Ra'nın yardımcısı ve Firavun'un simgesi olan Horus, genellikle şahin şeklinde görülür. Antik Mısır tarihinin büyük bölümünde Ra'nın yardımcısıydı ve Firavun'un güçlerini sembolize etti. Babası Osiris'in intikamını aldıktan sonra, Mısır topraklarını yönetme hakkını devraldı ve Mısır panteonunun en önemli tanrılarından biri haline geldi. Horus birçok mite ve ilginç gerçeklere sahip.
Horus: Şahin Tanrı
Horus, bilinen en Antik Mısır tanrılarından biridir. Mısır tarihinin başlangıcına dek bu tanrıdan söz edilir ve var olan bilinen en eski kült heykelde tasvir edilir. Horus'un ikonografide göründüğü en yaygın biçim şahindir. Bazen ve özellikle Orta Krallık'tan (yaklaşık MÖ 1975-1640) itibaren Horus, Nil Deltası'ndaki bir kasaba olan ve şahin tanrısının önemli bir kült merkezi olan Behdetli Horus'u (Edfu) temsil eden kanatlı bir güneş diski olarak gösterilir. Mısır dini mimarisindeki en yaygın imgelerden biridir ve müzelerde ve anıtlarda binlerce örneği vardır.
Mısır mitolojisine göre Horus, sırasıyla aşk tanrıçası ve ölüler tanrısı olan İsis ve Osiris'in oğluydu. Resminin serekh olarak bilinen bazı dikdörtgen yapıtlarda göründüğü ilk zamanlardan beri doğrudan Mısır krallığı ile bağlantılıydı. Serehkler, en eski firavunların amblemleriydi ve bir saray cephesine tünemiş şahin tanrıyı gösteriyordu. Horus ve krallar arasındaki doğrudan ilişki anlamına geliyordu ve gerçekten de "Horus adı" kralın birçok unvanından biriydi. Horus adıyla karakterize edilmesinin yanı sıra, kral tipik olarak başının üzerinde uçan bir şahin formuyla tasvir edilmiştir.
Horus ile Seth'in Çekişmeleri
Peki Horus nasıl krallığın sembolü haline geldi? Birinci Hanedan'dan (yaklaşık MÖ 2925-2775) itibaren Horus, başka bir güçlü tanrı olan Seth'in daimi düşmanı olarak temsil edildi. İkisi arasındaki denge, hem Yukarı hem de Aşağı Mısır için uyum getirdi ancak bunlardan sadece biri Firavun'u temsil edebilirdi. "Horus ve Seth'in çekişmeleri" olarak bilinen çok ünlü bir efsanede, Osiris'in ölümünden sonra krallığını hangi tanrının miras alacağını tartışmak için dokuz tanrıdan oluşan bir grubun (Ennead) toplandığı belirtilir. En olası iki isim çıktı: Horus ve Seth. İlki, Osiris'in doğrudan soyundan geliyordu, ancak hala genç ve hazırlıksızdı. İkincisi, Osiris'in erkek kardeşi olarak çok daha olgundu, ama aynı zamanda Osiris'i daha önce öldüren oydu.
İki tanrının bir yarışma düzenlemesine ve kazananın Osiris'in krallığını almasına karar verildi. Yarışmanın şekli yarışmacılara bırakıldığından, her biri rakibine göre avantajlı olduğunu düşündüğü yarışmalar geldi. Örneğin, genellikle tehlikeli su aygırı ile ilişkilendirilen Seth, kendilerini su aygırı haline getirmelerini ve Nil'e dalmalarını önerdi. Nefesini daha uzun tutabilen kişi galip olacaktı. Elbette Seth kolayca kazanabilirdi ama Horus'un annesi İsis, Seth'e bakır bir mızrak saplayarak yardıma geldi. Sonunda kazanan Horus oldu ve Mısır tahtının meşru varisi ilan edildi. Bu nedenle Mısır tarihindeki çoğu firavunun bir "Horus adı" vardır ve günümüze ulaşan hemen hemen her sanat eserinde şahin tanrısı imajı kullanılır.
Horus'un Farklı Yüzleri
Horus, kesin kökeni bilinen tek tanrıdır. Nekhen (Yunanca Hierakonpolis) şehrinde doğdu ve burada Eski Krallık'ta "Nekhen'in Horus'u" olarak ibadet edildi. Onun kültü ülke çapında hızla yayıldı ve böylece şahin tanrısı birçok yerde farklı lakaplar ve adlar altında ortaya çıktı. Örneğin o, Horemakhet ("Ufuktaki Horus") idi. Çocuk tanrı olarak, özellikle sonraki dönemlerde Harpocrates adıyla tapıldı. Harpocrates her zaman baş parmağını emerek ve sadece çocukların giydiği tipik saç tutamıyla tasvir edilir. Bazen bir çocuk olarak, annesi İsis'in eşliğinde Horsiesis, "İsis'in Oğlu" adı altında ortaya çıktı.
Horus'un Nil'in Birinci Çağlayan'ının yakınındaki Kom Ombo Tapınağı'nda yaşlı bir adam olarak birçok tasviri var. Resimlere ve heykellere eşlik eden isim, bir bilgelik ve deneyim figürü olan "Yaşlı Horus" olan Haroeris'tir. Son olarak, şahin tanrıya birçok Mısır kasabasında ve şehrinde Harakhte, "Ufuktaki Horus" olarak tapıldı ve güneş tanrısı Ra ile yakından ilişkiliydi. Daha sonra, her iki figür de neredeyse her zaman kanatlı bir güneş diski olarak tasvir edilen Ra-Horakhty ile birleştirildi. Daha sonra, bileşik tanrıya üçüncü bir tanrı eklendi ve bu da onu Geç Dönem'in en güçlü tanrısı Ra-Horakhty-Atum yaptı.
Horus: Güneş Tanrısı
Horus adının türetildiği sözcük olan her "yüksek" anlamına gelir. Orijinal haliyle, diğer tüm tanrılardan önce "göklerin efendisi" olarak biliniyordu. Buna göre, hem Güneş'i hem de Ay'ı içermesi gerekiyordu. Bazı yazılı kayıtlar, yıldızın ve uydunun sırasıyla Horus'un sağ ve sol gözlerine karşılık geldiğini iddia eder. Ay'ın Güneş kadar parlak olmadığı da gözlemlendi ve bu durum Horus ile Seth'in çekişmelerinde açıklandı: Tanrılar arasındaki farklı yarışmalar ve çekişmeler sırasında Seth bir testisini kaybetti ve Horus'un bir gözü oyuldu. Bu yüzden bir gözü diğerinden daha güçlü parlar.
Yukarıda belirtildiği gibi, Horus Ra ile birleştiğinde, Sabah Güneşi anlamına gelen Ra-Horakhty olarak bilinmeye başladı. Bu bileşik tanrının çoğu tasviri onu bir şahin başı ve başının üstünde bir güneş diski ile insan biçimci (antropomorfik) gösterir. Birinci Hanedanlığa tarihlenen nadir bir fildişi tarakta, uzatılmış kanatları ve şahin başıyla bir tekne gösterilir. Bunun kutsal güneş teknesi olduğunu ve şahin tanrının güneş tanrısı olarak gökyüzünden geçtiğini ima eder.
İki Karanın Efendisi
Ennead, Horus'a Osiris'in krallığını verdiğinde, ülkenin her iki bölgesini, Yukarı Mısır ve Aşağı Mısır'ı bir arada tutması gerektiği için Harsomptus yani "Birleştirici Horus" olarak tanındı. Şahin tanrı, birleşik topraklara hükmetme rolünü memnuniyetle yerine getirdi, ancak Kom Ombo ve Edfu'da bulunan bazı metinlerde farklı bir hikaye anlatılıyor. Burada, Yaşlı Horus'un Hathor'dan Panebtavy, "İki Ülkenin Efendisi" adıyla anılan ve tüm ülkede birlik ve barışı korumaktan sorumlu bir oğlu vardır.
Hüküm süren kralın Horus'un bir tezahürü olduğu fikri, Nekhen'de Birinci Hanedanlık döneminde ortaya çıktı. Daha sonra, Yukarı Mısır ve Aşağı Mısır, Nekhen kralları tarafından birleştirildiğinde bu fikir kabul edilen bir dogma haline geldi. Bunun kanıtı, Horus'a Delta'da (örneğin Behdet'te) ve Yukarı Mısır'da eşit derecede tapınılmasıdır. Örneğin Edfu'da şahin tanrısını kutlamak için birçok tören yapılırdı. Mısır takviminin 5. ayının başında düzenlenen Kutsal Şahin'in yıllık taç giyme töreni sırasında, Horus'u tüm Mısır'ın kralı olarak temsil etmek için gerçek hayattan bir şahin seçilirdi. Bu önemli festivalde düzenlenen törenler, Horus tarafından İki Ülke'nin birleştirilmesini simgeliyordu.
Koruyucu Olarak Horus
Geç Dönem'de anlatılan yaygın bir hikayede, kardeşi Osiris'i öldürdükten sonra Seth'in, dul eşi ve oğlunun peşine düştüğü söylenir. İsis daha sonra bebek Horus'u aldı ve bataklık bir alanın ortasında saklandıkları Delta'ya kaçtı. Bir sabah, İsis, Horus'u yiyecek bulmaya giderken başıboş bıraktı. Geri döndüğünde, Horus zehirli bir yılan tarafından ısırılmıştı ve acı çekiyordu. Çaresiz İsis ağlamaya başladı ve tanrıları ona yardım etmeleri için çağırdı. Hathor ve Thoth hemen geldiler ve tıp tanrısı olan Thoth, çocuğu kesin bir ölümden kurtardı. Sonuç olarak Horus, ölümcül bir ısırıktan kurtulan çocuk olarak tanındı. Özellikle Geç Dönem'de insanlar, timsahların üzerinden geçen ve korunmak için tehlikeli, zehirli hayvanları tutan Horus stellerine sahip olurdu. Bu stelleri ya belirli kutsal alanlara yerleştirdiler ya da Horus'un himayesini almak için evlerinde tuttular.
Horus'un Gözü Neyi Simgeliyor?
Mısır mitinin en eski kaynaklarından biri Eski Krallık'ın sonlarına (y. MÖ 2686-2181) tarihlenen Piramit Metinleri'dir. Sadece Horus ve Seth'in Çekişmeleri'nin ilk biçimlerini içermekle kalmaz, aynı zamanda koruma için kullanılan çok popüler bir muska olan Horus'un Gözü'nün kökenlerini de açıklar. Gözün Mısırlı adı Wadjet idi. Piramit Metinleri'nde Seth, Horus'un Gözü'nü çalar ve onu yiyerek yok etmeye çalışır. Ancak Horus, gözünü geri alabilir ve sihirli bir şekilde yeniden takıp iyileşir. Hikaye her zaman aynı kelimelerle anlatılmaz, ancak kaynakların çoğu, sonunda Horus ve Seth arasındaki çatışmaya son verenin Thoth olduğu konusunda hemfikirdir. Ayrıca, lekeli gözü yeniden monte ettiği söylenir. Yeni Krallık'tan bir metin koleksiyonu olan Ölüler Kitabı'nda, Seth'in Horus'un gözüne dev bir kara domuz şeklinde saldırdığı söylenir.
Son olarak, Horus ve Seth'in Çekişmeleri'nde büyü ve ceylan sütü kullanarak Horus'un Gözü'nü iyileştiren Hathor'dur. Hikayenin anlatılma biçimindeki farklılıklara rağmen, Horus'un Gözü'nün restorasyonu gözün "doldurulması" olarak anılıyor gibi görünüyor. Hathor göz çukurunu ceylanın beyaz sütüyle doldurduğu için Ay'a benziyordu ve daha sonraki zamanlarda bu süreç Ay'ın büyümesiyle bağlantılıydı. Horus'un Gözü'nün "doldurulmasının" öyküsü, neden şifa ve yaşam gücünün yenilenmesinde mükemmel bir sembol olarak görüldüğünü açıklıyor.