2013 yılında Güney Afrika'daki bir mağaranın derinliklerinde bol miktarda hominin fosili keşfedildi. Şaşırtıcı özellikler birleşimine sahip yeni bir insan türü olarak tanımlandı. Homo naledi farklı bir insan türü olarak benzersiz gizemler ve çelişkiler sunar. Peki, Homo naledi nedir, nasıl keşfedildi ve özellikleri neydi?
Homo Naledi Nedir?
Afrika kıtasında keşfedilen yüzlerce Homo naledi fosili bugüne dek Afrika'da rastlanmış en büyük hominin fosili keşfidir. Fosillerde modern ve arkaik özelliklerin eşsiz bir birleşimi görülür ve insan soyunun kökeni ve çeşitliliğine dair anlayışı geliştirir.
Homo naledi insan evriminin beçin (ape) benzeri atalardan insan benzeri özelliklere uzanan düz bir çizgide ilerlemediğini, birden fazla insan türünün paralel evrilip bazen bir arada var olduğunu gösterir.
Kalıntıların derin mağara sistemine nasıl girdiği, aletlerinin neye benzediği ve daha büyük beyinli türlerin yanında nasıl hayatta kaldığı gibi Homo naledi'yi çevreleyen sorular var.
- Ne zaman yaşadı: Yaklaşık 300.000 yıl önce.
- Nerede yaşadı: Güney Afrika.
- Görünümü: Çok çıkıntılı yüze sahip küçük baş, nispeten ince vücut ancak geniş kalça ve insan benzeri ayaklar ve eller, ancak uzun kavisli parmaklar.
- Beyin boyutu: 460-610 cm3
- Boyu: 1,46 m
- Ağırlığı: 39-55 kg
- Beslenmesi: Diğer avcı toplayıcılar gibi et ve bitki ile yemiş ve yumru yedi.
- Adının anlamı: 'Naledi' Sotho dilinde 'yıldız' anlamına gelir (adını keşfedildiği Rising Star mağara sisteminden aldı)
Homo Naledi'nin Keşfi
Homo naledi fosilleri Güney Afrika'nın Johannesburg'a 40 kilometre uzaklıktaki "İnsanlığın beşiği" adlı Dünya Miras Alanı'nda bulundu. İlk Homo naledi buluntuları Rising Star mağara sisteminin derinliklerinde neredeyse erişilemeyen bir odada keşfedildi.
Paleoantropolog Lee Berger kurduğu kazı ekibiyle bebeklerden yaşlı yetişkinlere kadar en az 15 kişiye ait 1.500'den fazla fosil kemiği çıkardı. Odalar o kadar dardı ki bir eğlence mağaracısından yardım alındı. Hatta ekip bu yüzden küçük kadınlardan kurulmuştu. Aynı mağara sisteminde 100 metreden daha uzakta ikinci bir odanın bulunmasıyla 130 fosil daha ortaya çıkarıldı.
Homo naledi'nin Şaşırtıcı Özellikleri
Homo naledi iskeletinde insan ve insan dışı özelliklerin benzersiz birleşimi vardır. Eller, bilekler ve ayaklar gibi bazı özellikler modern insan ve Neandertal'e çok benzer.
Diğer özellikler ise çok daha ilkeldir. Küçük beyni ve üst gövdesinin şekli insan öncesi australopithecine'e ve çok erken insan türü olan Homo habilis'e benzer.
Kıvrık parmakları ve kalça eklemi australopithecines ve H. habilis'e daha benzerdir. Dişlerin ağzın arkasına doğru büyümesi ilkel bir özelliktir ancak nispeten küçük ve basittirler ve hafif çene kemiğine otururlar.
Homo naledi'nin bu karışık özellikleri insan soy ağacının karmaşıklığını gösteriyor. H. naledi'nin anatomisi iki ayak üzerinde yürüdüğünü anlatır. Modern bir yürüyüşü vardı ve uzun mesafeleri verimli alabiliyordu. Omuz pozisyonu ve parmaklarının şekli tırmanmasına ve ağaçtan sarkmasına yardımcı olacak türdedir ve geldiği beçin benzeri atadan kalan özellikler olabilir.
Homo Naledi Türünün Yaşadığı Bölgeler
H. naledi şu anda yalnız tek bir mağara sisteminde bulunduğundan türün yalnızca Güney Afrika'da mı yaşadığı yoksa başka topraklara ulaşıp ulaşmadığı bilinmiyor.
Eğer daha yaygın olsaydı bilim insanları Afrika'daki diğer küçük fosilleri yeniden incelerdi çünkü bunlar genellikle (ve belki yanlış şekilde) başka bir erken insan türü olan Homo erectus'un küçük formu olarak düşünülmüştür.
Şaşırtıcı Düzeyde Yeni Bir Tür
Homo naledi kalıntılarının tarihlenmesi zaman aldı. Keşfinden yıllar sonra 2017'de kemiklerin 236.000 ile 335.000 yıllık olduğu açıklanmıştır.
Yaklaşık iki milyon yıllık fosillerde bulunan ilkel özellikleri hala sergileyen bir türün olması şaşırtıcıdır. H. naledi fosillerinin modern yaşına rağmen Homo cinsinin başlangıcına daha yakın olması bazı türlerin çok yavaş evrimleştiğini açıklıyor.
Hatta bu genç yaşı Homo naledi'nin Afrika kıtasında kendi türümüz Homo sapiens dahil birçok daha büyük beyinli insanla birlikte yaşadığını gösteriyor.
Kemikler Mağaraya Nasıl Girdi?
Homo naledi kalıntılarının mağara derinliklerine nasıl ulaştığı bilinmiyor. Bulundukları Dinaledi Odası bilinen herhangi bir yüzey girişinden 80 metre derinlikte daima karanlıkta kalmış bir noktadadır.
Odadan 100 metreden fazla uzaklıkta bulunan eşit derinlikte ve karanlıktaki Lesedi Odası'nda en az üç Homo naledi daha keşfedilmesi gizemi artırdı.
İnsanların çok derin mağaralarda yaşadığına dair hiçbir kanıt yok. Peki, kemikler buraya nasıl geldi? Doğal yolla mı yoksa başka insanlar tarafından mı bırakıldı?
Çalışmalarda kemiklerin oraya suyla veya yırtıcılar tarafından taşındığı teorileri elenmiştir. Asıl teori Homo naledi'nin cesetlerini kasıtlı olarak mağaralara attığı yönündedir.
Bu durumda bile ateş kullanımı gerektiren böylesine karmaşık bir davranışın goril beyni boyutunda beyne sahip bir canlı için imkansız olduğu düşünülmüştür. Ancak sonraki çalışmalar H. naledi'nin kafatası çizgilerine bakmış ve çok daha küçük beyin boyutuna rağmen Homo naledi'nin diğer insanlarda bulunan bazı davranışları gerçekleştirmiş olabileceğini göstermiştir.
H. Naledi'nin Yaptığı Aletler
Homo naledi'nin yaptığı aletler bu türle ilişkili bir diğer gizem. Homo naledi'nin elleri ve bilekleri alet yapımına çok uygundur ancak fosilleriyle ilişkili taş aletlere henüz rastlanmadı. Dolayısıyla H. naledi'nin yaptığı aletler arkeolojik kayıtlarda zaten bulunmuş ancak başka insan türlerine atfedilmiş olabilir.
H. Naledi Diğer Türler Arasında Nasıl Hayatta Kaldı?
Dişleri ve alt vücut iskeleti Homo naledi'nin geç Homo heidelbergensis ve erken Homo sapiens gibi Afrika'da aynı zamanda yaşamış diğer avcı-toplayıcılara benzer bir yaşam tarzını ve beslenmeyi izlediğini gösterir.
Endonezya'daki küçük Homo floresiensis'ler gibi yakın zamana kadar hayatta kalan küçük beyinli bir başka tür daha olsa da onlar izole adalarda yaşadılar.
Teoriye göre Homo naledi evrimsel tarihinin büyük bölümünde coğrafi olarak izole yaşamış olabilir. Bir diğer teori beslenme ve yaşam tarzında rekabetten kaçınacak yollar bulmuş olması. Üst vücut iskeleti ve kıvrık parmakları ağaçların içinde ve çevresinde beslenmesine uygundu.
H. Naledi'nin Küçük Fakat İnsan Benzeri Beyni
Homo naledi'nin kafatasındaki izler insanlarda beyin boyutunun evriminin kademeli artmadığını göstermiştir. Boyut farkına rağmen Homo naledi'nin ön lobunun yapısı insan olmayan homininler veya büyük beçinlerden (maymun) ziyade diğer insan türlerine benzerdir.
Beynin diğer kısımları da benzer beyin boyutuna sahip daha ilkel australopithecine'lere kıyasla insan benzeri özellikler gösterir. Diğer insanlara benzeyen bu beyin alanları alet kullanımı, dil ve sosyal davranışın evriminde rol oynar ve çok daha küçük beyin boyutuna rağmen Homo naledi diğer insanlarda bulunan bazı davranışları gerçekleştirmiş olabilir.
Homo Naledi Hakkında Sık Sorulanlar
Homo naledi nedir?
Homo naledi, yaklaşık 236.000 ila 335.000 yıl önce Güney Afrika'da yaşamış soyu tükenmiş bir insan türüdür. İlk olarak 2013 yılında Güney Afrika'daki Rising Star Mağara sisteminde keşfedilmiştir.
Homo naledi'nin fiziksel özellikleri nelerdi?
Homo naledi ilkel ve modern fiziksel özelliklerin eşsiz bir kombinasyonuna sahipti. Küçük beyin gövdesi ve omuzları daha önceki insan atalarına benzerken, dişleri, bilek ve el kemikleri modern insanlarınkine benziyordu. Ayakları da insana benziyordu, bu da iki ayak üzerinde yürüyebildiğini gösteriyordu.
Homo naledi'nin keşfinin önemi nedir?
Homo naledi'nin keşfi, insan evrimine ilişkin hakim anlayışa meydan okuduğu için önemliydi. Eşsiz fiziksel özellikleri, insan soy ağacında daha önce düşünülenden daha fazla çeşitlilik olduğunu göstermektedir. Ayrıca, kalıntıların uzak bir mağara sisteminde bulunması, Homo naledi'nin ölülerini ortadan kaldırmak gibi karmaşık davranışlarda bulunduğunu göstermektedir.
Homo naledi'nin ayrı bir tür olarak sınıflandırılmasını çevreleyen tartışma nedir?
Bazı bilim insanları Homo naledi'nin ayrı bir tür olmadığını, daha ziyade Homo erectus veya Homo habilis'in bir varyasyonu olduğunu savunmuştur. Diğerleri ise kendine has fiziksel özelliklerinin ayrı bir tür olarak sınıflandırılmasını gerektirdiğini savunmaktadır. Bu tartışma, genellikle ilkel ve modern özelliklerin bir karışımını gösteren insan fosillerini sınıflandırmanın zorluklarını vurgulamaktadır.
Bilim insanları keşif alanından Homo naledi'nin davranışları hakkında ne öğrendi?
Homo naledi'nin Rising Star Mağara sistemindeki keşif alanı benzersizdir çünkü buraya yalnızca dar ve tehlikeli bir geçitten erişilebilmektedir. Bu da Homo naledi'nin kazara düşmek yerine ölülerini kasıtlı olarak mağaraya attığını düşündürmektedir. Buna ek olarak, 1.500'den fazla kemiğin bulunması, alanın uzun bir süre boyunca tekrarlanan gömüler için kullanılmış olabileceğini düşündürmektedir. Bu bulgular, Homo naledi'nin daha önce düşünülenden daha karmaşık bir sosyal ve kültürel davranışa sahip olduğunu göstermektedir.
Kaynaklar: