Kaya Horozu (Rupicola): Çarpıcı Bir Güzellik

Kaya horozları kur yapmaya hazırlanırken bulunduğu zemindeki dal ve yaprak gibi parçaları temizler.

Yazar Burcu Kara
guyan kaya horozu

Kaya horozu cinsi içerisinde iki tür barındırıyor. Bunlardan And kaya horozu popülerliği ile Peru'nun ulusal kuşu olmuştur. Ayrıca bir de Guyana kaya horozu var ve Güney Amerika'nın tropik yağmur ormanlarında yaşıyor. Kaya horozu tüneyen kuşlar sınıfında yer alır ve yaklaşık 30 cm uzunluğu ile orta büyüklüktedir. Erkek And kaya horozunun parlak kırmızı-turuncu renkte baş, boyun, göğüs ve omuz tüyleri bulunuyor. Erkek Guyana kara horozu ise sıklıkla turuncu tüyler barındırır. Öyleyse bu çarpıcı kuşları daha yakından tanıyalım.

Kaya Horozu (Rupicola) Hakkında Bilgiler

Dişi ve erkek And kaya horozu.
Dişi ve erkek And kaya horozu.

And kaya horozu uçları gri siyah kanatları ve başındaki uzun tüyleri arasında kaybolan gagasıyla en dikkat çekici kuşlardan biri. Başından uzanan tüyleri büyük bir disk şeklini alır ve bu da her iki hayvanı en eşsiz yapan özelliktir. Dişi And kaya horozu ise vücudunu baştan sonra saran ve ağırlıkta kahverengimsi renklere ve daha küçük bir tepeye sahip.

Diğer taraftan erkek Guyana kaya horozu turuncu siyah kanata ve bir de saçaklı kuyruğa sahip. Bu saçaklar uzunca püsküllenerek hayvana kuzeninden farklı bir görünüm veriyor. Ayrıca Guyana horoz kuşunun tepesinin ucu siyah bir hat çizgisine sahip. And dişisi kestane kahverengiyken Guyana dişisi grimsi kahverengidir.

Kaya Horozları Nerede Yaşıyor

Rupicola cinsinin türleri ilk olarak Sir Joshua Wilson tarafından 1700'lerin ortalarında kayda alındı. Kaşif ve biyolog Joshua Wilson kuşu bir keşif araştırması sırasında belgeledi. And kaya horozu, Kolombiya, Venezuela, Ekvador, Peru ve Bolivya'daki And Dağları'ndaki sis ormanlarında yaşıyor. Sis ormanı, gölge seviyesinde genellikle bulutların veya sisin olduğu tropikal veya subtropikal ormanlardır.

Guyana kaya horozu ise Güney Amerika'nın doğu tarafındadır. Fransız Guyanası, Surinam, Guyana, Venezuela (güney), Kolombiya (Doğu) ve Brezilya (kuzey Amazon bölgesinde) bölgelerinde gözlemleniyor.

Kaya Horozunun Habitatı

And kaya horozu diğer tür gibi meyve ağırlıklı besleniyor.
And kaya horozu diğer kuzeni gibi meyve ağırlıklı besleniyor.

And kaya horozu nemli, kayalık ormanlık alanlarda yaşıyor ve genellikle suya yakın vadilerde veya orman akarsularının olduğu noktalarda görülüyor. Tipik olarak 450-2700 metre yükseklikte bulunurlar. Yaşam alanları And Dağları'nın 260.000 km2'si gibi geniş bir alanını kapsar.

And kaya horozu gibi Guyana türü de kayalık çıkıntılara yakın nemli ormanları tercih ediyor. Ayrıca 300 ila 2.000 metre yükseklikte yaşadıklarından bir tanesini dahi görmek en az And türü kadar zordur.

Kaya Horozunun Avcıları

Özellikle Guyana türü başta olmak üzere bu hayvanlar Harpia kartalı ve siyah-beyaz atmaca kartalına (tavşancıl) yem oluyor. Kara atmaca kartalı, kel kartal, altın kartal ve arpacık sırtlı orman şahinleri de ana avcılar arasında. Bununla beraber kaya horozu baykuşlara da av olur; tıpkı tepeli baykuş, Blakiston balık baykuşu, kuzey kartal baykuşu ve gözlüklü baykuş gibi. Jaguar, dağ aslanı ve oselo gibi kedigiller, kuş yılanı, ağaç boası, boa yılanı, kaplan sıçan yılanı ve fer de lance yılanı gibi yırtıcıları olduğunu da unutmamak gerek.

And Kaya Horozu ve Guyana Kaya Horozu Farkı

Guyana kaya horozu.
Guyana kaya horozu.

İki tür de allopatrik olmasıyla biliniyor yani birbirleriyle çiftleşmezler. Erkek And kaya horozu daha kırmızı tüylere ve siyah kanatlara sahip. Guyana kaya horozunun tüyleri ise daha turuncu tonlarında. Dişi Guyana kahverengimsi-gri tonlarında olurken And dişisi kırmızımsı kahverengi tonlar taşıyor. Hayvanlarda dişi ile erkek arasındaki bu görünüm farkına eşeysel dimorfizm deniyor.

Sıklıkla kayalara tünen bir kuş olduğundan Latince ismini rupes "kaya" ve cola "yerleşen" ifadelerinden alır. İki türden özellikle Guyana kaya horozu 1766'da İsveçli biyolog, hekim ve fizikçi Carl Linnaeus tarafından tanımlandı. Kuş, adını 1,7 milyar yıllık jeolojik oluşum Guyana Kalkanı'ndan alıyor.

Kaya Horozunun Beslenmesi

Rupicola veya kaya horozu yoğunlukta meyveler ve ara sıra da böcekler ile besleniyor. Aynı zamanda boyutlarına uygun amfibi (kurbağa), sürüngen ve daha küçük fareleri de avlarlar. Diğer besin kaynaklarını yalnızca meyveler bol değilken tercih ederler. Bu hayvanlar 65 çeşit meyve ile besleniyor. Ana yiyecekleri arasında ağaçlara tutunarak en üst noktalarına kadar uzayan ve tüm ormanı kaplayan liana sarmaşıkları var. Genellikle tek başlarına avlanırlar ancak bazen üç kişiye kadar bir arada görülebilirler.

Kaya Horozunun Yaşam Süresi

50'li gruplar halinde küçük bir alanda toplanabilir.
50'li gruplar halinde küçük bir alanda toplanabilirler.

Kaya horozu erkekleri ormanda gruplar halinde toplanıyor ve bu gruplara lek adı veriliyor. Lek İsveççe "oyun" anlamına gelen leka sözcüğünden gelir. Lekte toplanan kuşlar kur gösterileri yapar. Bu özellik diğer birçok kuş için de geçerli. Ancak lek oldukça ciddidir ve aslında bir rekabet yeridir. Zira lekte bulunan kaya horozlarının sayısı 50'den fazla olur.

Ancak lek kendilerini aynı zamanda büyük yılanlara ve diğer yırtıcılara açık hale getiriyor. Diğer kalabalık kuş topluluklarında tek bir alarm neredeyse tüm grubu alandan uçururken, kaya horozlarında durum böyle değil.

Erkekler ördek sesine benzer bir çağrı ile dişileri cezbetmeye çalışır. Ayrıca parlak tüylerini sergilemek üzere yukarı aşağı sallanır, eğilir ve etrafta zıplarlar. Erkekler birden fazla dişi ile çiftleşebiliyor. Dişi, kayalık bir çıkıntının altında veya bir mağarada çamurdan bir yuva yapar. Bazen bir yuvayı tam olarak istediği gibi inşa etmesi bir veya iki ayını alabilir. Ayrıca aynı yuvayı tekrar tekrar kullanarak her yıl geliştirebilir. Dişi yuvasını salyası ile yapıştırır. 2 yumurta bırakır ve yaklaşık 28 gün kuluçkaya yatırır. Anne doğan civcivlere tek başına bakar.

yumurtaları kaya horozu
Yumurtaları.

Çiftleşme demişken, kaya horozunun önemli bir özelliği de kur yapmaya hazırlanırken bulunduğu zemindeki dal ve yaprak gibi parçaları temizlemesidir. Zemin ne kadar düzenliyse dişi için o kadar çekici hale geliyor. Ardından meşhur ötüşünü yapmaya başlar.

Kaya horozunun sesi.

Kaya Horozunun Korunma Durumu

ICUN Kırmızı Listesi'ne göre iki kaya horozu türü arasından And kaya horozu en az endişe verici kategorisinde listeleniyor. Yine de kimse bu kuşların tam sayısını bilmiyor ve gerek ormansızlaştırma ve gerekse insan avcılar nedeniyle popülasyonları azalma eğilimi göstermeye devam ediyor.

Kaya Horozunun Sınıflandırması

  • Alem: Animalia (Hayvanlar)
  • Şube: Chordata (Kordalılar)
  • Sınıf: Aves (Kuşlar)
  • Takım: Passeriformes (Ötücü kuşlar)
  • Aile: Cotingidae
  • Cins: Rupicola
  • Tür: Rupicola peruvianus ve Rupicola rupicola