Çin'de kağıt paranın icadı

Yazar Burcu Kara
History Chinese Currency

İlk kağıt para, bilinen en eski metal sikkelerin kullanımından yaklaşık 20 yüzyıl sonra, MS 11. yüzyılda Çin'de Song Hanedanlığı'nın bir icadıdır. O dönem kağıt paranın büyük miktarlarda taşınabilmesi kusursuz bir avantajdı fakat kullanmanın da riskleri vardı: Sahtecilik ve enflasyon. Bu riskler asırlardır varlığını koruyor.

İlk para

Bilinen en eski para biçimi de Çin'de keşfedildi. Bu para Çin'deki bir Shang Hanedanlığı mezarında bulunan, MÖ 11. yüzyıldan kalma bir dökme bakırdı. Bakır, gümüş, altın veya diğer metallerden yapılmış metal paralar dünya çapında ticaret ve değer birimleri olarak kullanılmıştır. Avantajları vardır – dayanıklıdırlar, taklit edilmeleri zordur ve içsel değerleri vardır. En büyük dezavantajı ise elbette ağır olmalarıdır.

Madeni paralar Shang mezarına gömüldükten sonraki birkaç bin yıl boyunca dahi Çin'deki dükkanlar, tüccarlar ve müşteriler madeni para taşımanın zorluğuna katlanmayı seçmiştir. Aynı zamanda malları diğer mallar ile doğrudan takas etmeye devam ettiler. Bakır sikkeler, ip üzerinde taşınabilmeleri için ortalarında kare delikler olacak şekilde tasarlanmıştır. Hacimli ticaretlerde tüccarlar fiyatları madeni para dizili iplerin sayısı üzerinden belirliyordu. Yöntemin çalışma şansı vardı ancak genel olarak hantal bir işleyişi vardı.

İlk senet örnekleri

Tang Hanedanlığı döneminde (MS 618-907) tüccarlar ipe dizili ağır madeni paralarını güvenilir bir temsilciye bırakmaya başladı ve bu temsilci tüccarın deposundaki parayı bir kağıt parçasına yazardı. Bir tür senet olan bu kağıt daha sonra mallar karşılığında takas edilmeye başladı ve satıcıların bu temsilcilere gidip senedi madeni paraya çevirmelerine kapı açtı. Ticaretin İpek Yolu boyunca canlanmasıyla bu basitleştirilmiş para aktarım yöntemi arabalı taşımacılığın yükünü azalttı. Özel olarak üretilen bu senetler elbette gerçek birer kağıt para birimi değildi.

Song Hanedanlığı'nın başlangıcında (MS 960–1279), hükümet, insanların madeni paralarını bırakıp banknot alabilecekleri belirli mevduat dükkanlarına lisans verdi. 1100'lerde Song yetkilileri, dünyanın ilk tam ve devlet tarafından üretilen kağıt parasını çıkararak bu sistemin doğrudan kontrolünü almaya karar verdiler. Bu paraya jiaozi deniyordu.

Song döneminde Jiaozi

Song, tahta bloklara kağıt para basmak için fabrikalar kurdu. Altı renk mürekkebin kullanıldığı fabrikalar Chengdu, Hangzhou, Huizhou ve Anqi'de bulunuyordu ve her biri sahteciliği caydırmak için kağıtlarında farklı elyaf karışımlarına yer veriyordu. İlk paraların süresi üç yıl sonra doldu ve yalnızca Song İmparatorluğu'nun belirli bölgelerinde kullanılabiliyordu.

1265 yılında Song hükümeti, tek bir standarda basılan, imparatorluk genelinde kullanılabilen ve gümüş veya altınla desteklenen gerçek bir ulusal para birimini tanıttı. Bir ile yüz sikke dizisi arasında isimlerle ifade edilirdi. Ancak bu para birimi sadece dokuz yıl sürdü, çünkü Song Hanedanı zayıflayarak 1279'da Moğollara yenilecekti.

Moğol etkisi

Kubilay Han (1215-1294) tarafından kurulan Moğol Yuan Hanedanlığı, chao adı verilen kendi kağıt para biçimini çıkardı; Moğollar bu parayı İran'a getirdi ve orada djaou veya djaw denildi. Moğollar ayrıca bu parayı hükümet destekli para fikrine hayran kalan, Kubilay Han'ın sarayında 17 yıl yaşamış Marco Polo'ya (1254-1324) gösterdiler. Ancak, kağıt para altın veya gümüşle desteklenmedi. Kısa ömürlü Yuan Hanedanlığı ise ciddi miktarlarda para basmıştı ve bu da yüksek enflasyona yol açtı. Hanedan 1368'de çöktüğünde enflasyon sorunu henüz çözülmemişti.

Sonraki Ming Hanedanlığı da (1368-1644) desteksiz kağıt para basmış olsa da bu programı 1450'de askıya aldılar. Ming döneminin büyük bölümünde gümüş asıl tercih edilen para birimi oldu. Bunda, İspanyol tüccarlar tarafından Çin'e getirilen tonlarca Meksika ve Peru gümüş külçeleri etkili olmuştur. Ming yönetiminin yalnızca son iki yılında, çaresiz hükümet isyancı Li Zicheng ve ordusunu savuşturmaya çalışırken kağıt para basıldı. Çin, Qing Hanedanlığı'nın yuan üretmeye başladığı 1890'lara kadar kağıt para basmadı.