Samanyolu Galaksisi'nin dikkat çeken özelliklerinden bahsetme zamanı. Yaşadığınız şehre dair ne kadar bilgi sahibisiniz? En sevdiğimiz restoranları ve trafiğin yoğun olduğu saatlerde trafikten kaçınmanın yollarını biliyoruz ancak kentin her köşesinin ayrıntılarını bilmemiz olası değildir. Aynı şey yaşadığımız galaksi olan Samanyolu için de geçerli. Samanyolu Galaksisi'nin kütlesi Güneş'ten trilyonlarca kat büyük. Yıldızlar bu kütlenin yalnızca %1'ini ve yıldızlararası gaz %0,1'ini oluşturur. Kalanı, karanlık maddeden geliyor.
Samanyolu Galaksisi'nin Temel Özellikleri
Göksel evimiz Samanyolu 13,6 milyar yaşında ve burası yıldızlar, süpernovalar, nebulalar, enerji ve karanlık madde ile dolu hayranlık uyandıran bir yer. Saniyede 300 bin km hızla bir ucundan diğerine gitmeniz 100.000 yıldan fazla sürer. Bu yüzden çok fazla yönü hala bilim adamları için gizemini koruyor. Evrendeki konumlarını daha iyi anlamak isteyenler için aşağıda Samanyolu'na dair aydınlatıcı bilgiler var.
Samanyolu Adı Antik Zamanlara Dayanıyor
Elektrik ışıkları ortaya çıkana kadar dünyadaki herkes gece gökyüzünü berrak şekilde görebiliyordu. Bu yüzden yıldızların gökyüzünden geçişini kaçırmak imkansızdı. Antik insanlar galaksimizin bulut benzeri yapısına farklı isimler verdiler ve İngilizce'ye çevrilmiş hali olan "Milky Way" yani "Sütlü Yol" adının kökeni MÖ'ye uzanıyor.
MÖ 2500'te Batı astronomisinde Milky Way, galaksinin yaygın kullanılan ismiydi. İsmi ilk kimin bulduğu bilinmez ancak Yunanca galaksi olan galactos, "gökyüzündeki sütlü şey" demektir. Türkçe Samanyolu adı ise Pers mitolojisinde gökyüzüne saman çekilirken düşen kalıntılara işaret eder ve Osmanlı zamanında benimsendi.
Samanyolu'nda Ne Kadar Yıldız Var?
Yıldızları saymak çöldeki kum tanelerini saymak gibi. Gökbilimciler hala yıldızları saymanın en iyi yolunu merak ediyor. Teleskoplar yalnızca galaksimizdeki en parlak yıldızları gösteriyor ve birçok yıldız önlerindeki gaz ve toz yüzünden görünemez. Yıldızların yörüngede ne kadar hızlı döndüğüne bakmak Samanyolu'ndaki yıldız sayısını tahmin etmenin yollarından biri. Yöntem, galaksinin kütleçekimine ve dolayısıyla kütlesine dair ipucu verir. Galaksinin kütlesini bir yıldızın ortalama boyutuna bölerseniz yaklaşık yıldız sayısına ulaşırsınız.
Yaklaşık olmasının sebebi yıldızların büyüklük bakımından önemli farklılıkları olması. Bununla birlikte Avrupa Uzay Ajansı'nın Gaia uydusu Samanyolu'ndaki 1 milyar yıldızın konumunu haritalandırdı ve bilim adamları bunun toplam sayının yüzde 1'ini temsil ettiğine inanıyor, bu nedenle Samanyolu'nun yaklaşık 100 milyar yıldız içerdiği kabul ediliyor.
Samanyolu Zehirli Yağlarla Dolu
Galaksimizdeki yıldızların arasında, çoğunlukla boşlukta dönen kirli yağlar var. Alifatik karbon bileşikleri olarak bilinen bu yağlı organik moleküller belirli yıldız türleri tarafından üretiliyor ve zamanla yıldızlararası uzaya sızıyor. Yakın zamanda yapılan bir araştırma, bu gres benzeri maddenin Samanyolu'ndaki yıldızlararası karbonunun dörtte biri ile yarısı arasında olduğunu gösterdi. Karbon canlıların temel yapı taşı olduğundan galakside bol miktarda olması çok şaşırtıcı değil. İhtimaller bilinmez ancak diğer yıldız sistemlerinin de yaşam barındırdığını gösteriyor olabilir.
Samanyolu'nun Ağırlığı
Gökbilimciler Samanyolu'nun ağırlığından elbette kesin olarak emin değil ancak Güneş'in kütlesinin 700 milyar ila 2 trilyon katı arasında değişen tahminler yapılır. Samanyolu'nun kütlesinin çoğunun–tahminen yüzde 85'i–ışık yaymayan karanlık madde olduğu düşünülüyor.
Bu nedenle ağırlığı doğrudan gözlemlemek mümkün değil. Samanyolu Galaksisi'nin kütlesi hesaplanırken diğer daha küçük galaksileri ne kadar güçlü çektiğine bakılabiliyor. Son hesaplamalar Samanyolu'nun kütlesinin Güneş'in kütlesinin 960 milyar katı olduğunu vermiştir.
Samanyolu Galaksisi'nin Evrendeki Konumu
Samanyolu Galaksisi ve onun komşuları uçsuz bir evrenin minik bir noktasında bulunuyor. Uzaktan bakıldığında evren muazzam bir kozmik ağa benzer ve bulgular Samanyolu'nun çoğunlukla "boş" bir köşede yer aldığına işaret eder. Evren "kozmik boşluklara" sahip ve bunlar birbirine ağ gibi bağlanarak sanki bir İsviçre peynirinin görünümünü andırıyor.
Bulunduğumuz boşluk 1 milyar ışık yılı uzunluğunda ve ortalama bir boşluktan 7 kat geniş. Boşluğun adı, keşfi yapan Keenan, Barger ve Cowie onuruna KBC Boşluğu'dur. Araştırmacılar evrenin doğuşundan başlayarak yola çıkan fotonlara ve onların galaksilerden geçerken yaşadığı enerji değişimine bakarak kozmik ağ fikrine ulaştı. Işıktaki enerji değişimi galaksi kümesinin nasıl hareket ettiğini gösterir.
Merkezinde Canavar Bir Kara Delik Var
Samanyolu Galaksisi'nin kalbinde 4 milyon güneş ağırlığında devasa bir kara delik gizleniyor. Bilim adamları onun orada olduğunu biliyor çünkü Samanyolu'nun merkezindeki yıldızların izlediği yolu görebiliyorlar ve görülemeyen süper kütleli bir nesnenin yörüngesinde dönmelerini takip ediyorlar.
Gökbilimciler son yıllarda kara deliğin ağzının etrafında dönen gaz ve toza göz atmak için birden fazla radyo teleskobundan gelen gözlemleri birleştirdi. Event Horizon Telescope adlı proje 2019'da ilk meyvesini verdi ve merkezde bir kara deliğin yer aldığı o gaz ve tozun görüntüsü paylaşıldı.
Samanyolu'nun Yörüngesinde Dolaşan Küçük Galaksiler
Portekizli kaşif Ferdinand Macellan 16. yüzyılda Güney Yarımküre'den yelken açtığında kendisi ve ekibi gece gökyüzündeki dairesel yıldız kümelerini rapor eden ilk Avrupalılar oldular. Bu kümeler aslında bir yıldızın etrafındaki gezegenler gibi Samanyolu'nun yörüngesinde dönen küçük galaksilerdir ve Küçük ve Büyük Macellan bulutları ismini aldılar.
Bu tür pek çok cüce galaksi Samanyolu'nun yörüngesinde dolanıyor ve bazen devasa Samanyolu tarafından emiliyor. Gaia uydusundan gelen veriler galaksimizdeki milyonlarca yıldızın benzer "iğne benzeri" yörüngelerde hareket ettiğini göstermiştir. Bu durum söz konusu yıldızların Samanyolu'nun yuttuğu önceki cüce bir galaksiye ait olduğuna işaret ediyor.
4 Milyar Yıl İçinde Komşusuyla Çarpışacak
Söylemesi üzücü ama Samanyolu galaksimizin de bir sonu var. Gökbilimciler ışığın renk değişimine bakarak şu anda komşumuz Andromeda galaksisine doğru saatte 400.000 km hızla ilerlediğimizi biliyor. Yaklaşık 4 milyar yıl sonra çarpışma yaşanacak ve ihtimaller Andromeda galaksisi daha büyük olduğundan Samanyolu'nu yutup hayatta kalacağı yönünde.
Ancak yakın zamanlı çalışmalarda Andromeda'nın kütlesinin aslında 800 milyar güneş olduğu yani Samanyolu'na yakın olduğu bulundu. Bu yüzden çarpışmadan kimin sağ çıkacağı bilinmez ve bilinen bir şey varsa o zamana kadar insanlık çoktan bitmiş olacak.
Komşulardan Gelen Yıldızlar
Evrendeki galaksilerin bazen yıldızlarını kaybettiğini biliyor muydunuz? Araştırmalar, Samanyolu'nun merkezindeki dev kara delikle etkileşime girip kazandığı akıl almaz hız sonucu uzaya geri fırlatılan yıldızlar olduğunu gösterdi. Bu yıldızlar Samanyolu'ndan uzaklaşarak diğer galaksilere geçiş yapıyor. Benzer şekilde Büyük Macellan Bulutu gibi diğer galaksilerden bize gelen yıldızlar var.
Samanyolu'ndan Çıkan Gizemli Baloncuklar
Şimdiye kadar milyonlarca kez gördüğünüz oturma odanızda daha önce fark etmediğiniz bir filin olduğunu hayal edin. Bilim adamları, Samanyolu Galaksisi'nin 25.000 ışık yılı üzerine ve 25.000 ışık yılı altına uzanan, daha önce hiç görülmemiş devasa yapıların olduğunu fark ettiğinde böyle hissetti.
Keşfi sağlayan teleskobun onuruna nesnelere 'Fermi balonları' denildi. Bunlar gama ışını yayan nesneler ve 2010'da keşfedildiğinden bu yana tam bir açıklama getirilemiyor. NASA'nın teorisi, 6 ila 9 milyon yıl önce gerçekleşmiş enerji dolu bir olaya işaret eder. Teoriye göre, Samanyolu'nun merkezindeki süper dev kara delik akıl almaz büyüklükte bir gaz ve toz yığınını yuttu ve bunu parlayan bulutlar halinde çıkarmaya başladı.
Evrenin Diğer Tarafından Gelen Enerji Darbeleri Samanyolu'nu Bombardımana Tutuyor
Son on yıldır gökbilimciler uzak evrenden bize ulaşan tuhaf ışık parlamaları tespit ediyor. Hızlı radyo patlamaları (FRB'ler) denilen bu gizemli sinyallere dair ortak bir açıklama yok. Araştırmacılar 10 yıldan fazla bir süredir patlamaların varlığını bilse de yakın zamana kadar yalnızca 30 FRB kaydetmişti. Son zamanlarda yapılan çalışmalar 20 FRB daha keşfetti ve bu tuhaf parlamaların kaynağı hala gizemini koruyor. Bir teori bu ışıkların birkaç milyar ışık yılı uzaklıktan geldiği ve yol boyunca geçtikleri gaz ve toz nedeniyle parlamalar yaşadığı yönünde. Ancak kesin cevap hala belli değil.
Samanyolu Galaksisi Hakkında Sık Sorulanlar
Neden Samanyolu Galaksisi deniyor?
Samanyolu Galaksisi adını, Dünya'dan görüldüğü şekliyle gökyüzü boyunca uzanan düzensiz parlak yıldız ve gaz bulutları şeridi olan Samanyolu'ndan alır.
Samanyolu Galaksisi ne kadar büyüktür?
Samanyolu Galaksisi'nin büyüklüğüne ilişkin ilk güvenilir ölçüm 1917 yılında Amerikalı astronom Harlow Shapley tarafından yapılmıştır. Küresel kümelerin Galaksinin ana hatlarını oluşturduğunu varsayarak, Galaksinin çapının yaklaşık 100.000 ışık yılı olduğunu belirlemiştir. Shapley'in değerleri yıllar boyunca oldukça iyi korunmuştur.
Dünya Samanyolu Galaksisi'nin merkezinde midir?
Güneş sistemi Samanyolu Galaksisi'nin merkezinden yaklaşık 30.000 ışık yılı uzaklıktadır. Galaksinin kendisinin yaklaşık 100.000 ışık yılı çapında olduğu düşünülmektedir.
Samanyolu'nda kaç yıldız vardır?
Kesin bir sayı vermek zor, ancak Samanyolu'nda en az 100 milyar yıldız var. Bilim insanlarının şu anki tahmini 100 ila 400 milyar yıldız arasında.
Samanyolu'nda kaç gezegen var?
Bilim insanları Samanyolu'nda en az 100 milyar gezegen olduğunu ve bunların 10 milyardan fazlasının karasal olduğunu düşünüyor.
Samanyolu galaksisi ne zamana kadar yaşayacak?
Bir gün evrenin bu küçük köşesi kozmostaki en büyük olaylardan birine sahne olacak. Bundan iki milyar yıl sonra Samanyolu ve en yakın komşu galaksimiz Andromeda birleşerek futbol topu şeklindeki dev bir galaksiye dönüşek.
Gökbilimciler Samanyolu'nun yapısını nasıl belirlediler?
Gökbilimciler Samanyolu'nun yapısını incelemek için yıldızların konumları, hareketleri ve uzaklıklarının gözlemlenmesinin yanı sıra yıldızlararası gaz ve toz çalışmaları da dahil olmak üzere çeşitli teknikler kullanmaktadır.
Samanyolu'nun yapısı nasıldır?
Samanyolu, merkezi çubuk şeklinde bir yapıya ve ondan uzanan spiral kollara sahip çubuklu bir spiral galaksidir. Samanyolu ayrıca merkezi bir şişkinlik ve yıldız, gaz ve tozdan oluşan büyük bir disk içerir.
Yıldızlar Samanyolu içinde nasıl hareket eder?
Samanyolu'ndaki yıldızlar galaksinin merkezi etrafında dairesel yörüngelerde hareket eder ve hareketleri galaksideki tüm maddenin birleşik çekim gücünden etkilenir.
Samanyolu'nun süper kütleli kara deliği nedir ve galaksinin evriminde nasıl bir rol oynar?
Samanyolu'nun merkezinde Güneş'in yaklaşık 4 milyon katı kütleye sahip süper kütleli bir kara delik bulunmaktadır. Bu kara delik Samanyolu'nun yapısını ve evrimini şekillendirmede kilit bir rol oynamaktadır, çünkü güçlü çekim kuvveti yakındaki yıldızların ve gazın hareketlerini etkilemektedir.
Kaynaklar:
