Son bilimsel gelişmeler bizi bebeklerin bilinç gelişimini anlamaya ve yüzyıllardır bilim insanlarının, ebeveynlerin ve filozofların kafasını kurcalayan bir soruyu yanıtlamaya yaklaştırıyor: Bilinç ne zaman başlar?
Trends in Cognitive Science adlı hakemli dergide yayınlanan yeni bir çalışmada, uluslararası bir araştırmacı ekibi, deneysel kanıtların bebeklerin doğumdan önce, en azından hamileliğin üçüncü üç aylık döneminde bilince sahip olduğunu gösterdiğini söylüyor.
Araştırmacılar, bulguların ve bilincin ilk ortaya çıktığı anın kesin olarak belirlenmesinin önemli klinik, etik ve yasal sonuçları olabileceğini söylüyor.
Tarihsel olarak, bilincin ilk ne zaman ortaya çıktığı sorusu pek çok spekülasyon ve tartışmaya konu olmuştur.
Büyümekte olan insan fetüsünün hamileliğin ilk üç ayında bilinç için gerekli sinir hücrelerinden yoksun olduğu genel olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte, geleneksel bakış açıları bilincin ilk ne zaman ortaya çıktığı konusunda büyük farklılıklar göstermektedir.
Son zamanlarda yapılan bazı çalışmalar, bilincin gebe kaldıktan 24-26 hafta sonra talamokortikal bağlantılar nöral korteksi aktive ettiğinde ortaya çıktığını öne sürmüştür.
Diğerleri ise bebeklerin ilk doğum gününe ya da daha sonrasına kadar öz farkındalık için gerekli olan üst düzey düşünceden yoksun olduğunu savunmuştur.
Bu son çalışmada, Monash Üniversitesi, Tübingen Üniversitesi, Minnesota Üniversitesi ve Trinity College Dublin'den nörobilimci ve felsefecilerden oluşan bir ekip, bebek bilinci gelişimi araştırmalarındaki en son ampirik bulguların ve metodolojik ilerlemelerin bir meta-analizini gerçekleştirdi.
Meta-analizin hayati bir bileşeni, bilincin karmaşık doğasını, benzersiz bir deneyimsel bakış açısıyla karakterize edilen öznel bir fenomen olarak kabul etmekti.
Yetişkinlerin ve daha büyük çocukların aksine, bebekler deneyimlerini sözel olarak ifade edemezler. Bunun yerine, araştırmacılar bilincin varlığını ölçmek için dolaylı belirteçlere güvenmek zorunda kalmıştır. Bu belirteçler arasında davranışsal tepkiler, nöral faaliyetler ve gelişimsel kilometre taşları yer almaktadır.
Bu dolaylı işaretleri inceleyen araştırmacılar, bilincin erken ortaya çıkışına işaret eden çeşitli kanıtlar buldular.
Önemli kanıtlardan biri, gelişimin erken dönemlerinde aktif olan varsayılan mod ağı (DMN) gibi beyindeki içsel bağlantı ağlarının gelişmesiydi.
Tipik olarak daha yüksek bilişsel işlevlerle ilişkili olan bu ağlar, yenidoğanlarda ve erken doğan bebeklerde mevcut olup, bilincin erken başladığını düşündürmektedir.
Araştırmacılar ayrıca bilinç gelişiminde dikkatin rolünü de inceledi. Genel olarak yukarıdan aşağıya (istemli) dikkatin yaklaşık 3 ila 6 aylıkken geliştiği, aşağıdan yukarıya (istemsiz) dikkatin ise doğumdan itibaren belirgin olduğu anlaşılmaktadır. Bu ayrım, bilincin ortaya çıkışının dikkat yeteneklerinin gelişimiyle bağlantılı olabileceğini göstermesi açısından çok önemlidir.
Bir başka ilgi çekici kanıt da bebeklerde çoklu duyusal entegrasyon üzerine yapılan çalışmalardan gelmiştir. Yalnızca uyaranlar bilinçli olarak algılandığında ortaya çıktığı düşünülen bazı karmaşık çoklu duyusal entegrasyon biçimleri, dört aylık kadar küçük bebeklerde gözlemlenmiştir. Bu da erken dönem bilinç teorisini desteklemektedir.
İşitsel işleme de içgörüler sunmaktadır. Çalışma, bebeklerde kullanılan ve algısal bilinci düşündüren tepkiler gösteren bir işitsel oddball paradigmasını vurgulamaktadır. Bu yöntem, gelişimin en erken aşamalarında bile bebeklerin bilincin varlığına işaret eden sofistike bir sinirsel işleme düzeyi gösterebildiğini ortaya koymaktadır.
Çalışma aynı zamanda bebek deneyiminin niteliksel yönünü ve şu soruyu da araştırdı: "Bebek olmak nasıl bir şey?"
Bebeklerin algısal sistemleri olgunlaşmamış olsa da, hala zengin işitsel deneyimlere ve muhtemelen vücutlarına dair gelişmiş bir farkındalığa sahip oldukları görülmektedir.
Mevcut araştırmalar genel olarak bebeklerde bilinç gelişiminin, zaman içinde daha geniş bir çevresel uyaran yelpazesine karşı artan duyarlılıkla karakterize olduğunu ortaya koymuştur. Bu süreç algısal genişleme olarak bilinir.
Bununla birlikte, bu genişlemeye algısal daralma olarak bilinen ve bebeklerin bir zamanlar duyarlı oldukları belirli özellikleri ayırt etme yeteneklerini kademeli olarak kaybettikleri bir olgu da eşlik eder.
Algısal daralmaya bir örnek olarak, bebeklerin konuşmayı işlemesi üzerine yapılan çalışmalar, İngilizce konuşulan evlerde büyüyen 6 ila 10 aylık bebeklerin Hintçe'de kullanılan ve tek dilli İngilizce konuşan yetişkinlerin ayırt edemediği ünsüzleri ayırt edebildiğini ortaya koymuştur. Bununla birlikte, sözcüksel olarak belirgin tonları tanıma yeteneği tipik olarak 10 aylıkken kaybolmaktadır.
Sonuç olarak meta-analiz, mevcut ampirik kanıtların, bebeklerin gebeliğin en az üçüncü üç aylık döneminde, genellikle gebelikten 35 hafta sonra, bir dereceye kadar öz farkındalığa sahip olduğu yönündeki erken başlangıç teorisini desteklediğini göstermiştir.
Çalışmanın yazarları, "Son metodolojik gelişmeler, insan olmayan hayvanlarda ve ağır beyin hasarlı bireylerde bilinçle ilgili sorulara geçici (sınırlı da olsa) yanıtlar vermeye başladığı gibi, insan deneyiminin ilk kıpırdanışlarıyla ilgili sorulara da geçici (sınırlı da olsa) yanıtlar vermeye başlıyor" diye yazdı. "Özellikle, bazı yeni kanıtlar, bilincin (genellikle varsayıldığı gibi) geç bir başlangıçtan ziyade erken bir başlangıca sahip olduğuna işaret ediyor gibi görünüyor."
Bununla birlikte, araştırmacılar son sözlerinde "bilincin ne zaman ve ne şekilde başladığını belirleme sorununun çözülmekten çok uzak olduğunu" vurgulamaktadır.
Bunun yerine, çalışmanın yazarları bulguların, tartışmayı daha geniş sinirbilim bağlamında ilerletmek için zorlayıcı bir çerçeve sağlayarak bebek bilinci çalışmasını meşrulaştırdığını söylüyor.
Nihayetinde araştırmacılar, bilincin ne zaman ortaya çıktığına dair kapsamlı bir anlayışın, evrensel olarak kabul görmüş ve eksiksiz bir bilinç teorisinin geliştirilmesini gerektireceğini ileri sürüyor.
Araştırmacılar, "Bilincin kökenlerini anlamadaki ilerleme muhtemelen beyin gelişiminin daha iyi anlaşılmasıyla ilerleyecek olsa da, bilincin ortaya çıkışına ilişkin açıklamalar için gelişimsel verilerin sonuçlarını anlamak, bilincin sinirsel ve işlevsel temelinin daha iyi anlaşılmasını da gerektirecektir" diye yazdı.
"Bu inceleme, bebek bilincine teoriden bağımsız bir yaklaşım benimsemiştir, ancak deneyimin ortaya çıkışının tam olarak anlaşılmasının, eksiksiz ve yaygın olarak kabul gören bir bilinç teorisinin geliştirilmesini gerektirmesi muhtemeldir."