Büyük Pasifik çöp alanı (Great Pacific Garbage Patch – GPGP) bunlardan sadece biri olmak üzere, okyanusta çöplerin pervasızca atıldığı birçok alan bulunmaktadır. Balık ağları veya plastik ambalajlar gibi daha büyük şeyler okyanus atıklarının en bariz unsurları iken, 51 trilyon kadar mikroplastik partikül denizlerimizde sürüklenmektedir.
En sıcak tropik bölgelerden en soğuk kutup denizlerine kadar okyanusun tepesinden derinliklerine kadar her yer plastik kirliliği ile kirlenmiş durumda. Her boyuttaki deniz yaşamını boğuyor, deniz ekosistemlerine ve besin ağlarına nüfuz ediyor ve nihayetinde yediğimiz deniz ürünlerine karışıyor. Sonuçta yediğiniz şey olduğunuz gibi, dışarı attığınız şey de sizsiniz.
Çöp alanı nedir?
Çöp alanı, insan kaynaklı çöplerden meydana gelen ve sıklıkla okyanusta hareket eden bir girdap tarafından taşınan geniş bir bölgedir.
Dünya üzerindeki her okyanusta en azından bir çöp alanı mevcut olabilir. Nehirlerin denizle buluştuğu ya da gelgit akıntılarının yüzeydeki plastiği yakaladığı yerler gibi birçok deniz canlısı için önemli habitatlar, kıyı ekosistemlerinde biriken çöpler nedeniyle kirlenmektedir. Okyanuslardaki plastik atık sorunuyla dünya ölçeğinde mücadele etmek amacıyla Büyük Pasifik Çöp Alanı temizlik operasyonlarının merkezine yerleşmiştir.
Okyanus Sularındaki Çöp Alanı Nasıl Oluşuyor?
Okyanustaki ilk plastik çöp birikimleri 1972 yılında Batı Atlantik'teki Sargasso Denizi'nde keşfedilmiştir. İlk kez 1997 yılında görülen Büyük Pasifik çöp alanı, 2006 yılında Los Angeles Times gazetesinden Ken Weiss tarafından kaleme alınan bir dizi yazı sayesinde geniş çapta dikkat çekmiştir.
Okyanusta girdap adı verilen büyük, sarmal su kütleleri, akıntıların birbirine karışması ve tersine dönmesi nedeniyle çöplerle dolmuştur. Kuzey Pasifik Subtropikal Girdabı'nın Hawaii'nin birkaç yüz kilometre kuzeyinde yer alan en üst bölümü, Güney Pasifik'ten gelen daha sıcak suyun kuzeyden gelen daha soğuk suyla çarpıştığı yerdir. GPGP, Pasifik Okyanusu'nun Kuzey Pasifik Subtropikal Yakınsama Bölgesi olarak adlandırılan bir bölgesinde ortaya çıkmıştır.
Büyük Pasifik çöp alanındaki plastik atıkların neredeyse yarısı, bazen "hayalet balık ağları" olarak da bilinen ve sadece bir kez kullanıldıktan sonra atılan balık ağlarından gelmektedir. Bununla birlikte, GPGP'deki tahmini 1,8 trilyon plastik parçanın %94'ü mikroplastiktir. Mikroplastikler, plastik torbalar, şişeler ve diğer tüketici ürünlerinin yanı sıra sentetik balık ağları da dahil olmak üzere çok çeşitli kara kökenli kaynaklardan oluşmaktadır. Plastik nesnelerin %90'ı atılmadan önce sadece bir kez kullanılıyor. Plastikler için geri dönüştürülebilirlik oranları genel olarak düşüktür ve kütle olarak yaklaşık yüzde 9'dur.
Tüm plastik atıkların yüzde 11'i su yollarına karışıyor. Okyanustaki plastiğin yüzde 80'inin dünya genelinde sadece bin civarında nehirden yayıldığı düşünülürken, diğer önemli etkenler arasında yağmur suyu akıntıları, çöp sahalarından veya çöp kutularından rüzgarla savrulan çöpler ve kanalizasyon taşmaları yer alıyor. Bir araştırma, her yıl 8 milyon metrik tondan fazla plastiğin karasal kaynaklardan okyanusa ulaştığını ve bunların çoğunun bir kıyı şeridinin 50 kilometre yakınında yaşayan insanlardan ve aynı zamanda daha iç kesimlerden kaynaklandığını tahmin etmektedir.
Bir nesnenin çöp alanına ulaşması altı ya da yedi yıl sürebilir. Öte yandan, kargo konteynırları ve balık ağları benzeri daha ağır nesneler de sık sık denizde kaybolmaktadır. Bu enkaz felaketlerinin en bilineni 1992 yılında Pasifik Okyanusu'nda 28.000 plastik ördeğin suya düşmesiyle meydana gelmiştir. Bir başka örnek de Fukuşima depremi ve tsunamisinin ardından Pasifik'e sürüklenerek uzak bir Alaska adasında kıyıya ulaşmış olan futbol topudur.
Büyük ve Küçük Çevresel Etkiler
Mikroplastiklerin çevreye ne kadar zarar verdiği, GPGP plastik kirliliğinin ciddiyetini belirlemede önemli bir faktördür. Daha küçük plastik parçacıklar su içerisinde deniz tabanına doğru süzülür ve en küçük türlerden en büyüklerine kadar, biz de dahil olmak üzere, besin zincirini oluşturur; daha büyük çöpler ise yüzeyde veya yüzeye yakın yerlerde yüzer ve daha büyük deniz canlılarını olumsuz etkiler.
Yüzeydeki Plastikler
Yunuslar, foklar, deniz kaplumbağaları ve diğerleri gibi hayatta kalmak için oksijene ihtiyaç duyan okyanus hayvanları, balık ağları gibi megaplastiklere dolandıklarında boğulma riski altındadır. Deniz kaplumbağalarının birincil besin kaynağı denizanasıdır, ancak kaplumbağalar sıklıkla plastik poşetleri av zannedip yutmaktadır. Bu kadar çok plastik tüketmek boğulmaya ve sonunda ölüme yol açar. Plastik reçine topakları (nurdles olarak da bilinir) dahil olmak üzere daha küçük boyuttaki yüzey malzemeleri de deniz çöpünün tipik bir parçasıdır.
Küçük, zehirli parçacıklar büyük miktarlarda dünyanın dört bir yanındaki fabrikalara gönderilmekte ve burada eritilerek kullanılabilir plastiklere dönüştürülmektedir. Okyanus yüzeyinde yüzen bu plastikler, kısa kuyruklu albatros gibi deniz kuşlarına zarar vermekte, onları balık yumurtası zannederek yavrularına yedirmekte ve yavruların açlıktan ölmesine ya da organlarının yırtılmasına neden olmaktadır.
Mikroplastikler
Mikroplastikler ve hatta daha küçük nanoplastikler, Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) tarafından dünyanın en acil çevre sorunlarından biri olarak kabul edilmektedir. Bunların yok edilemezliği ve zehirli doğası başlıca sorunlardır. Plastik polimerlerdeki kimyasal bağlar güneş ışığı ile "fotobozunur" ve giderek daha küçük parçalara ayrılsa da, fosil yakıtlardan yapılan plastik genellikle biyolojik olarak parçalanamaz.
Okyanus yüzeyinde ya da yakınında bulunan plastikler güneş ışığına maruz kaldıklarında parçalandıkları ve küresel ısınmaya katkıda bulunan iki güçlü sera gazı olan metan ve etilen açığa çıkardıkları için durum daha da kötüleşmektedir. Renklendiriciler ve bisfenol-A gibi bileşikler de fotodegradasyon sırasında açığa çıkar ve bunlar çok çeşitli çevre ve sağlık sorunlarıyla ilişkilendirilmiştir. Çin'deki Xiangxi Nehri'nden numune alınan yırtıcı balıkların yüzde yirmi beşinin midesinde mikroplastik olduğu tespit edilmiştir. İnsan sağlığına zararlı olmasının yanı sıra, mikroplastiklerin yutulması hayvanların gelişmesine de engel olabilir.
Plastik Çöplerle İlgili Neler Yapılıyor?
Mevcut kirleticilerin ortadan kaldırılması, plastiklerin su yollarına girmeden önce geri dönüştürülmesi veya yeniden kullanılması ve plastik üretiminin azaltılması, deniz habitatlarındaki plastik kirliliğini azaltma çabasının üç ayağını oluşturmaktadır (aynı zamanda talebi de azaltmaya çalışmaktadır).
Plastik Temizleme Çalışmaları
Dünya Çevre Günü kapsamında düzenlenenler gibi temizlik girişimleri, çöplerin nehirlerden ve sahillerden uzaklaştırılması yoluyla kirliliğin okyanusa karışmasını önlemek için gerçekleştirilmektedir. Deniz çöpünü ortadan kaldırmaya ya da önemli ölçüde azaltmaya yönelik dünya çapındaki bir diğer girişim de Birleşmiş Milletler Çevre Programı'nın öncülük ettiği Clean Seas kampanyasıdır. En tanınmış girişim olan Ocean Cleanup, 2018 yılında, henüz bir gençken bu konsepti ortaya atan Hollandalı mucit Boyan Slat tarafından kuruldu. Ocean Cleanup tarafından atıkların okyanusa karışmasını önlemek için "Interceptors" adı verilen güneş enerjisiyle çalışan tekneler geliştirildi.
Plastik Geri Dönüşümü
Plastiklerin çöpe karışmasını önlemek, bu sorunu bir kez ortaya çıktıktan sonra temizlemekten daha iyidir. Bunu yapmanın bir yolu, plastiklerin mevcut geri dönüşüm oranını %9'dan %15'e çıkarmaktır; bu da tek kullanımlık plastiklerin (tüm plastiklerin yüzde doksanını oluşturur) kullanımını ortadan kaldıracak veya büyük ölçüde azaltacaktır. Başlangıçta sadece %14'ü toplanmaktadır. 1991'den bu yana ulusal, eyalet ve yerel düzeyde çok sayıda hükümet, tek kullanımlık plastik poşetlerin dağıtımını sınırlandırmak veya yasaklamak için yasalar çıkarmıştır.
Örneğin, Birleşik Krallık tek kullanımlık plastik poşetlere vergi koyduktan sonra deniz çöplerinde dramatik bir azalma gördü. Geri dönüşümü teşvik etmenin bir başka yolu da plastik atıklardan sorumlu olanlara para cezası vermektir. Plastik şişelerin geri dönüşüm oranının %95'in altında kalması halinde şişeleme firmalarını vergiye tabi tutan yeni bir uygulama sayesinde %97 ile Norveç'teki geri dönüşüm oranı dünyadaki en yüksek oran. ( Bu arada plastiğin hiçbir zaman orijinal formuna değil, daha düşük kaliteli bir kopyasına geri dönüştürüldüğünü de unutmamak gerekir).
Hem parasal teşviklerin hem de disiplin önlemlerinin geri dönüşüm oranlarını artırabileceği gösterilmiştir. Geri kazanılan plastikler için pazarın genişletilmesi ve geri dönüşüm için daha fazla teşvik sağlanması, okyanuslara ve nehirlere karışan çöp miktarının azaltılmasına yardımcı olabilir. Roma'da plastik şişeler metro biletleriyle takas edilebiliyor. Amsterdam'ın Plastic Whale Organization'ı şehrin birçok kanalında düşük ücretle gezi turları sunabiliyor çünkü yolcular su yollarından kazançlı plastik atıklar topluyor.
Geri dönüştürülmüş plastikler için değer artışlarının, özellikle yoksul ülkelerde geri dönüşüm oranlarını artırdığı görülmüştür. Hindistan %48 gibi yüksek bir plastik geri dönüşüm oranına sahiptir ve bu oran gayri resmi olarak çalışan geri dönüşümcülerin (hurdalıkları ve diğer kentsel çöp alanlarını temizleyen küçük ölçekli, bağımsız çalışanlar) çabalarından kaynaklanmaktadır.
Geri dönüşüm oranlarını yükseltmek, insanların geri dönüşüm yapmasını değerli kılmayı gerektirir. Tahmin edebileceğiniz gibi, bunu söylemek yapmaktan daha kolaydır.
Üretimin Sınırlandırılması
Temizlik plastik kirliliğini en aza indirmeye yardımcı olabilir ve geri dönüşüm plastik çöpleri azaltabilir, ancak bunların hiçbiri 1950'de yaklaşık 1,5 milyon tondan 2017'de 348 milyon tona çıkan plastik üretim hızına yetişemez. İklim felaketinin nedeni olduğu gibi, ürünün nereden geldiği de bir sorundur.
Biyolojik olarak parçalanamayan plastiklerin çoğu petrol ve gaz gibi fosil yakıtlardan elde ediliyor, dolayısıyla iki mesele iç içe geçmiş durumda. Petrol firmaları, fosil yakıtlara olan talebin düşmesi ve karbon emisyonlarını sınırlamaya yönelik hükümet düzenlemelerinin getirdiği kazanç düşüşünü dengelemek amacıyla odak noktalarını plastiklere kaydırmışlardır.
Üretim sorunu, daha ucuz benzinin daha fazla kirletici üreten daha büyük otomobillerin kullanımını teşvik etmesine benzer şekilde maliyetle ilgilidir. Örneğin plastik ağlar, düşük maliyetleri nedeniyle doğal liflerden yapılan geleneksel ağların yerini almıştır, bununla birlikte denizlerde kullanımı giderek artmaktadır.
Karbon fiyatı gibi bir plastik vergisi de hem tüketimi azaltma hem de geri dönüşümü teşvik etme potansiyeline sahiptir. Maine, 2021 yılında tek kullanımlık ambalajların geri dönüşümü için işletmelerin faturayı ödemesini zorunlu kılan ilk ABD eyaleti oldu. Plastik kullanımını caydırmak amacıyla bu masrafları müşterilere yansıtmak adil olacaktır. Ayrıca tek kullanımlık ambalajlardan ziyade yeniden kullanılabilir olanların kullanılmasını teşvik eden yasaların çıkarılması da büyük önem taşıyor.
Büyük Pasifik çöp alanı Hakkında Sık Sorulanlar
Büyük Pasifik Çöp Alanı nedir?
Büyük Pasifik Çöp Alanı, Pasifik Okyanusu'nda akıntıların muazzam miktarda plastik enkazı yoğunlaştırdığı geniş bir alandır. Alanın tahmini büyüklüğünün 1.600.000 kilometrekaredir (Teksas'ın yaklaşık iki katı veya Fransa'nın yaklaşık üç katı büyüklüğünde) ve 1,8 trilyondan fazla plastik parçası içerdiği tahmin edilmektedir.
Büyük Pasifik Çöp Alanı nasıl oluştu?
Büyük Pasifik Çöp Alanı, okyanusun büyük dönen akıntı sistemleri olan girdapları nedeniyle oluşmuştur. Alan içindeki çöpler öncelikle plastikten oluşuyor ve bu plastikler kaldırma kuvvetine sahip olduğundan okyanus yüzeyinde yüzebiliyor. Plastik enkaz girdaplara girdikçe sıkışır ve akıntılar tarafından alanın merkezine taşınır.
Büyük Pasifik Çöp Alanı'nın çevresel etkileri nelerdir?
Çöp Alanı içindeki çöpler deniz yaşamı için önemli bir tehdit oluşturmaktadır. Hayvanlar plastiğe dolanabilir ya da onu yiyecek sanarak yaralanabilir veya ölebilir. Ayrıca, plastiğin mikroplastik adı verilen daha küçük parçalara ayrılması, zararlı kimyasalları serbest bırakabilir ve deniz ekosistemlerinin sağlığı için risk oluşturabilir.
Büyük Pasifik Çöp Alanı'nı kontrol altına almak için neler yapılıyor?
Alana yönelik çabalar arasında mevcut çöplerin temizlenmesi ve yeni atıkların okyanusa girmesinin önlenmesi yer almaktadır. Bu kapsamda sahil temizliği, geri dönüşüm programları ve plastik kullanımına ilişkin düzenlemeler gibi girişimler yer almaktadır. Bazı kuruluşlar da alandaki enkazı temizlemek için yeni teknolojiler araştırıyor ve geliştiriyor.
Büyük Pasifik Çöp Alanı ortadan kaldırılabilir mi?
Okyanustaki plastiğin büyük bir kısmı çıkarılması zor mikroplastikler şeklinde olduğu için alanı tamamen ortadan kaldırmak zor olacaktır. Ancak plastik atıkların azaltılması ve mevcut çöplerin temizlenmesine yönelik çabaların sürdürülmesiyle alanın boyutu ve etkisi azaltılabilir.
Kaynak:
- van Sebille, Erik, et al. "A Global Inventory of Small Floating Plastic Debris."
- Obbard, Rachel W., et al. "Global Warming Releases Microplastic Legacy Frozen in Arctic Sea Ice."
- Gall, S.C. and R.C. Thompson. "The Impact of Debris on Marine Life."
- Cózar, Andrés, et al. "Plastic Debris in the Open Ocean."