Vombat (Vombatidae): Türleri, Özellikleri ve Yaşam Alanı

Bayağı vombat erkeği, dişiyi daireler çizerek kovalar ta ki dişi, kalçasından bir ısırık almaya yetecek kadar yavaşlayana kadar.

Yazar Burcu Kara
vombat hakkında bilgiler

Vombat yalnızca Avustralya'da bulunan özel bir keseli hayvan. Tünel kazan en büyük memelilerden biri ve ayrıca tünel kazan tek otçul. En yakın akrabası koaladır. Kısa bacağı ve kuyruğu, paytak yürüyüşü ve şirin görünümü vombatı ülkenin en sevimli hayvanları arasına ekliyor.

Üç tür vombat var. Türlerden ikisi, tüylü burunlu kuzey ve güney vombatlar olarak biliniyor ve şu anda risk altındalar. Vombatların büyük tıknaz vücutları ve kısa bacakları vardır. 18 ila 40 kg ağırlığındalar ve 1 metre boyundalar. Yavaş hareket ediyor gibi görünse de bir vombat kısa süreliğine 40 km/saat hıza çıkabilir. Tünel kazan ve gece harekete geçen canlılar olduklarından pek göz önünde olmazlar.

Vombata Hayvanına Dair Bilgiler

  • Ömrü: 15-20 yıl
  • En yüksek hızı: 40 km/s
  • Boyu: 70-110 cm
  • Popülasyon: Bilinmiyor
  • Ağırlığı: 20-35 kg
  • Taksonomi: (sınıf) memeli, (altsınıf) keseliler, (takım) iki ön dişliler, (aile) vombatgiller
  • İlginç bilgi: Mükemmel kazma yetenekleri nedeniyle Avustralya'nın ilk yerleşimcileri bu hayvana porsuk dedi. Modern yerleşimciler ise çit gibi önüne çıkan her şeyi hareket ettirebildiğinden hayvana 'çalı buldozeri' lakabını takmıştır.

Üç Vombat Türü Var

vombat ve insan
(Fotoğraf: Ballarat Wildlife Park)

Yalnızca Avustralya'da yaşayan bir canlı olarak üç tür vombat bulunuyor: Bayağı vombat, tüylü burunlu kuzey vombatı ve tüylü burunlu güney vombatı. Bu hayvanlar ormanlarda, dağlarda, kurak otlaklarda ve kıyı çalılıklarında yaşar. En çok nesli tükenme riski altında olan tüylü burunlu kuzey vombatı şu anda sadece orta Queensland'daki ulusal parkta bulunuyor. Tüysüz burunlu bayağı vombat doğu Queensland, Yeni Güney Galler, Güney Avustralya, Flinders Adası ve Tazmanya'da bulunur. Güney vombat ise Batı Avustralya, Güney Avustralya ve Güneybatı Yeni Güney Galler'in küçük bir bölgesinde yaşıyor.

Üç vombat türü arasındaki temel dış görünüş farkı yüzleridir. Bayağı vombatın burnunda tüy yokken diğer ikisinin burun deliği kılları var. Bununla beraber bayağı vombat, tüylü burunlu vombata göre daha küçük ve tüylü kulaklara sahip. Üç tür de yıllarca su içmeden yaşayabilir.

Vombatlar Çiftleşmeden Önce Kalçadan Isırmasıyla Bilinir

Vombatın çiftleşme ritüellerine dair pek az şey biliniyor. Araştırmacıların bildiği ilginç bir şeyşe çiftleşme zamanı geldiğinde karşı cinsin kalçasını ısırmalarıdır. Bayağı vombat erkeği, dişiyi daireler çizerek kovalar ta ki dişi, kalçasından bir ısırık almaya yetecek kadar yavaşlayana kadar. Queensland'deki kıllı burunlu güney vombatını inceleyen araştırmacılar, dişilerin en doğurgan oldukları zamanlarda erkeğin kalçasını ısırdıklarını keşfetti.

Tüylü burunlu güney vombatın ve kritik olarak nesli tükenmekte olan tüylü burunlu kuzey vombatın hayatta kalmasını sağlamak için çaba gösteren bilim adamları bu keşfin üreme şansını iyileştireceğini umuyor.

Vombatların Keseleri Geriye Bakıyor

Vombat, kesesi aksi yöne bakan tek hayvan.
Vombat, kesesi aksi yöne bakan tek hayvan.

Diğer keseli hayvanlarda kesenin tepe kısmı annenin başına doğru bakarken, vombatta ağzı geriye dönük bir kese bulunuyor. Tünel açmak bu hayvanlar için hayatta kalmanın anahtarı olduğundan kesenin arkaya bakacak şekilde tasarlanması anne toprağı kazarken toprağın ve ince dalların keseye girmesini ve bebeğe zarar vermesini önler.

Bebek vombatlar yaklaşık bir aylık gebelik döneminden sonra doğmuş oluyor. Yalnızca fasulye büyüklüğünde olurlar ve sürünerek çıktıkları annenin doğum kanalından keseye yol alırlar. Burada 6 ila 10 ay gelişmeye devam ediyorlar.

Vombatların Kalçaları Zırh Gibidir

Vombat, Tazmanya canavarı ve dingo gibi yırtıcılardan kaçma şanslarını artıran son derece güçlü kalçalara sahipler. Arka uçları çoğunlukla kıkırdaktır, bu da ısırıklara ve pençelere karşı direnç sunar. Böyle bir kovalamacanın ardından vombat yuvasına dalar ve girişi arkasıyla kapatır. Güçlü kalçalarını davetsiz misafirleri tünelin tavanına doğru iterek ezmek için de kullanabiliyorlar.

Vombat Dışkısı Küp Şeklindedir

vombat dışkısı
Bölge işaretlemede kullanıldığından rüzgar tarafından savrulmasının daha zor olduğu düşünülüyor.

Vombat çok fazla dışkılayan bir hayvan–bir gecede ortalama 80 ila 100 dışkı bırakabilirler. Ne var ki dışkısı alışılmadık şekilde küp biçimindedir. Bunun uzun sindirim sürecinden kaynaklandığı düşünülüyor. Vombat, tükettiği yiyecekten maksimum miktarda besin almak için onu 14 ila 18 gün boyunca sindirir. Bu durum da dışkılarının son derece kuru olmasını sağlıyor. Dışkı bağırsakta hareket ederken, duvarlar gerilir ve dışkının küp şeklini almasını sağlar. Bir vombat ayrıca yuvasının girişi gibi önemli bölgeleri işaretlerken de dışkılamayı kullanıyor.

Vombatlar Antik Sanatta Yer Buldu

Vombat gibi bir hayvana antik sanatta rastlamak nadirdir. Ancak bunun bir istisnasına Avustralya'nın Wollemi Milli Parkı'nda rastlandı. Bölgedeki kayadan bir sığınağın duvarına çizilen vombat tasvirinin MÖ 2000'e yani yaklaşık 4000 yıl öncesine ait olduğu keşfedildi.

Vombatlar Bir Zamanlar Gergedan Boyundaydı

vombat akrabası diprotodon
Vombatın atası olduğu düşünülen diprotodon.

Dünyaya gelmiş en büyük keseli hayvan olan diprotodon günümüz vombatın akrabasıydı. 2,5 milyon yıl önce Avustralya'da yaşadı. Yaklaşık 3 ton ağırlığında ve burundan kuyruğa 4,2 metre uzunluğa sahipti. Bu "mega vombat", kabilelerin kıtaya yayılmasıyla ortadan kayboldu. Bu yüzden soyunun tükenmesinde insanın rolü olduğu düşünülür. Buzul Çağ'ında yaşadı ve bir gergedan boyundaydı.

Vombatlar Gündüzleri Yuvalarında Beklerler

Vombatlar gece ve alacakaranlıkta hareketlenir. Gündüz saatlerinin çoğu yuvada geçer ve akşamları en fazla 6 ila 8 saat dışarıda kalırlar. Programlarını mevsimlere göre ayarlarlar; yazın gündüz sıcaklıklarından kaçınırlar ve daha soğuk aylar geldiğinde bazen öğleden sonra dışarı çıkarlar. Güneşli kış günlerinde bazen yuvadan çıkarak güneşlenmeyi seçerler.

Vombat Tünel Kazmada Tamamen Profesyoneldir

Vombat kendisine karmaşık evler inşa etmede bir usta. Kısa uzuvları ve keskin pençeleri tünel açma işi için mükemmel aletler olur. Tünel açmak pek çok sert kökle karşılaşmak demek. Son derece keskin ön dişleri yollarına çıkan her şeyi kesmelerini sağlıyor.

Vombatın tüneli ayrıntılı olur. Yırtıcılara ve acil durum çıkışlarına karşı birden çok girişi bulunur. Her giriş noktası için ön pençeleriyle küçük bir çukur kazar ve yuvadan geriye doğru çıkarak yuvanın girişinde fazla toprak birikmesini önler. Vombatlar yalnız hayvanlardır ve yuva girişlerinin çoğu tek bir birey sığacak kadar büyük olur. Açtıkları bu tünel ağları bazen yuvadan uzaklaştıkları zamanlarda diğer hayvanlar tarafından kullanılabiliyor.

Kemirgen Gibi Dişleri Var

vombat dişi
Dişleri sonsuza dek uzar. (Taronga Zoo)

Tıpkı kemirgenler gibi, vombatlarda da büyümesi asla durmayan ve kökleri açıkta olan kesici dişler var. Tüm keseli hayvanlar arasında dişleri sürekli büyüyen tek canlı vombattır. Sürekli tünel kazan ve sert bitki örtüsüyle beslenen bir hayvan için kullanışlı özellikler. Vombatın tüm dişleri, azı dişleri de dahil olmak üzere sürekli olarak büyür. Ancak dişlerinin aşırı büyümesini istemezler. Bu yüzden beslenirken ve yuva yaparken otları, kabuğu ve kökleri çiğneyerek dişlerini uygun uzunlukta tutarlar.

Vombatların Nesilleri Risk Altında

Üç vombat türünden ikisini oluşturan tüylü burunlu kuzey vombatı ve tüylü burunlu güney vombatı risk altında. Bayağı Vombat türü ise risk altında değil.

şirin vombat ve yavrusu

Queensland'deki Epping Ormanı Ulusal Parkı'nın yalnızca 1.200 dönümlük alanında yaşayan kuzey vombatı kritik derecede tehlike altında. Sadece 80 kadar yetişkin olduğu tahmin ediliyor. Kuzey vombatların yaşam alanına giren istilacı egzotik otlar hayvanın habitatının kalitesini düşürdü. Yırtıcı hayvan tehditlerini azaltmak, yaşam alanını yönetmek ve hayvanları yeni bölgelere taşımak türü hayatta tutmak için ele alınan uygulamalar arasında. Güney vombatı ile üremelerini sağlamak da test ediliyor.

Güney vombatı da azalan nüfusu nedeniyle neredeyse tehdit altında. Alt popülasyonlar coğrafi anlamda izole durumdalar. Bu vombat türünün yaşam alanının toplam boyutu da azaldı. Vombatlar bazı bölgelerde çokça ürer ve çiftçi toplulukları onlarla mücadele etmeye başlar. Bunun sebebi tavşan ve diğer çiftlik hayvanları ile yiyecek yarışına girmeleridir.

Vombat (Vombatidae) Hakkında Sık Sorulanlar

Vombatlar nerede bulunur?

Vombatlar, otlaklar, ormanlar ve dağlık bölgeler de dahil olmak üzere çeşitli habitatlarda yaşadıkları güneydoğu Avustralya ve Tazmanya'da bulunur.

Vombatlar ne yer?

Vombatlar öncelikle otlar, ağaç kabukları ve köklerle beslenen otçullardır. Sert bitki materyallerini çiğnemelerini sağlayan güçlü dişlere ve çenelere sahiptirler.

Vombatların benzersiz fiziksel özellikleri nelerdir?

Vombatlar güçlü, tıknaz vücutları ve kısa bacakları olan keseli hayvanlardır. Soğuktan korunmalarına yardımcı olan kalın kürklerle kaplıdırlar ve geniş oyuk sistemleri kazmalarını sağlayan güçlü pençeleri vardır.

Vombatlar vahşi doğada hangi tehditlerle karşı karşıyadır?

Vombatlar, habitat kaybı ve parçalanmasının yanı sıra tilki ve köpek gibi yırtıcı hayvanların neden olduğu hastalık ve avlanma tehdidi altındadır.

Vombatın koruma statüsü nedir?

Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından En Az Endişe Veren Türler listesinde yer alan vombatın bazı alt türleri hassas veya tehlike altında olarak kabul edilmektedir. Koruma çabaları arasında habitat koruma ve yönetimi, hastalık izleme ve avcı kontrol programları yer almaktadır.