Okyanus akıntısı nedir nasıl oluşuyor? Okyanus dışarıdan bakıldığında durgun bir yermiş gibi görünebilir. Ancak aslında sürekli hareket halindedir. Su, dünyanın dört bir yanında geniş akıntılarla hareket ediyor, dalgalar enerjisini okyanus havzalarına transfer ediyor ve gelgitler her gün öngörülebilir taşkın ve su çekilmeleri meydana getiriyor. Bu durumda hangi olayın ya da kuvvetin okyanus akıntısına yol açtığına merak ediyor olabilirsiniz. Yeryüzünün rüzgarı gibi okyanusun rüzgarı da bu akıntılardır.
Okyanus Akıntıları
Okyanusun hareketi iklimi, ekosistemi ve yediğimiz deniz ürünlerini etkiliyor. Okyanus akıntıları, okyanus suyunun sürekli yaptığı yönlendirilmiş hareketlerdir. Hem canlılığı hem de canlı olmayan fiziksel ve kimyasal çevreyi düzenlemesi yönüyle abiyotik özellik taşır. Okyanus akıntıları hem okyanusun yüzeyinde hem de derinliklerinde meydana geliyor ve küresel ve yerel boyutta gerçekleşiyor. Yüzeydeki akıntıyı suyun %10'unu hareket ettirirken derindeki akıntı %90'ını taşır. Yüzey akıntısı rüzgarla sürüklenirken derin akıntılar sudaki ısı değişimi ile hareket eder. İki akıntı da birbirini etkiler.
Rüzgar, su yoğunluğu ve gelgit hep birlikte okyanus akıntılarını yönlendiriyor. Kıyı ve deniz tabanı okyanus akıntısının konumunu, yönünü ve hızını etkiler. Dünya'nın dönüşü, okyanus akıntılarına yön veren Coriolis etkisini ortaya çıkarıyor. Dönen bir atlıkarıncada düz çizgide yürümeye çalışan bir insanın yalpalaması gibi, dönen Dünya'da yol alan rüzgarlar ve okyanus suları da düz çizgiden sapar. Bu durum Kuzey Yarımküre'deki okyanus akıntılarının sağa ve Güney Yarımküre'dekilerin sola kaymasına neden olur.
Yüzey Akıntıları
Yüzeydeki geniş çaplı okyanus akıntıları güneş ışığının ısıttığı havayla beslenen küresel rüzgarlar tarafından yönlendiriliyor. Güneş ekvatoru kutuplardan daha fazla ısıtır ve bu ısı farkı havanın hareket etmesini yani rüzgarı sağlar. Yüzey akıntıları sudaki ısıyı tropik bölgelerden kutup bölgelerine aktararak yerel ve küresel iklimi şekillendiriyor. Örneğin, tropikal Karayipler'den çıkan sıcak Körfez Akıntısı, Amazon Nehri'nden 150 kat daha fazla suyu hareket ettirir. Körfez Akıntısı ABD'nin doğu kıyısından Atlantik Okyanusu'na dolar ve Avrupa'ya ulaşır. Körfez Akıntısı'ndan gelen ısı Kuzey Avrupa'nın çoğunu diğer yerlerden belirgin ölçüde daha sıcak yapıyor. Bu etki kuzeye kadar görülüyor.
Derin Okyanus Akıntıları
Su sıcaklığı (termo) ve tuzluluk (halin) değişkenliğinden kaynaklanan su yoğunluğu farklılığı okyanus akıntılarına neden olur. Bu sürece termohalin döngü diyoruz. Kuzey Atlantik Okyanusu gibi soğuk bölgelerde okyanus suyunun ısısı atmosfere aktarılır. Azalan ısı ile okyanus daha soğuk ve yoğun hale gelir. Okyanus suyu donup deniz buzu halini aldığında tuzu dışarıda bırakır çünkü suyu hapseden buz kristali tuz barındırmaz. Sonuç olarak deniz suyunun daha tuzlu ve yoğun olmasına neden olur.
Yoğunlaşan soğuk tuzlu su okyanus dibine çöker. Bu sefer yüzey suyu batan suyun yerini alır ve o da dibe batacak kadar soğuk ve tuzlu hale gelir. Bu döngüye küresel taşıyıcı bant deniyor ve suyun okyanus akıntıları yoluyla Dünya genelinde taşınmasını sağlayan bir sistemdir. Bu nedenle dünyanın en uzun akıntısıdır. Hem yüzey akıntısından hem de derin akıntıdan oluşan bu bant saniyede birkaç santimetre yol alıyor ve bir döngüsünü tamamlaması 1000 yıl sürer. Bu okyanus akıntısı sistemi Dünya'nın iklim sistemini, okyanusun besin değerini ve karbondioksit döngüsünü belirlemede kritik öneme sahip.
Okyanus Akıntısının Yaşamsal Önemi
Okyanus akıntıları besin ağını ve deniz organizmasının üremesini ve yaşadığı deniz ekosistemini büyük ölçüde değiştiren önemli bir abiyotik faktördür. Sınırlı hareket kabiliyetine sahip türler kendilerine gelen yiyecek ve besin maddelerine muhtaçlar. Larvasının ve üreme hücresinin suda yayılması için yine bu okyanus akıntısına yani "sıvı rüzgara" ihtiyaçları var. Okyanusta yaşayan balıkların ve memelilerin varış noktaları ve besin kaynakları dahi akıntılardan etkilenir.
Soğuyarak batan su tekrar yükselirken okyanusun dibinden yüzeye besin getirir ve sudaki mikroorganizmaların beslenmesini sağlar. Dünyadaki balıkçılığı ve ekosistemi oluşturan sistem budur. Bu akıntılar fitoplankton ve deniz yosunu büyümesini de destekliyor ve bu da balık, deniz memelisi ve insan dahil gıda zincirinde üstte bulunan tüketicilere enerji kaynağı oluyor.
Bilim adamları okyanus akıntılarını sürüklenen şamandıralar ve ses monitörü gibi yöntemleri kullanarak incelemektedir. Dünya'daki sistemlerin nasıl çalıştığını ve etkileştiğini merak eden herkes buna benzer akıllıca yöntemler kullanır.
Elbette her akıntı büyük ölçekli olmaz. Çeken akıntı bunlardan biri ve sahillerde görülür. Saniyede 2,4 metre hızla hareket ettiğinden yakalanan kişinin kurtulması son derece zordur.
Okyanus Akıntısına Dair Kaygılar
Tüm dünyayı dolaşan okyanus akıntısı olan küresel taşıyıcı bandı hatırlayın. Okyanus canlılığı ve global iklim üzerinde önemli bir etkiye sahip. Ancak görünüşe bakılırsa su ısındığında bu bandın hareketini yavaşlatıyor. Küresel ısınma küresel taşıyıcı bandın hareketini daha da yavaşlatır ve hatta durdurursa sonuçlarının yıkıcı olacağı tahmin edilmekte. Örnekler arasında Atlantik'in her iki yanında güçlü hava durumları oluşması var.
Bilim adamları küresel ısınmanın neden olduğu eriyen buzun Kuzey Kutbu'na fazladan tatlı su ekleyerek küresel taşıma bandını zayıflatabileceğinden endişe ediyor. 2018'da yapılan bir araştırma Atlantik Okyanusu çevresindeki Meridyonel Devinim Sirkülasyonu adı verilen devasa okyanus akıntısının gücünün MS 400'den bu yana yaklaşık yüzde 15 azaldığını ve şu anda 1.600 yıldaki en zayıf noktasına geldiğini buldu. İroniktir ki, küresel sıcaklıklardaki genel artış Kuzey Amerika ve Avrupa'daki birçok yerin soğumasına neden olacak.
13 Ana Okyanus Akıntısının İsimleri
- Kanarya (Soğuk)
- Alaska (Sıcak)
- Gulf-Stream (Sıcak)
- Labrador (Soğuk)
- Kaliforniya (Soğuk)
- Humboldt (Peru) (Soğuk)
- Brezilya (Sıcak)
- Benguela (Soğuk)
- Mozambik (Madagaskar) (Sıcak)
- Oyaşivo (Soğuk)
- Kuroşivo (Sıcak)
- Batı Avustralya (Soğuk)
- Doğu Avustralya (Sıcak)
Okyanus Akıntıları Hakkında Sık Sorulanlar
Okyanus akıntılarını yönlendiren faktörler ve okyanus dolaşımına etkileri?
Okyanus akıntıları öncelikle okyanustaki rüzgar, sıcaklık ve tuzluluk gradyanları tarafından yönlendirilir. Bu akıntılar ısı, besin maddeleri ve diğer önemli maddelerin okyanus boyunca yeniden dağıtılmasında kritik bir rol oynayarak hem bölgesel hem de küresel iklim modellerini etkiler.
Okyanus akıntılarındaki değişiklikler deniz ekosistemlerini ve iklimi nasıl etkiler?
Okyanus akıntılarındaki değişiklikler, deniz organizmalarının dağılımını ve bolluğunu etkileyerek, okyanus sıcaklıklarını değiştirerek ve hava olaylarının sıklığını ve şiddetini etkileyerek deniz ekosistemleri ve iklim modelleri üzerinde önemli etkilere sahip olabilir.
Okyanus akıntıları kirletici maddeleri ve çöpü okyanus boyunca nasıl taşır?
Okyanus akıntıları kirleticileri ve enkazları çok uzak mesafelere taşıyabilir, kirleticileri yayabilir ve okyanusta plastik atık birikmesine katkıda bulunabilir. Bu hareketlerin deniz ekosistemlerinin ve insan popülasyonlarının sağlığı üzerinde önemli etkileri olabilir.
Başlıca okyanus akıntıları nelerdir ve dünyanın farklı bölgelerini nasıl etkilerler?
Başlıca okyanus akıntıları arasında Gulf Stream, Kuroshio Akıntısı, Antarktik Kutup Çevresi Akıntısı ve Kuzey Ekvator Akıntısı yer almaktadır. Bu akıntılar, etkiledikleri bölgelerdeki iklim, hava durumu ve deniz ekosistemleri üzerinde önemli etkilere sahiptir.
Okyanus akıntılarıyla ilgili güncel araştırma alanları nelerdir?
Bu alandaki güncel araştırmalar, okyanus akıntılarını yönlendiren altta yatan fiziksel süreçlere ilişkin anlayışımızı geliştirmeyi, daha doğru okyanus dolaşımı modelleri geliştirmeyi ve okyanus akıntılarındaki değişikliklerin ekolojik ve ekonomik etkilerini incelemeyi içermektedir. Bu araştırmanın, deniz ekosistemlerini nasıl yöneteceğimiz ve koruyacağımızın yanı sıra iklim değişikliği ve diğer çevresel zorluklara nasıl yanıt vereceğimiz konusunda önemli etkileri olabilir.
Okyanus akıntıları nasıl oluşur?
Okyanus akıntıları, su yoğunluğundaki farklılıklar, su sıcaklığı ve tuzluluğundaki değişimler, rüzgar modelleri ve Dünya'nın dönüşü gibi çeşitli faktörlerden kaynaklanabilir. Bu faktörler, suyu, besin maddelerini ve organizmaları dünya çapında taşıyan hem yüzey hem de derin okyanus akıntılarını oluşturabilir.
Okyanus akıntıları deniz ekosistemlerini nasıl etkiler?
Okyanus akıntıları, besinlerin, fitoplanktonların ve deniz besin ağının diğer önemli bileşenlerinin dağılımını etkileyebildikleri için deniz ekosistemlerinin şekillenmesinde kilit bir rol oynamaktadır. Akıntılar ayrıca larvaları ve diğer organizmaları uzun mesafelere taşıyarak deniz türlerinin dağılımını ve genetik çeşitliliğini etkileyebilir.
Okyanus akıntıları iklim değişikliğine bağlı olarak nasıl değişiyor?
İklim değişikliği, okyanus akıntılarını rüzgar düzenleri, okyanus sıcaklığı ve deniz buzu örtüsündeki değişiklikler de dahil olmak üzere çeşitli şekillerde etkilemektedir. Bu değişiklikler okyanus akıntılarının gücünü, yönünü ve değişkenliğini değiştirerek deniz ekosistemleri ve küresel iklim modelleri üzerinde potansiyel sonuçlar doğurabilir.
Bilim insanları okyanus akıntılarını nasıl inceliyor?
Bilim insanları okyanus akıntılarını incelemek için akıntı ölçerler, şamandıralar ve uydular gibi oşinografik ölçümler de dahil olmak üzere çeşitli yöntemler kullanırlar. Ayrıca okyanus sirkülasyonunu simüle etmek ve okyanus akıntılarında gelecekteki değişiklikleri tahmin etmek için bilgisayar modelleri kullanırlar ve okyanusun farklı bölgelerindeki akıntıların davranışını incelemek için saha deneyleri yaparlar.
Kaynaklar:
