Geronimo (1829-1909) halkını topraklarından çıkarmaya çalışan Meksikalı ya da Amerikalı herkese karşı direnme korkusuzluğuyla tanınan bir Apaçi lideri ve tıp adamı veya şamandı. Defalarca yakalanmaktan ve esaret altında yaşamaktan kurtuldu. Son denemesi sırasında ABD düzenli ordusunun dörtte biri onun ve müritlerinin peşine düştü. Geronimo 4 Eylül 1886'da yakalandığında ABD ordusuna resmen teslim olan son Kızılderili lider oldu. Hayatının son 20 yılını savaş esiri olarak geçirdi.
Geronimo'nun ilk yılları
Geronimo 16 Haziran 1829'da Arizona'daki Gila Nehri bölgesinde doğdu. Doğum adı Goyahkla yani "esneyen adam"dı. Kendisi 8.000 kişilik küçük ama güçlü bir grup olan Apaçilerin Chiricahua kabilesinin Bedonkohe alt bölümüne üyeydi. Savaşacak yaşa geldiğinde Apaçiler güneyde Meksikalılarla, kuzeyde ABD hükümetiyle ve komşu Komançi ve Navajo kabileleriyle savaş halindeydi. Avcılık hünerlerini erken yaşta gösterdi ve 17 yaşına geldiğinde yakındaki kabilelere yapılan dört başarılı baskında yer almıştı.
Yaşadığı bir trajedi kendisini veya halkını mahkum etmeye çalışan herkese karşı ömür boyu nefret duymasına yol açacaktı: 1851'de bir ticaret gezisindeyken Albay Jose Maria Carrasco liderliğindeki Meksikalı askerler ailesinin kampına saldırdı. Geronimo'nun karısı Alope, üç çocuğu ve annesi öldürüldü.
Kederden çılgına dönen Geronimo, Apaçi geleneğine göre ailesinin aidiyetini yaktı ve ormana girdi. Ormanda şu sesi duyduğunu söyleyecekti: "Hiçbir silah seni asla öldürmeyecek. Silahlardan mermileri alacağım… ve oklarına rehberlik edeceğim." Kısa süre sonra ailesinin katillerinin peşine düştü ve hayatını onların intikamını almaya adadı.
Geronimo adı ne anlama geliyor?
"Geronimo" isminin kaynağı tartışılır. Genç Goyahkla bu takma adı Apaçi akınlarına liderlik ederken kazandı. Bazı tarihçiler savaşta Geronimo ile karşılaştığında Katolik Aziz Jerome'un adını haykıran korkmuş Meksikalı askerlerin bağrışlarının ismin kökeni olduğuna inanıyor. Diğerleri ise bunun "Goyahkla" adının yanlış telaffuzuna dayandığını belirtiyor.
"Geronimo" isminin kökeni ne olursa olsun onun ölümünden ünü katlanarak arttı: II. Dünya Savaşı sırasında paraşütçüler uçaklardan atlamadan önce cesaret göstergesi olarak "Geronimo!" diye bağırırdı.
Amerika'nın Batı'ya doğru genişlemesi Apaçilere yeni sıkıntılar ve düşmanlar getirdi. Guadalupe Hidalgo Antlaşması'nın 1848'de imzalanmasıyla Meksika-Amerika Savaşı sona erdi. Meksika, Apaçilerin yüzyıllardır evi dediği topraklar dahil şu anki Amerika'nın güneybatısının çoğunu ABD'ye bıraktı. 1854'teki Gadsden Satın Alımı ABD'ye bugünkü Arizona ve güneybatı New Mexico gibi daha fazla toprak kazandırdı.
1872'de ABD hükümeti, Chiricahua Apaçileri için anavatanlarının en azından bir bölümünü içeren ayrılmış bölge oluşturdu. Ancak kısa süre sonra tahliye edildiler ve Arizona'daki San Carlos Rezervi'nde bulunan diğer Apaçi gruplarına katılmaya zorlandılar. Sürgüne meydan okuyan Geronimo sonraki 10 yıl içinde üç kez müritleriyle birlikte San Carlos Rezervi'nden kaçtı. Çevredeki tepelere dair bilgisi peşindekileri atlatmasına yardımcı oldu.
Geronimo kaçmaya ve ortadan kaybolmaya devam ettikçe ABD ordusu ve politikacıları o kadar küçük düşüyordu. Amerikan kolluk kuvvetleri, Anglo-Amerikalılar ve Meksikalılarla girdiği çatışmalardan her seferinde sağ çıktığından hiçbir merminin kendisine zarar veremeyeceğine dair inancı doğru çıkmış gibiydi. Ancak birden çok kez yaralandı ve yine de iyileşti. Zamanla bir gazete sansasyonu oldu.
Geronimo teslim olur
Geronimo, Chiricahua kabilesinde asla bir kabile şefi olarak görülmedi. İnsanlar ona daha farklı bakıyordu. Bazı müritleri onun hastaları iyileştirme, zamanı yavaşlatma, mermilerden kaçınma, yağmur fırtınası başlatma ve hatta uzak mesafelerdeki olaylara tanık olma gibi çeşitli doğaüstü güçleri olduğuna inanıyordu. Bir olayda ateşin çevresinde otururken Geronimo birden ABD birliklerinin ana kampa saldırdığı sezisini paylaştı. Toparlanıp bölgeye dönen Apaçiler kampı ele geçirilmiş halde buldu.
55 yaşındaki Geronimo 17 Mayıs 1885'te Apaçili 135 takipçisini cüretkar bir hamleyle rezervden kaçırdı. Amerikan süvarileri ve Apaçi gözcüleri tarafından yakalanmaktan kaçınmak için grubundaki erkekleri, kadınları ve çocukları günde 110 km kadar yol kat etmeye zorladı. Geronimo ve çetesi ardından hem Meksika hem de Amerikan yerleşimlerine baskın düzenledi ve bazen intikam için sivilleri öldürdü.
1886 Mart'ında General George Crook, Geronimo'yu teslim olmaya zorladı, ancak son dakikada Geronimo ve 40 takipçisi karanlığın içinde bölgeden kaçtı. 5.000 ABD askeri—düzenli ordunun neredeyse dörtte biri—ve 3.000 Meksikalı kaçanları takip etti. Geronimo 5 ay boyunca durmadan direndi ve sonunda 4 Eylül 1886'da Arizona'daki Skeleton Canyon'da General Nelson Miles'a teslim oldu.
Geronimo ve tutsak arkadaşları trenle Florida'daki Pickens Kalesi ve ardından Alabama'daki Vernon Dağı Kışlası'na gönderildiler. Sonunda Sill Kalesi yakınlarındaki Comanche ve Kiowa kampına hapsedildiler (bugünkü Oklahoma'da).
Geronimo, Sill Kalesi'nde 14 yıldan fazla zaman geçirdi ve yalnızca ara sıra hükümet onayıyla yenilmez lider olarak insanlara sergilenmek üzere dünya fuarlarına ve Vahşi Batı şovlarına götürüldü. Başkan Theodore Roosevelt'in yemin törenine bile katıldı ancak Roosevelt, Geronimo'nun Chiricahua'ların Batı'daki kendi topraklarına dönmelerine izin verme isteğini reddetti.
Geronimo'nun ölümü
Geronimo, 17 Şubat 1909'da Sill Kalesi'nde zatürreden öldü. Oklahoma, Sill Kalesi'ndeki Beef Creek Apache Mezarlığı'na gömüldü.
