Herkes hapşırır ama bunu yapmamızın farklı sebepleri var. Hapşırma için kullanılan teknik terim sternutasyondur. Akciğerlerdeki havanın istem dışı şekilde ağız ve burun yoluyla dışarı atılmasıdır. Hapşırmak yararlıdır. Hapşırmanın birincil amacı yabancı partikülleri veya tahriş edici maddeleri burun mukozasından atmak oluyor.
Hapşırma Nasıl Meydana Gelir?
Hapşırma genellikle tahriş edici maddeler burun kılları tarafından yakalanamayıp burun mukozasına ulaştığında meydana geliyor. Söz konusu tahriş, enfeksiyon veya alerjik reaksiyon nedeniyle de oluşabilir. Geniz açıklığındaki motor nöronlar, trigeminal sinir yoluyla beyne dürtü gönderir. Beyin buna diyafram, farenks, gırtlak, ağız ve yüz kaslarını kasarak refleks cevabı verir. Ağızda dilin arka tarafı yükselir ve yumuşak damak ile uvula baskı yapar. Hava güçlü biçimde akciğerlerden dışarı atılır ancak ağız yolu kısmen kapalı olduğundan, hapşırmanın bir kısmı burundan çıkar.
Motor nöronlarının beyine refleks sinyalleri iletmeyi bıraktığı REM kasılması yüzünden uyurken hapşırmazsınız. Ancak yeterince tahriş edici bir madde sizi hapşırtarak uyandırabilir. Hapşırmak kalbinizi durdurmaz ya da bir atım atlamasına neden olmaz. Kalp ritmi tıpkı derin nefes alırken vagus sinirinin uyarılmasında olduğu gibi hafifçe yavaşlayabilir, ancak etki küçüktür.
Parlak Işıkta Hapşırma
Siz de parlak ışıkta hapşırıyorsanız yalnız değilsiniz. Bilim adamları, insanların yüzde 18 ila 35'inin fotik hapşırma yaşadığını tahmin ediyor. Fotik hapşırma tepkisi ya da PSR otozomal dominant (kalıtsal) bir özelliktir ve kısaca ACHOO olarak tanımlanır.
Fotik hapşırık günlük yaşamınızı fazla etkilemez, ancak ebeveynlerinizden biri veya her ikisi de bu hassasiyete sahip demektir. Parlak ışığa tepki olarak hapşırmak güneşe alerjiniz olduğunuzu göstermez. Bilim adamları ışığa tepki olarak göz bebeklerini küçültmek için beyne gönderilen sinyalin yanlışlıkla hapşırma sinyali olarak algılandığını düşünüyor.
Hapşırmanın Diğer Nedenleri
Tahriş edici maddelere veya parlak ışığa verilen reaksiyon hapşırmanın genel nedenlerindendir, ancak başka nedenler de var. Bazı insanlar soğuk hava ile karşılaştığında hapşırır. Diğerleri kaşlarını alırken hapşırırlar. Yemek yedikten hemen sonra hapşırmaya snatiation deniyor. Snatiation, fotik hapşırma gibi otozomal dominant (kalıtsal) bir özellik. Hapşırma, cinsel uyarılmanın başlangıcında veya dönüm noktasında da olabilir. Bilim adamları, cinsel hapşırmayı burundaki erektil dokunun feromon artışına verdiği bir tepki olarak görüyor.
Hapşırmanın Gözlere Etkisi
Genellikle hapşırdığınızda gözlerinizi açık tutamazsınız. Kranial sinirler hem gözleri hem de burnu beyne bağlar, bu nedenle dürtüsü göz kapaklarının kapanmasını da tetikler.
Hapşırmak güçlü bir etkidir ancak efsanelerin aksine hapşırmak göz bebeklerini yerinden çıkaramaz. Gözün arkasında bunu yapacak herhangi bir kas bulunmuyor. Hapşırırken gözleri açık tutmak mümkündür. Ancak bunu yapmanın herhangi bir yararı yoktur.
Bir Defadan Fazla Hapşırma
Üst üste iki kez veya birkaç kez hapşırmak tamamen normal bir durum. Bunun nedeni tahriş edici parçacıkları yerinden çıkarmak için birden fazla hapşırmanın gerek olmasıdır. Arka arkaya kaç kez hapşırdığınız hapşırmanın nedenine bağlı ve sayısı kişiden kişiye değişiyor.
Hayvanlarda Hapşırma
İnsanlar hapşıran tek canlılar değil. Kediler ve köpekler gibi diğer memeliler da hapşırıyor. İguanalar ve tavuklar gibi bazı memeli olmayan omurgalılar da hapşırır. Hapşırma diğer canlılarda da insanlardaki ile aynı amaca hizmet ediyor ancak ayrıca iletişim için de kullanılabiliyor. Örneğin, Afrika yaban köpekleri sürülerinin avlanıp yakalanmayacağını oylamak için hapşırırlar.
Hapşırığınızı Tutarsanız Ne Olur?
Hapşırmak büyük oranda zararsızdır. Ancak hapşırık sırasında burnunuzu ve ağzınızı kapalı tutmak baş dönmesine (vertigo) neden olabilir, kulak zarınızı yırtabilir ve işitme kaybına sebebiyet verebilir. Hapşırmadan gelen basınç östaki borusunu ve orta kulağı etkiler. Ayrıca diyaframınıza zarar verebilir ve gözlerindeki kan damarlarını yırtabilir. Hapşırığı serbest bırakmak en iyisidir!
Hapşırma Nasıl Durdurulur?
Hapşırmayı engellemek önerilemezken bazı durumlarda bunun nasıl yapılacağını merak edebilirsiniz. Birincil önlem polen, evcil hayvan tüyü, güneş ışığı, aşırı yeme, toz ve enfeksiyon gibi tetikleyicileri önlemektir. İyi bir temizlik evdeki partikülleri azaltır. Vakum, ısıtıcı ve klimalardaki filtreler de yararlıdır.
Hapşırığı engellemeniz gerekiyorsa;
- Hapşırma dürtüsü geçene kadar nazikçe burnunuzun köprüsünü sıkıştırın.
- Dilinizi ağzınızın tepesine bastırın.
- Nefesinizi tutun ve 10'a kadar sayın.
- Ciğerlerinizdeki havayı derince boşaltın, böylece hapşırmayı sağlayacak hava kalmaz.
- Parlak ışıktan uzak durun (eğer fotik hapşırığa duyarlıysanız).
Hapşırmayı durduramazsanız mutlaka mendil kullanmalı ya da en azından diğerlerinden uzaklaşmalısınız. Zira araştırmaya göre hapşırık, mukozayı, tahriş edici maddeleri ve bulaşıcıları saatte 48 ila 64 kilometre hızla dışarı gönderir. Bu hız 160 km'ye kadar çıkabilir. Hapşırmadan kaynaklı kalıntılar 6 metreye kadar yol alabilir ve 100.000 mikrop içerebilir.
Hapşırma ile ilgili anahtar çıkarımlar:
- Hapşırma veya sternutasyon, havanın akciğerlerden ağız ve burun yoluyla dışarıya atıldığı, istemsiz bir işlemdir.
- Hapşırmanın birincil nedeni, tahriş edici maddeleri burun mukozasından çıkarmaktır. Bununla birlikte hapşırma, ani parlak ışığa, aşırı yemeye veya cinsel uyarılmaya verilen bir tepki olabilir.
- Hapşırığın tutulması tavsiye edilmez. İşitme duyunuza zarar verebilir, kulak iltihabına neden olabilir; gözler ve beyindeki kan damarlarını parçalayabilir.
- Hapşırırken gözleri açık tutmak mümkündür. Bunu yapmanın gözleri dışarı fırlatma riski yoktur.
- Hapşırmak kalbi durdurmaz.
Hapşırma ile İlgili Sık Sorulan Sorular
Neden hapşırıyoruz?
Havada çok sayıda toz partikülü bulunmaktadır. Kişi burnuna giren tozu soluduğunda, bu toz parçacıkları burun boşluğundaki kılların arasından geçer. Bu rahatsız edici sinyaller beyne gönderilir ve hapşırmaya neden olur. Hapşırma aynı zamanda tozun dışarı atılmasına yardımcı olarak hava geçişini temiz hale getirir.
Hapşırırken neden gözlerimizi kapatıyoruz?
"Anatomi 101 ile başlayalım: Gözleriniz aslında oldukça korunaklıdır ve göz çukurlarınız burnunuzla hiçbir şekilde bağlantılı değildir. Dolayısıyla, bir hapşırık genzinizden onlarca km hızla çıksa da, bu basıncı göz çukurlarınıza aktararak göz kürelerinizi yerinden oynatamaz."
Ancak yine de gözlerimizi kapatıyoruz, neden? Bunun sinir sistemimizle ilgisi var. Beyniniz burnunuza "Burayı temizlememiz gerekiyor" mesajını gönderdiğinde ve hapşırdığınızda, bu eylem kafanızdaki sinirlerin uyarılmasına neden olur ve bu arada gözlerinize istemsiz olarak göz kırpmanız söylenir. Yani gözlerinizi kapatmadan hapşırabilirsiniz, ancak doğal dürtülerinize karşı savaşıyor olacaksınız ve bu çok iyi hissettirmeyebilir.
Hapşırdığınızda tam olarak ne olur?
Çoğu durumda gözler kapanmak zorunda kalır, dil ağzın tepesine doğru hareket eder ve kaslar hapşırığa hazırlanır. Tüm bunlar sadece birkaç saniye içinde gerçekleşir. Sternutasyon olarak da bilinen hapşırma, burnunuzdaki su, mukus ve havayı inanılmaz bir güçle dışarı atar.
Hapşırırken gözlerinizi açık tutarsanız ne olur?
"Hapşırık nedeniyle oluşan basıncın, gözleriniz açık olsa bile bir göz küresinin dışarı fırlamasına neden olması son derece düşük bir ihtimaldir." Gerilme nedeniyle artan basınç, gözlerde veya gözleri çevreleyen kaslarda değil, kan damarlarında toplanır.
Bir insan hapşırığı ne kadar güçlüdür?
Bir öksürük saatte 80 km hıza kadar çıkabilir ve tek seferde yaklaşık 3.000 sıvı damlacığı dışarı atabilir. Ancak hapşırık daha güçlüdür – saatte 160 km hıza ulaşabilir ve 100.000'den fazla sıvı damlacık üretebilir.