Avusturyalı besteci Wolfgang Mozart, klasik müziği derinden şekillendiren bir dizi opera, konçerto, senfoni ve sonat besteledi. Wolfgang Amadeus Mozart, altı yaşında halka açık müzik yapan ve birden fazla enstrüman çalabilen bir müzisyendi. Mozart, yıllar içerisinde Avrupa'daki çeşitli mekanların sahipleri ile yakın ilişkide oldu. Canlı duygular ve sofistike dokunuşlarla bezediği yüzlerce sonata, senfoni, saray müziği, konçerto ve opera besteledi.
Mozart'ın biyografisi
Orta Avrupa, 18. yüzyılın ortalarında bir geçiş dönemindeydi. Kutsal Roma İmparatorluğu'nun kalıntıları küçük yarı özerk prenslikler halini almıştı. Sonuç olarak bu kuruluşlar arasında şöhret ve kimlik adına rekabet başlamıştı. Salzburg, Viyana ve Prag gibi küçük şehir devletlerinin siyasi liderliği aristokrasinin elindeydi. Sanatçılar ve müzisyenler ise zenginleri eğlendirmek ve onlara ilham vermek için görevlenlendirilmişti. Rönesans ve Barok dönemlerinin müziği, karmaşık enstrümanlardan daha coşkulu bestelere doğru geçiş yapıyordu. Küçük şehir devleti Salzburg tüm zamanların en yetenekli ve olağanüstü müzik bestecilerinden birinin doğum yeri olacaktı: Wolfgang Amadeus Mozart.
Avusturya'nın Salzburg kentinde 27 Ocak 1756'da doğan Wolfgang Amadeus Mozart, Leopold ve Maria Pertl Mozart'ın hayatta kalan tek oğluydu. Leopold, Salzburg sarayında başarılı bir besteci, kemancı ve yardımcı orkestra şefiydi. Wolfgang'in annesi Anna Maria Pertl, yerel toplum liderlerinden oluşan orta sınıf bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmişti. Tek kız kardeşi Maria Anna'ydı (takma adı "Nannerl"). Babalarının cesaretlendirmesi ve yönlendirmesi ile her ikisi de erken yaşta müzikle tanışmıştı. Nannerl klavye çalmaya başlamıştı o çalarken, üç yaşındaki Wolfgang onu izlerdi. Çalmasını taklit eden Wolfgang, hızlı bir şekilde akorlar, tonalite ve tempo hakkında güçlü kavrayış göstermeye başladı. Kısa süre sonra babası tarafından da eğitildi.
Mozart'ın ebeveynleri
Baba Leopold her iki çocuğuna da sadık olan görev odaklı bir öğretmendi. Dersleri eğlenceli hale getirdi, ancak iş ahlakı ve mükemmelliği hep önemserdi. Neyse ki her iki çocuk da bu alanlarda çok başarılı oldular. Çocuklarının özel yeteneklerinin farkında olan Leopold, zamanının çoğunu müzik ve diğer konulardaki eğitimlere ayırdı. Wolfgang babasının öğretilerinin ötesinde sonuçlar göstererek kısa süre içinde beş yaşında erken bir beste yaptı. Klavsen ve kemanda olağanüstü yetenekler sergiledi. İlerleyen zamanlarda piyano, org ve viyola çalmaya başladı.
1762'de Mozart'ın babası o zaman on bir yaşında olan Nannerl'i ve altı yaşındaki Wolfgang'i Münih'teki Bavyera oturumuna götürdü. Dahi çocuk kardeşler Paris, Londra, Lahey ve Zürih oturumlarına katıldılar. Mozart çok sayıda başarılı müzisyenle tanıştı ve onların eserlerini tanıdı. Bu Avrupa "turnelerinin" devamı gelecekti. Mozart'a en fazla etki eden olay Londra'daki Johann Christian Bach (Johann Sebastian Bach'ın en küçük oğlu) ile tanışmasıydı. Geziler uzun ve genellikle yorucuydu. İlkel koşullarda seyahat ediliyor, soyluların davetlerinin gelmesi bekleniyor ve ödemelerin alınması zaman alıyordu.
Mozart ve ailesi sık sık ciddi şekilde hastalanıyor ve performanslarına ara veriyordu.
Umut vadeden genç bestekâr
13 yaşındaki Mozart ve babası, Aralık 1769'da annesi ve kız kardeşini evde bırakarak Salzburg'dan İtalya'ya gitti. Nannerl'in profesyonel müzik kariyeri artık sona ermiş görünüyordu. Zira evlenme yaşı yaklaşıyor ve zamanın adetleri onun sanatsal yeteneğini toplum içinde göstermesine izin vermiyordu. Leopold oğlunun bir sanatçı ve besteci olarak yeteneklerini olabildiğince çok sayıda yeni izleyiciye göstermek istediğinden, İtalya gezisi diğerlerinden daha uzun sürmüştü.
(1769-1771) Mozart Roma'da olduğu sırada Gregorio Allegri'nin Miserere'sinin daha önce Sistine Şapeli'nde çalındığını öğrendi. Sadece birkaç küçük hatayı düzeltmek için tüm partisyonu baştan sona ezberinden tekrardan yazdı. Bu süre zarfında Mozart; Milano mahkemesi için yeni bir opera olan Mitridates, Pontus Kralı'nı yazdı. Sonraki İtalya gezilerinde Ascanio in Alba (1771) ve Lucio Silla (1772) adında iki yeni opera daha yazdı.
Mozart ve babası İtalya'da son kaldıkları yerden Mart 1773'te döndüler. Bu sırada babasının hayırsever başkpiskoposu olan von Schrattenbach öldü ve yerine Hieronymus von Collerode geçti. Dönmelerinin ardından yeni başpiskopos küçük bir maaş ile birlikte genç Mozart'ı yanına asistan orkestra şefi olarak aldı. Bu müddette genç Mozart'ın farklı müzik türleri, senfoni bestelemeleri, yaylı dörtlüler, sonatlar, serenatlar ve opera gibi birçok alanda çalışma fırsatı oldu.
Keman konçertolarına karşı tutkusu gelişti. Yalnızca beş eser yazdı. 1776'da tüm girişimlerini piyano konçertolarına çevirdi ve bu çabası 1777'nin başlarında Piyano Konçertosu 9 Numara, E Bemol Majör ile sonuçlandı. Mozart henüz 21 yaşına girmişti.
Mozart'ın bestelerindeki başarısına rağmen orkestra şef asistanı pozisyonundan ve Salzburg'un kısıtlayıcı ortamından rahatsızlık duyuyordu. Çok hırslıydı ve başka bir yerde daha fazlasını yapabileceğine inanıyordu. Başpiskopos von Colloredo ise genç dehanın sürekli olarak söylenmesinden ve olgun olmayan tavrından sabırsız olmaya başlamıştı. Mozart 1777 Ağustos'unda daha elverişli ve kazançlı bir iş bulmak için yolculuğa çıktı.
Başpiskopos Leopold'un seyahat etmesine izin vermedi. Dolayısıyla Wolfgang'e Mannheim, Paris ve Münih yolcuğunda Anna Maria eşlik etti. Başlangıçta birkaç umut vaat eden iş pozisyonu olsa da, sonradan hepsi başarısız oldu. Parası bitmeye başladı, seyahat edebilmek ve yaşamsal ihtiyaçlarını karşılayabilmek için değerli kişisel eşyalarını rehin bırakmak zorunda kaldı. Yolcuğun en kötü anı ise annesinin hastalanıp 3 Temmuz 1778'de ölmesi oldu. Karısının ölüm haberini alan Leopold oğlunun kortta org çalıcısı olarak daha iyi bir işe girmesi için Salzburg'da pazarlıklar yaptı ve Wolfgang kısa süre sonra geri döndü.
Mozart Viyana'da evliliğin peşinde
Mozart, 1779'da Salzburg'a döndüğünde, Coronation Mass dahil olmak üzere bir dizi kilise çalışması üretti. Ayrıca Münih için 1781'de bir diğer opera olan Idomeneo'yu besteledi.
Aynı yılın Mart ayında Mozart, II. Joseph'in Avusturya tahtına çıkmasına katılan Başpiskopos von Colloredo tarafından Viyana'ya çağrıldı. Başpiskoposun Mozart'a karşı soğuk tavrı onu rahatsız etti. Sadece bir hizmetçiymişcesine muamele gördü ve Salzburg'daki maaşının yarısına eşit bir miktar karşılığında imparatorun huzurunda performans sergilemesi yasaklandı. Böylece bir tartışma ortaya çıktı ve Mozart görevinden istifa etmeyi teklif etti. Başpiskopos başta reddetti ancak sonrasında yumuşadı. Mozart serbest bir bestekâr ve sanatçı olarak Viyana'ya yerleşmeye karar verdi ve bir süre arkadaşlarıyla Fridolin Weber'in evinde yaşadı.
Mozart çabucak Viyana'da iş buldu. Öğrencileri eğitti, müzik yazdı ve birkaç konser verdi. Ardından Die Entführung aus dem Serail (Saray'dan Kız Kaçırma) operası yazmaya başladı. 1781 yazında, Mozart'ın Fridolin Weber'in kızı Constanze (Köstence) ile evlenmeyi düşündüğü iddiası yayıldı. Babasının bu evliliği ve kariyerindeki kesintiyi onaylamayacağını bilen genç Mozart, babasının herhangi bir evlilik fikrini reddettiğini yazdı. Ancak Aralık ayına gelindiğinde babasının onayını istemişti bile.
Leopold'un evliliği onaylamadığı bilinirken, bilinmeyen şey, Leopold'un mektuplarının Constanze tarafından yok edildiğinin söylenmesi ve baba ve oğul arasında tartışma çıkmasıydı. Mozart'ın sonraki yazışmaları kendisinin ve babasının bu konuda önemli ölçüde anlaşmazlık yaşadığını göstermiştir. Constanze'ye aşıktı ve annesi evliliği şiddetle teşvik ediyordu. Mozart bundan güç aldı. Leopold nihayet evliliğe rıza göstermişti ve çift nihayet 4 Ağustos 1782'de evlendi. Constanze ve Mozart'ın altı çocuğu oldu ancak sadece ikisi bebeklik dönemini atlattı: Karl Thomas ve Franz Xaver.
1783'te Mozart, Bach ve George Frederic Handel'in çalışmalarıyla büyülenmişti ve bu da Barok tarzda birkaç beste yapmasıyla sonuçlandı. Tıpkı Die Zauberflote (The Magic Flute)'daki pasajlar gibi sonraki bestelerinde etkileri görüldü. 41 Numaralı Senfoni'nin finali de buna dahildi. Bu süre zarfında Mozart, Joseph Haydn ile tanıştı ve iki besteci yakın arkadaş oldular. Haydn Viyana'yı ziyaret ettiğinde bazen Mozart'la yaylı çalgı dörtlüsü ile doğaçlama konserler veriyorlardı. 1782 ile 1785 arasında Mozart, Haydn'a adanmış altı dörtlü yazdı.
Mozart'ın mason olması
Opera Die Entführung hızlı başarı sağladı ve Mozart'ın adını ve yeteneğini Avrupa çapında pekiştirdi. Konserlerden ve yayıncılıktan elde edilen kazançla o ve Constanze lüks yaşam tarzına sahip olmaya başladılar. Viyana'nın en seçkin apartmanlarından birinde yaşadılar; oğulları Karl Thomas'ı pahalı bir yatılı okula gönderdiler; hizmetli tuttular ve yoğun bir sosyal yaşam sürdürdüler. 1783'te Mozart ve Constanze, babasını ve kız kardeşini ziyaret etmek için Salzburg'a gitti. Leopold hâlâ gönülsüz bir kayınpederdi ve kızı Nannerl de babasına ayak uyduruyordu.
Ancak bu aile içi çekişmeden doğan hava Mozart'ı C Minor ile bir ayin müziği yazmaya itti. Sadece ilk iki bölümünü yani "Kyrie" ve "Gloria"yı tamamlandı. Mozart 1784'te hayır işleri, ahlaki dürüstlük ve yakın dostluk gibi noktalara odaklanan kardeşlik düzenini seçerek Mason oldu. Mozart, Masonlar topluluğunda çok saygı gördü, toplantılara katıldı ve çeşitli çalışmalarda yer aldı. Masonluk, Mozart'ın müziğinde de güçlü etki yarattı.
1782'den 1785'e kadar Mozart, her sezonda üç ila dört yeni piyano konçertosu sunarak zamanını solist olarak verdiği konserlerle geçirdi. Viyana'da kiralık tiyatro alanı bulmak bazen zordu. Bu yüzden apartman binalarındaki büyük odalar ve pahalı restoranların balo salonları gibi alışılmadık mekanlarda yer ayırttı. 1784 yılı, Mozart'ın hayatındaki en üretken yılı oldu.
Beş haftalık bir dönemde beşinde prodüktörlük ve solistlik yaptığı 22 konser verdi. Tipik bir konserde mevcut ve doğaçlama eserlerin bir seçkisini ve çeşitli piyano konçertolarını çalıyordu. Diğer zamanlarda ise senfonileri yönetirdi. O zamanın seyircileri bir müzik türünün büyük dönüşümüne ve mükemmelliğine tanık oluyorlardı. Bu yüzden konserlere çok iyi katılım sağlandı. Mozart, müzik tarihindeki yerini anlamıştı ve bu yüzden müziklerinin kataloğunu tutmaya başladı.
Aristokrat hayatı maddi zorluk getirir
Wolfgang ve Constanze Mozart'ın abartılı yaşam tarzı 1780'lerin ortalarında sorun olmaya başlamıştı. Bir piyanist ve besteci olarak elde ettiği başarısına rağmen Mozart ciddi mali sıkıntılar yaşıyordu. Kendisini aristokrat Avrupalılarla ilişkilendirmişti ve onlar gibi yaşaması gerektiğini hissediyordu. Daha istikrarlı ve kazançlı bir gelir elde etmenin en iyi yolunun opera atamaları olacağını düşündü. Ancak operanın müzikal tercihi İtalyan bestecilerden ve Kapellmeister Antonio Salieri gibilerden yanaydı. Mozart'ın Salieri ile ilişkisi spekülasyonlara konu olmuştur.
Mozart ve babası Leopold arasında yazılan mektuplar, ikilinin genel olarak İtalyan müzisyenlere ve özel olarak Salieri'ye karşı bir rekabet ve güvensizlik hissettiğini gösterir. Mozart'ın ölümünden on yıllar sonra dahi Salieri'nin kendisini zehirlediği söylentileri yaygındır. Bu söylenti, 20. yüzyıl oyun yazarı Peter Shaffer'ın Amadeus'unda ve yönetmen Milos Foreman'ın aynı isimli 1984 filminde işlenmiştir.
Ancak bu spekülasyonun temeli yoktu. Her iki besteci de halkın ilgisini kazanmak için çekişme içindeydi ancak ilişkilerinin profesyonel rekabetin ötesinde olduğuna dair çok az kanıt var. Her ikisi de birbirlerinin çalışmalarına hayranlardı ve bir noktada Per la recuperate selute di Ophelia adlı bir ses ve piyano işinde kantata üzerinde işbirliği yaptılar.
Mozart 1785'in sonlarında Venedikli besteci ve şair librettist Lorenzo Da Ponte ile tanıştı. Birlikte Figaro'nun Düğünü operasında birlikte çalıştılar. 1786'da Viyana'daki başarılı prömiyerin ardından beste aynı yıl Prag'da daha da sıcak karşılandı. Bu başarı ardından Prag'da 1787 Don Giovanni operasında Da Ponte prömiyerini getirdi. Müzikal karmaşıklıkları ile dikkat çeken iki opera da Mozart'ın en önemli eserleri arasındadır ve günümüz opera repertuvarının temelidir. Figaro daha çok komedide gösteriliyor ve güçlü sosyal gerilimi tasvir ediyor. Her iki kompozisyon da kötü asilzadeler içerir. Her iki operanın başarısının müzik ile dramatik anlam arasındaki yakın bağ olduğu düşünülüyor.
Mozart'ın sonraki yılları
Aralık 1787'de Gluck'un ölümüyle açılan "oda bestecisi" görevine İmparator II. Joseph tarafından Mozart atandı. Bu jest Mozart'a verilen bir onur olduğu kadar, saygın bestecinin Viyana'yı daha yeşil otlaklar için terk etmesini engellemek içindi. Düşük ücretli yarı zamanlı bir işti. Aynı zamanda Mozart'ın yıllık balolar için danslar bestelemesini de gerektiriyordu. Bu mütevazı gelir borçla boğuşan Mozart'a hoş bir sürpriz oldu. Aynı zamanda kişisel müziğini daha hırsla sürdürme özgürlüğünü verdi.
1780'lerin sonlarına doğru Mozart'ın serveti daha da kötüleşmeye başladı. Daha az performansa çıkıyordu ve geliri düşmüştü. Avusturya savaş halindeydi ve hem ulusun refahı hem de aristokrasinin sanatı destekleme yeteneği zayıflamıştı. 1788 ortalarında Mozart maliyetleri düşürmek adına ailesini Viyana'nın merkezinden Alsergrund banliyösüne taşıdı. Ancak aile giderleri aslında aynı kalmıştı ve yeni ev sadece daha büyüktü.
Mozart arkadaşlarından borç almaya başladı. Ancak bir komisyon ya da konser olduğunda daima hemen geri ödemesini yapabiliyordu. Bu süre zarfında son üç senfonisini ve 1790'da prömiyeri yapılan üç Da Ponte operasının sonuncusu olan Cosi Fan Tutte'yi yazdı.
Bu süre zarfında Mozart, Viyana'dan Leipzig, Berlin, Frankfurt ve diğer Alman şehirleri arasında uzun mesafeler kat etti. Bir zamanların büyük başarısını yakalamayı ve ailesinin mali durumunu yeniden canlandırmayı umuyordu ancak ikisini de yapamadı. 1788-1789 dönemi Mozart için hayatının dip noktasıydı. Kendi sözleriyle "kara düşünceler" ve derin depresyonlar yaşadı. Tarihçiler geçirdiği histeri dönemlerinin heyecan dolu yaratıcılık duygusuyla karışarak bipolar bozukluğa yol açtığına inanıyor.
1790 ile 1791 yılları arasında otuzlu yaşlarının ortasındayken büyük bir müzik üretkenliği ve kişisel iyileşme dönemine girdi. En beğenilen eserlerinden bazıları The Magic Flute operası, B-flat'teki son piyano konçertosu, A majördeki Klarnet Konçertosu ve yarım kalmış Requiem bu dönemde yazılmıştır. Mozart, eserlerinin tekrar tekrar çalınmasıyla kamuoyundaki ününü yeniden canlandırdı. Macaristan ve Amsterdam'dan varlıklı mekan sahipleri ara sıra besteler yapması karşılığında ona gelir sözü verdikçe mali durumu düzeldi. Bu servet döneminde borçlarının çoğunu ödedi.
Mozart'ın ölümü ve mirası
Bu süre zarfında Wolfgang Amadeus Mozart'ın hem zihinsel hem de fiziksel sağlığı kötüye gitmişti. II. Leopold'un Bohemya Kralı olarak taç giyme töreninde yapımcılığını üstlendiği La Clemenza di Tito operasının galası için Eylül 1791'de Prag'a gitti. Mozart, The Magic Flute'un Prag prömiyerini yapacak kadar iyi hissetmişti. Ancak iyileşmesi uzun sürmedi ve Kasım ayında daha derin bir hastalığa yakalandı; yatağa kapandı. Constanze ve kız kardeşi Sophie, onun sağlığına kavuşmasına yardımcı olmak için yanına geldiler. Mozart zihnini Requiem'i bitirmek için harcıyordu ancak çabaları boşunaydı.
Mozart 5 Aralık 1791'de 35 yaşında öldü. Ölümü dönemindeki otopsi olanakları sınırlıydı ve ölüm nedeni belirsiz kaldı. Resmi kayıtlarda darı tohumlarına benzer deri döküntüsüne yol açmış şiddetli milier ateşten bahsedilir.
O zamandan beri Mozart'ın ölümüyle ilgili birçok hipotez yazıldı. Bazıları bunu, hayatı boyunca defalarca yaşadığı romatizmal ateşe bağladı. Cenazesinde az yaslı vardı ve sıradan bir mezara gömüldü. Çünkü bunlar o zamanların Viyana geleneğiydi. Yalnızca aristokratlar ve soylular için yas tutulur ve işaretli mezarlara gömülmelerine izin verildi. Bununla birlikte Viyana ve Prag'daki anma törenlerine ve konserlerine çokça insan katılmıştır.
Constanze, Mozart'ın ölümünden sonra ailesinin büyük borçlarını kapatmak için yayınlanmamış pek çok el yazmasını sattı. İmparatordan emekli maaşı aldı ve Mozart'ın onuruna birçok karlı anma konserleri düzenledi. Constanze bu yolla kendisi için bir miktar mali güvence elde etti ve çocuklarını özel okullara gönderebildi.
Mozart'ın ölümü o dönem için bile erkendi. Çok genç yaşlarda şöhrete ve başarıya yükselişi ve yıldızının erken sönüşü çağdaş müzik sanatçıları arasında yaygındı. Mozart, öldüğü dönemde tüm zamanların en büyük bestecilerinden biri seçildi. Kendi içinde karmaşık ve uyumsuz olan müziğinin sunumu cesurcaydı ve icrası yüksek teknik ustalık gerektiriyordu.
Mozart hakkında biyografiler yazıldı ve müziği 19. yüzyıl boyunca durmadan diğer müzisyenlerce çalınarak popüler kaldı. Çalışmaları, aralarında en önemlisi Beethoven olmak üzere birçok besteciyi etkiledi. Mozart, arkadaşı Joseph Haydn ile birlikte klasik döneme damgasını vuran mükemmel senfoni, opera, yaylı çalgılar topluluğu ve konçertolar tasarladı. Özellikle operalarında esrarengiz bir psikolojik kavrayış vardı ve bugün müzisyenler ve müzikseverler arasında özellikle hayranlık uyandırmaya devam ediyor.
