Sibirya: Tarihi, Halkları, İklimi, Ekonomisi ve Coğrafyası

Sibirya, Kuzey Asya'nın neredeyse tamamını içine alır. Rusya'nın orta ve doğu kısımları Sibirya'dan oluşuyor. Doğuda Ural Dağları'ndan Pasifik Okyanusu'na kadarki alanı kapsıyor. Ayrıca güneyde Kuzey Kutup Okyanusu'ndan Kazakistan'ın kuzeyine ve Moğolistan ile Çin sınırlarına kadar uzanır. 13.000.000 km² yüzölçümüyle Sibirya, Rusya'nın %77'sini meydana getiriyor (Yaklaşık 17 Türkiye demek).

Sibirya'nın Tarihi

Sibirya, tarih öncesi çağlara kadar uzanan uzun bir geçmişe sahip. Yaklaşık 40.000 yıl öncesine ait en eski insan türlerinden bazılarına dair kanıtlar Güney Sibirya'da bulundu. Bu türler arasında insanlardan önceki tür olan Neandertal ile Homo sapiens'in yanı sıra fosilleri Mart 2010'da bulunan ve daha sonradan Denisovan olarak tanımlanan yeni bir tür daha var.

13. yüzyılın başlarında günümüz Sibirya bölgesi Moğollarca fethedildi. O zamana kadar Sibirya'da çeşitli göçebe grupları yaşamaktaydı. Altın Orda'nın 14. yüzyılda, 1502'de dağılmasıyla bölgede bağımsız Sibir Hanlığı kuruldu.

Rusya 14. yüzyılda güçlenmeye başladı ve Sibir Hanlığı'ndan toprak almaya başladı. Rus ordusu başta kalelerini daha doğuya kurdu. Tara, Yeniseysk ve Tobolsk kasabalarını inşa etti ve kontrol alanını Pasifik Okyanus'una kadar genişletti. Ancak bu kasabaların dışında Sibirya'nın çoğu yarı seyrek nüfusluydu ve bölgeye yalnızca tüccarlar ve kaşifler geliyordu. 19. yüzyılda Rus İmparatorluğu ve onun diğer bölgelerinden tutuklular Sibirya'ya gönderilmeye başlandı. 130 yılda toplam 1,2 milyon mahkum Sibirya'ya gönderilmişti.

1891'den itibaren bazı mahkumlar Sibirya'yı Rusya'nın geri kalanına bağlayacak olan Trans-Sibirya Demiryolu'nun inşasında kullanıldı. 1801'den 1914'e kadar, yaklaşık yedi milyon insan Avrupa Rusyası'ndan Sibirya'ya taşındı ve demiryolu tamamlanınca 1859'dan 1917'ye 500.000'den fazla kişi daha Sibirya'ya taşındı. 1893'te bugün Sibirya'nın en büyük şehri olan Novosibirsk kurulmuştur ve 20. yüzyılda Rusya'nın doğal kaynaklara yönelmesiyle bölge genelinde sanayi kentleri inşa edilmiştir.

1900'lerin başından ortasına kadar süren doğal kaynak arama işlemi, Sibirya bölgesinin ana ekonomik kaynağı haline geldiğinden nüfus büyümeye devam etti. Buna ek olarak, Sovyetler Birliği döneminde Sibirya'da daha önce Rus İmparatorluğu tarafından oluşturulan örneklere benzer hapishane çalışma kampları kuruldu. 1929'dan 1953'e kadar 14 milyondan fazla insanın çalıştığı bu kamplara Gulag adı verildi.

Bugün Sibirya 36 milyonluk bir nüfusa sahip ve birkaç farklı bölgeye ayrılmış durumda. Bölgede 1.3 milyon nüfuslu Novosibirsk'in başı çektiği birçok büyük şehir bulunuyor.

Sibirya'nın Coğrafyası

13,1 milyon km²'nin üzerinde yüzölçümü ile Sibirya birkaç farklı coğrafi bölgeyi içine alan çok çeşitli bir topografyaya sahip. Bununla birlikte, Sibirya'nın ana coğrafi bölgeleri Batı Sibirya Platosu ve Orta Sibirya Platosu olarak çizilmiştir.

Batı Sibirya Platosu çoğunlukla düz ve bataklıkken, platonun kuzey kesimlerine permafrost hakimdir ve güney kesim otlaklardan oluşur.

Orta Sibirya Platosu ise manganez, kurşun, çinko, nikel ve kobalt gibi doğal malzemeler ve mineraller açısından zengin olan eski bir volkanik bölge. Aynı zamanda elmas ve altın yataklarına sahip. Bununla birlikte bu alanın çoğu donmuş toprakla (permafrost) kaplı. Tundra yapısındaki uç kuzey bölgelerinin dışındaki yerler yaygın olarak taygadır.

Bu büyük bölgelerin dışında, Sibirya'da Ural Dağları, Altay Dağları ve Verkhoyansk Sıradağlarını içeren birkaç engebeli dağ silsilesi var. Sibirya'daki en yüksek nokta, Kamçatka Yarımadası'ndaki aktif bir yanardağ olan ve 4.649 metreye yükselen Klyuchevskaya Sopka'dır. Sibirya aynı zamanda dünyanın en eski ve en derin gölü olan Baykal Gölü'ne ev sahipliği yapıyor. Baykal Gölü'nün yaklaşık 30 milyon yaşında olduğu ve en derin noktasının 1.642 metre derinliğine ulaştığı tahmin ediliyor. Aynı zamanda Dünya'daki tatlı suyun yaklaşık %20'sini içerir.

Sibirya'nın İklimi

Sibirya'daki bitki örtüsünün neredeyse tamamı taygadır ancak kuzey bölgelerinde tundra alanları ve güneyde ılıman orman alanları vardır. Sibirya'nın ikliminin çoğu yarı arktiktir ve Kamçatka Yarımadası dışında yağış düşüktür. Sibirya'nın en büyük şehri olan Novosibirsk'teki Ocak ayı ortalama düşük sıcaklığı -20˚C iken, Temmuz ayındaki ortalama yüksek sıcaklık 26˚C olur.

Sibirya'daki Hayvanlar

Sibirya, büyüklüğüne kıyasla seyrek canlı nüfusuna sahip. Buna rağmen büyük ölçüde ıssız topraklarında dolaşan birçok egzotik hayvan oldu ve olmaya devam ediyor. Tarih öncesi çağın tüylü mamutlardan, ormanlarda hala dolaşan muhteşem Amur Sibirya kaplanlarına kadar dünyanın en muhteşem hayvanlarından bazıları uzun zamandır Sibirya'da yaşamaktadır. Bölgedeki diğer hayvanlar arasında Avrasya vaşağı, Doğu Sibirya kahverengi ayısı, Amur leoparı, Sibirya kurdu, Blakiston balık baykuşu, Sibirya sincabı ve ağızından uzanan vampir dişleri ile bilinen Misk geyiği var.

Sibirya'ya özgü beş bin bitki bulunuyor. Kurutucu soğuğu seven karaçam türlerinden veya Sibirya köknarından hiçbiri Avrupa'da pek iyi yetişmez.

Sibirya genel olarak üç farklı bitki örtüsü kategorisine sahip. İlki Arktik Okyanusu'nu çevreleyen ve yaklaşık 320 km kadar iç kısımlara uzanan donmuş tundra ovasıdır. İkincisi, yaklaşık 2,6 milyon km kareyi kaplayan ve "tayga" olarak bilinen en büyük bölümdür. Tayga'da köknar, ladin, sedir, çam ve karaçamların hakim olduğu yaprak dökmeyen iğne yapraklı ormanlar vardır. Üçüncü bölge, eski Rusya'da "bozkır" olarak bilinen uçsuz bucaksız ağaçsız otlaktır.

Yoğun kış soğuğu, kısa yazlar, donmuş toprak, bataklıklar ve sıradağlara rağmen meşhur Bahar Yıldızı çiçeği Sibirya'da yetişiyor. Popüler Kanayan Kalpler çiçeği yine Sibirya'ya özgüdür. Kokulu Mührüsüleyman, Doğu Rüzgarçiçeği ve Kış Ortancası diğer bilinen bitkiler arasında.

Sibirya'nın Ekonomisi

Sibirya, mineraller ve doğal kaynaklar açısından zengin bir bölge ve bu durum erkenden gelişmesine yol açmıştır. Permafrost ve kısa büyüme mevsimi nedeniyle tarım sınırlı olduğundan günümüzde de ekonomisinin çoğunu mineral ve doğal kaynak oluşturuyor. Zengin madeni ve doğal kaynakları bölgede bugün 36 milyon insanın yaşamasına neden olmuştur.

Sibirya Halkları

Sibirya'daki insanların çoğu Rus ve Ukrayna kökenliler ancak etnik Almanlar ve Türkiler de var. Türk soyundan insanlar Slav olmayan en büyük nüfusu oluşturuyor. Sibirya'nın uzak doğu bölgelerinde hatırı sayılır miktarda Çinli de yaşıyor. Sibirya nüfusunun neredeyse tamamı (%70) şehirlerde yaşamaktadır.

Sibirya'ya Dair İlginç Bilgiler

Rusya'nın Ural dağlarının doğusunda bulunan Sibirya, sert kışları ve geniş tabiatıyla ünlü. Sibirya kendi başına bir ülke olsaydı, yüzölçümüne göre dünyanın en büyük ülkesi olurdu. Bu büyüleyici bölge hakkındaki bazı ilgi çekici gerçekleri aşağıda sıraladık. Sibirya'yı keşfedelim.

1. Dünya'nın %10'unu Kaplıyor

Yaklaşık 13 milyon kilometrekare ile Sibirya, tüm Rusya topraklarının dörtte üçünü ve Dünya'daki kara yüzeyinin neredeyse yüzde 10'unu kaplıyor. Bununla birlikte, nüfus yoğunluğu söz konusu olduğunda, Sibirya, km kare başına düşen 3 kişiyle Dünya üzerindeki en az nüfuslu bölgelerden biri.

2. Sibirya'da Yaz Sıcaklıkları 35°C'ye Ulaşabilir

Sibirya denildiğinde akla daima çok soğuk havalar gelir ancak hava yıl boyunca soğuk değildir. Sibirya kışları boyunca sıcaklık en düşük –70°C olurken Sibirya'da yazlar ılıktır. Batı Sibirya'nın bazı kısımlarında en yüksek sıcaklık 35°C'ye ulaşır. Bu durum, soğuk kışlar ve ılık yazlarla bilinen bölgedeki karasal iklimden kaynaklanıyor.

3. Sibirya'ya Dev Kar Taneleri Yağıyor

Kar tanelerinin eşsiz özelliklerine burada değindik. Sibirya'da büyük kar taneleri görülmesi sıradan bir olaydır. 1971'de Sibirya'nın Bratsk kentinde çapı 30,5 cm'yi bulan kar taneleri kaydedildi. Sibirya'nın diğer bölgelerinde ise "elmas tozu" denilen bir kar yağışı türü görülür: Kar, çok ince, iğne şekilli buz sarkıtları olarak düşer.

Bazı Sibiryalılar, üzerine bastıkları kardan çıkan gıcırtı sesini dinleyerek havanın sıcaklığını tahmin edebilir. Kar parçacıklarının kırılmasından kaynaklanan ses daha düşük sıcaklıklarda daha fazla duyulur.

4. En Az 330 Nehrin Suyu Baykal'a Ulaşıyor

Dağlar Baykal Gölü'nü tümüyle çevreler ve 330'dan fazla nehrin suyu bu göle ulaşır. Büyüklüğü nedeniyle genellikle Baykal Denizi de denilir. Gölün tamamı her kış donuyor ve bazı yerlerde 2 metre kalınlığında buz oluşuyor. Yaz aylarında başlayan fırtınalar 4,5 metre yüksekliğe ulaşabilen dalgalar oluşturur.

5. Birçok Yerli Sibirya Halkı Var

2010 yılında arkeologlar, Sibirya'nın Altay dağlarında Denisovan ve Neandertal melezine ait bir insan kemiği keşfetti. Buradan hareketle ilk insanın bölgeye 125.000 yıl önce gelmiş olabileceğine dair yeni tahminler yapıldı. Sibirya toprakları uzun zamandır Nivih, Evenk, Nenet ve Buryat gibi yerli halklara ev sahipliği yapıyor.

6. Rus Petrolünün ve Gazının %70'inden Fazlası Sibirya'dan Geliyor

Rus ham petrolünün ve doğal gazının çoğu doğal rezervlerin 2 milyon kilometrekareden fazla bir alana yayıldığı Batı Sibirya'dan geliyor. Sibirya toprakları sayesinde Rusya dünyanın en büyük doğal gaz ihracatçılarından biri oldu.

7. Dünyanın En Uzun Demiryolu Hattı Sibirya'dan Geçiyor

Moskova ile Vladivostok'u birbirine bağlayan Trans-Sibirya Demiryolu ağı 9.288 kilometre uzunluğundadır. Her istasyonda yapılan 10-20 dakikalık molalarla tüm yolculuk 6 gece 7 gün sürer. Demiryolu sekiz saat diliminden geçer. Baykal Gölü'nü, huş ve çam ormanlarını ve Ural dağlarını içeren güzergah nefes kesici manzaraları ile ünlüdür.

Demiryolu hattının orta noktasında 33.000 nüfuslu Tayshet (Тайшет) adlı kasabanın istasyonu bulunur. Tayshet, iki büyük Gulag çalışma kampının (Ozerlag ve Angarstroy) yönetim merkezi olmasının yanı sıra, Trans-Sibirya hattına paralel giden Baykal-Amur demiryolu hattının başlangıç ​​noktası olması açısından tarihi öneme sahip.