Çilek kalamarı veya Histioteuthis heteropsis derin denizin bir başka sıra dışı sakinidir. Basketbol topu büyüklüğünde gözü ve yanıp sönen, parıltılı uzantılarıyla soğuk ve karanlık deniz ortamında hayatta kalmasına yardımcı olan birçok garip özelliğe sahip. Çilek kalamarını ilginç kılan başlıca yönü bir gözünün diğer gözünden çok daha küçük olmasıdır. Bu da onu en tuhaf görünüşlü kalamar yapar.
Çilek Kalamarı İki Farklı Göz Büyüklüğüne Sahip
Bilim adamları on yıllardır bu garip göz yapısının nedenini anlamaya çalışıyor. ABD'li bir deniz araştırma enstitüsü olan MBARI bugüne kadar çilek kalamarı hakkında 150'den fazla denizaltı videosu topladı. Çilek kalamarının orantısız göz büyüklüğünün, içinde bulunduğu iki farklı ışık kaynağını algılamasını sağladığı düşünülüyor.
Video gözlemler, çilek kalamarının büyük gözünün sıklıkla yukarı doğru baktığını ve güneş ışığı karşısında diğer deniz canlılarının gölgelerini seçmesini sağladığını gösteriyor. Küçük göz ise aşağıya bakıyor ve derin ve karanlık sudaki biyolüminesans (organizmadan yayılan ışık) parıltılarını taramasına izin veriyor. Gözlerin farklı büyüklükte olmasının nedeni bu. Biyolüminesans ışığı daha iyi gören bir gözün yapısının sıradan gözden farklı olması gerekir.
Bu derinliğe ulaşan yetersiz ışık son derece loştur ve tek tonlu mavi olarak görünür. Aynı zamanda yukarıdan aşağıya dimdik ilerler. Diğer deniz canlılarının yaydığı biyolüminesans ışık ki tehlikeye veya potansiyel bir ava işaret edebilir çilek kalamarının bulunduğu ortamdaki güneş ışığından parlaktır. Soluk bir ışığı daha iyi görmek için gözlerinizin büyük olması gerek ve halihazırda parlak bir ışığı (bu durumda biyolüminesans) görmek içinse daha az enerji harcayan küçük bir göz yeterlidir.
Gözler Sadece Boyut Olarak Değil Yapı Olarak da Farklı
İki devasa göze sahip olmak soluk derin karanlık denizde daha iyi hayatta kalmanın anahtarı gibi görünebilir ancak sınırlı besin kaynağının olduğu bir yerde Histioteuthis heteropsis gibi bazı özelliklerden feragat etmeniz gerekiyor. Çünkü gözler son derece gelişmiş organlardır, metabolik anlamda bakımı zordur ve çalışması için çokça işlem gücü gerekir. Ancak Histioteuthis heteropsis'in gözlerinin tek ilginçliği boyutu değil. Yapısı da farklı.
Büyük olan göz yarı tübüler (boru) yapıda. Büyük lens daha fazla ışık toplar ancak lens büyüdükçe, odaklanabilmesi için retinadan daha uzakta olması gerekir. Çilek kalamarının büyük gözünün borulu yapıda olması bu uzaklığı ekarte etmesini sağlıyor. Zira tüp değil küre şeklinde olsaydı daha fazla yer kapladı. Tübüler yapılı göz dar olduğundan görüş alanı azalıyor ancak hassasiyet artıyor.
Aynı özellik gözleri yukarıya bakan Barreleye balığında da mevcut. Hatta onun gözleri daha da tübülerdir ancak Barreleye avını ararken gözünü ileriye çevirebilir.
Çilek Kalamarı İstediğinde Görünmez Olur
Histioteuthis heteropsis kalamarı ilk kez yüzyılı aşkın bir süre önce keşfedildi ve o zamandan bu yana gözlerinin uyumsuz büyüklüğü biyologları daima şaşkına çevirdi. Neyse ki 30 yıldan bu yana kaydedilen 150'den fazla görüntü çeşitli gizemleri ortaya çıkardı. Bunlardan biri de üzerindeki pullar.
Parlak pembe rengi ve elmas şeklindeki fotoforları nedeniyle çilek kalamarı olarak bilinen Histioteuthis, okyanusun mezopelajik yani "alacakaranlık" bölgesi olarak bilinen bir yerde, yüzeyin 200 ila 1000 metre altında yaşıyor. İsmini derisindeki çilek tohumunu andıran bu elmaslardan alıyor. Bunların her biri ışık yayan fotoforlardır. İçlerinde bir lens ve bir filtre var ve hayvan bu sayede ne kadar ışık üreteceğini kontrol edebiliyor.
Bu özelliğe karşı aydınlatma denir ve çilek kalamarı gibi birçok derin deniz canlısının sahip olduğu güçlü savunma mekanizmalarından biri. Karanlık derinlerde her minik ışık parçası tehlikeli olabilir. Kalamarı avlayan yırtıcılar aşağıda bekler ve yukarıdan gelen ışığa karşı kalamarın gölgesini görmeye çalışır. Ancak kalamar üzerindeki aydınlatmayı açtığında gölgesini ortadan kaldırmış olur ve aşağıdan bakan biri için güneş ışığının içinde görünmez olur.
Dev Gözü Neden Sarı Renkli?
İronik ki çilekli kalamarı da aynı şekilde avlanıyor. Derinde süzülerek yukarıdaki balık, karides ve diğer kalamar türleri gibi avların gölgesini arıyor. Dev gözü işte burada devreye giriyor. Yukarıdan yansıyan ve gerçekten loş olan ışığı ne kadar iyi algılarsanız süzülen gölgeleri o kadar iyi görebilirsiniz. Büyük göz daha fazla ışık aldığından burada kullanışlı oluyor. Ancak ilginç olan bu gözün dışarıdan sarı görünüyor olması.
Bu durum çilek kalamarının dev gözünün hayranlık uyandıran bir başka özelliğiyle ilgili: Bir filtre. Fotoğraflarda hayvanın gözünün sarı renkte parladığını görebilirsiniz. Gözünde bize sarı görünen bir pigment var. Bu pigment daha uzun dalga boylu ışık (kırmızı gibi) yerine özellikle mavi ışığı absorbe etmesini sağlıyor.
Diyelim ki bir balığın ışıklı göbeği (karşı aydınlatma) aşağıya doğru giden mavi ışığın rengiyle tam olarak eşleşmiyor olsun. Belki biraz yeşil görünüyor olabilir. Bu durumda kalamarın merceğindeki pigment maviyi emerek yeşilin çok daha fazla öne çıkmasını sağlıyor. Derin denizde her şeyin hemen hemen mavi göründüğü düşünüldüğünde akıllıca bir özellik.
