel olarak tespit edildi. Varlığı ise ilk olarak 1840 yılında Arthur von Auswers tarafından öngörüldü. İpucu, Procyon'un düzensizleşen devinim hareketinde yatıyordu.

Dünya'nın sadece üçte biri büyüklükteki refakatçi yıldız Procyon B, Güneş'in kütlesinin yüzde 60'ına denk ağırlıkta. Daha parlak olan asıl yıldız artık Procyon A olarak biliniyor.

Achernar

Achernar ismi "nehrin sonu" anlamına gelen Arapça deyimden gelir. Kendisi, "nehir" demek olan Eridanus takımyıldızının en güney ucunda olduğundan düşünceli bir isim olduğu söylenebilir.

Achernar, uzaydaki en parlak yıldızlar listesindeki en sıcak yıldız. Sıcaklığının 13.000 ila 19.000 santigrat derece olduğu ölçüldü. Parlaklığı ise Güneş'in 2,900 ila 5,400 katı arasında değişiyor. 0,45 büyüklüğünde parlayan ışığının bize ulaşması 144 yıl alır.

Uzaydaki en parlak yıldızlara geldiğinde Achernar, parlaklığı ile on numaradaki Betelgeuse'a denk. Bununla birlikte Achernar gökyüzündeki en parlak dokuzuncu yıldızdır çünkü Betelgeuse bir değişkendir ve parlaklığı 1,2'nin altına kadar düşer. 1927 ve 1941'de gözlenen şey tam olarak buydu.

Kuzey yarımkürede Achernar kış aylarında güneydoğudan yükselir ve sadece 32 derece kuzeydeki enlemlerden görülebilir; daha kuzeyde takımyıldızın yalnızca bir kısmı görülüyor.

(Star Trek hayranları için eğlenceli bir bilgi: Eridanus takımyıldızı Mr. Spock'ın yurdu olan Vulcan gezegeninin etrafında döndüğü Epsilon Eridanus yıldızını barındırır.)

Achernar'ın kütlesi sekiz Güneş'e eşit. Kendisi büyük B sınıfı bir yıldız. Şu anda hidrojeni helyuma yakıyor ve sonunda beyaz bir cüce yıldıza dönüşecek.

Betelgeuse

Betelgeuse'un gökyüzündeki onuncu en parlak yıldız olması gözünüzde hemen etkileyiciliğini düşürmesin. Bize uzaklığı 430 ışık yılıdır. Uzaklık bu süper dev yıldızın uzaydaki gerçek parlaklığını gizlemekte. Kendisi 55.000 Güneş parlaklığında ancak gökyüzünde sadece 0,5 büyüklüğünde parlıyor.

Betelgeuse (çoğunlukla "bettle juice" olarak telaffuz edilir) adını "merkezde olanın koltuk altı" anlamına gelen Arapça bir ifadeden alıyor.

Bu parlak yıldız Orion'un doğu omzundadır. Betelgeuse için başka bir isim olarak Alpha Orionis seçildi. Bu isim onun Orion'un kış takımyıldızındaki en parlak yıldız olduğunu gösterir.

Ancak Rigel (Beta Orionis) aslında ondan daha parlak. Bu yanlış sınıflandırma muhtemelen Betelgeuse'un değişken yıldız (zaman içinde parlaklığı değişen yıldız) olmasından kaynaklanıyor. Johannes Bayer yıldızı ilk kez kategorize ettiğinde Rigel'den parlaktı.

Bir M1 kırmızı süper dev yıldız olan Betelgeuse, Güneş'in kütlesinin 15 katı ve büyüklüğünün 650 katıdır. Betelgeuse Güneş'in yerini alacak olsaydı Mars'ın yörüngesine kadarki tüm gezegenleri yok ederdi.

Uzayın en parlak yıldızlarından olan Betelgeuse ömrünün sonuna yaklaşıyor. Büyük kütlesi, elementlerini yani yakıtlarını demire kadar yaktığını gösteriyor. Eğer tahminler doğruysa bir süpernova olarak patladığı zaman Dünya'dan bir hilal kadar parlak görünecek. Gerideyse yoğun bir nötron yıldızı bırakacak. Diğer olasılıksa nadir bir neon-oksijen cücesine dönüşmesidir.

Betelgeuse, yüzeyi doğrudan görüntülenen ilk yıldızdır. Bu başarı 1996'da Hubble Uzay Teleskobu ile elde edildi.

Betelgeuse süpernovaya dönüştüğünde belki o gün çok daha gelişmiş bir teleskobumuz olacak. Sadece birkaç aylığına Dünya'dan görülen gökyüzündeki en parlak yıldız olacak.

Uzaydaki en parlak yıldızların listesi