Kretase Dönemi, Dünya'daki yaşam için önemli bir zamandı. Sürüngenler Çağı tüm hızıyla devam ediyordu ve dinozorlar her zamankinden daha çeşitli, daha vahşi ve daha tuhaflardı. Ama bu korkunç kertenkelelerin ayaklarının altında yeni bir şey bitmeye başlamıştı: Dünya'da ilk kez çiçek açtı.
Çiçekli bitkilerin fosil kayıtları çok eskilere uzanıyor – yaklaşık 125 milyon yıl. Ancak evrimin büyük resminde çiçekler nispeten yeni canlılardır.
Dünya'da Açan İlk Çiçek Öncesindeki Bitkiler
Bitkiler, kayalarda bulunan yosunlardan dev kızıl ağaçlara kadar hayatın büyük bir bölümünü oluşturuyor. Ama gerçek şu ki Kretase'den önce Dünya çok farklı görünüyordu. Yaklaşık 150 milyon yıl geriye, Kretase'den Jura Dönemi'ne dönebilseydiniz hala tanıdık bitkiler görebilirdiniz ancak bazı şeyler eksik olurdu.
360 milyon yıllık eğrelti otları gibi şeyler bulurdunuz — bugün hala var olan, az büyüyen, su seven bitkiler. 350 milyon yıl önce oluşmuş kozalaklı ağaçtan da bolca vardı — bugünün çamları, köknarları ve ladinleri gibi genelde kozalak taşıyan yaprak dökmeyen bitkiler. Bir de 280 milyon yıllık fosili bulunmuş sikadlar vardı — sert dikenli gövdeleri ve tepelerinde yeşil yaprakları olan tohum taşıyan bitkiler.
Kendinize bir Jurassic Park bahçesi yapmak istiyorsanız ihtiyacınız olan bitkiler bunlardır. Eğrelti otlarının, kozalaklı ağaçların ve sikadların tüm topraklara yayılmasını sağlayan şey üreme biçimleriydi. Örneğin eğrelti otları sporlardan çoğalır ve üreme hücrelerinin birbirine ulaşması için nemli ortama ihtiyaç duyar. Sikadlar doğrudan polen tarafından döllenen tohumlu kozalağa sahiptir. Ve kozalaklı ağaçlarda gübreleme işinin çoğu poleni erkek kozalaktan dişi kozalağa taşıyan rüzgar tarafından yapılır.
Yeryüzünde İlk Çiçeğin Oluşması
Ancak Jura Dönemi yerini Kretase'ye bırakırken yeni bir bitki formu ortaya çıktı. Yaklaşık 125 milyon yıl önce, şu anda kuzeydoğu Çin'de bulunan küçük bir gölette, ilk çiçekten biri açtı. Paleontologlar bu ilkel bitkinin fosiline Archaefructus liaoningensis adını verir. Kendisi tam olarak sevgilinize getireceğiniz türden bir çiçek değildi – yanlarında minik yaprakları olan bir çift küçük arslandişi gibi görünüyordu. Ancak paleobotanikçiler için Archaefructus inanılmaz derecede heyecan vericidir çünkü angiosperm'in (kapalı tohumlular) bilinen en eski örnekleri arasında yer alıyor – yani çiçekli bitkilerin.
Bir ağaçta bir meyve parçası veya bir bahçede bir çiçek görürseniz bir angiosperm'e bakıyorsunuz. Meyve veren bitkiler olarak da bilinen angiospermler tohumlarını bir hazne içine yerleştiriyor. Ve evrimsel olarak konuşursak bu son derece büyük bir şey. Çünkü bu kapalı tohumlar rüzgar veya su tarafından tozlaştırılamaz. Yani bitkiler ilk kez üremek için hayvanların yardımına başvurmak zorunda kalmıştır. Çiçeğin ana görevi tozlayıcı hayvanları çekmektir, böylece gübreleme işine yardımcı olurlar. Ve döllenmiş tohumların etrafında yetişen meyve ise hayvanı bitkinin tohumunu yemeye ve sonra onu başka yere dağıtmaya teşvik eden lezzetli bir yemdir.
Yani çiçekli bitkiler temelde hayvanların güzel kokulu ve lezzetli olan şeylere karşı ilgisini kullanmak için ortaya çıktı! Ve bunun başlangıcının, anatomisi modern çiçeklerle çok benzeyen küçük Archaefructus ile olduğunu görüyoruz. Örneğin, Archaefructus, yumurta hücrelerini çevreleyen ve karpel denilen şeyi oluşturan başkalaşmış yapraklara sahipti. Ve stamen adı verilen polen üreten organları vardı. Bu özellikler günümüz çiçekli bitkilerinde görülmektedir. Ancak bu üreme organları modern çiçekler gibi güzel taç yapraklara sarılmak yerine bitkinin gövdesi boyunca yayılmıştı.
İlk Çiçek Sonrası Dünya Tamamen Değişti
Archaefructus ve onun gibileri bitkilerin evrimsel tarihinde bir dönüm noktası oluşturdu. Bu noktadan sonra ne bitkiler ne de hayvanlar asla eskisi gibi olmadı. Çiçekli bitkiler birçok farklı tozlayıcı hayvanın evrimini teşvik etmiştir. Bazıları bitkilerin üremesine yardımcı olacak şekilde adapte oldu. Ve çiçekli bitkiler zamanla dünyayı ele geçirdiler. Triceratops ve Tiranozor'un Geç Kretase'de yaşadığı zamana gelindiğinde sikad ve kozalaklı ağaçlara kıyasla çiçekli bitkiler artık daha bol hale gelmişti.
Dünya manolya, meşe ve kayın ağacından oluşan ilk ormanlarına sahip oldukça çiçekli bitkiler de tanıdık görünümlerine büründü. Bugün çiçekli bitkiler, Bitki Krallığı'ndaki en büyük grubu oluşturuyor ve dünyadaki kara bitkilerinin yüzde 80'inden fazlası çiçekli bitkidir. Archaefructus kadar kırılgan bir şeyin küresel bir devrimi başlattığını düşünmek garip gelebilir ancak çiçekli bitkiler tam da bunu yaptı; dinozorların gölgesinde filizlenen küçük bir bitki parçasıyla.
Kaynaklar:
- "Paleobotanists identify what could be the mythical 'first flower'", Proceedings of the National Academy of Sciences, August 17, 2015
- Stephen Buchmann. The Reason for Flowers: Their History, Culture, Biology, and How They Change Our Lives. Scribner, NY, 2015