110 ila 100 milyon yıl önce yaşamış Deinonychus'a ait bir iskeleti ağartma (kimyasal bileşenler ile beyazlatma) yöntemi ile inceleyen paleontoglar bu dinozorun ne yediğini, nasıl koştuğunu ve hatta türünün diğerleriyle nasıl etkileşime girdiğini net şekilde söyleyebiliyor. Ne var ki o dinozorun ne kadar yaşadığını pek göremiyorlar. Ancak dinozorların ömrüne dair teoriler var. Öyleyse dinozorların ömrü neydi?
Dinozorlar Kaç Yıl Yaşıyordu?
Ortalama bir sauropod veya tyrannosaur'un ömrünü tahmin etmek, dayanağı olan pek çok kanıtlar dizisinin bir araya getirilmesi ile mümkün olabilir. Bu kanıt dizilerini oluştururken ele alınması gerekenler arasında o dinozorun modern çağda yaşayan sürüngenler, kuşlar ve memelilerle benzerlikleri, dinozorun büyüme hacmi, sahip olduğu metabolizmaya dair teoriler ve dinozora ait fosilin doğrudan analizi var.
Her şeyden önce, bu tarz bir analiz elbette dinozorun nasıl ve ne sebepler ile öldüğüne dair kesin bilgiler de veriyor. Bilim adamları yaptıkları çalışmalar ile bazı şanssız dinozorların çığ altında kalarak, sellerde boğularak veya kum fırtınasına maruz kalarak öldüklerini anlayabiliyor. Ayrıca, sert ve kalın kemik bölgelerinde tespit edilen ısırık izlerinin varlığı dinozorun başka bir yırtıcı tarafından öldürüldüğünün de iyi bir göstergesi oluyor.
Eğer bir numunenin genç bir dinozora ait olduğu kesin olarak anlaşılırsa yaşlılıktan öldüğü ihtimali aradan çıkar ancak hastalıktan öldüğü ihtimali hala devam eder (dinozorları etkileyen hastalıklar hakkında hala az bilgimiz var).
Dinozorların Yaşam Süresi: Kıyaslayarak Bulma
Araştırmacıların dinozor yaşamlarıyla bu kadar ilgilenmelerinin bir nedeni de günümüz sürüngenlerinin dünyadaki en uzun ömürlü hayvanlardan olması: Dev kaplumbağalar 150 yıldan uzun süre yaşayabiliyor ve hatta bazı timsah türleri 60 ila 70 yıla kadar ulaşıyor. Daha da ilginç şekilde, dinozorların doğrudan torunları olan bazı kuş türleri de uzun ömürlüler. Kuğular ve hindi akbabaları 100 yıldan fazla yaşar ve küçük papağanlar genellikle insan sahiplerinden daha uzun ömürlüdür. Memelilerde ise yaşam süresi diğer örneklere göre düşük sayılabilecek seviyede. 100 yılı aşkın bir süre yaşayabilen insanlar hariç, bir fil yaklaşık 70 yıl ve bir şempanze 40 yıl ve en uzun ömürlü balık ve amfibiler en fazla 50 veya 60 yıl kadar yaşayabiliyor.
Ancak bugün dinozorların torunlarının yer yer 100 yıl ömre ulaşması, dinozorların yaşam sürelerinin akrabalarından uzun olduğunu düşündürmesin. Dev bir kaplumbağanın bu kadar uzun süre yaşayabilmesinin bir nedeni aşırı yavaş bir metabolizmaya sahip olmasıdır ve tüm dinozorların aynı derecede soğukkanlı olup olmadığı tartışma konusudur. Ayrıca bazı önemli istisnalar dışında (papağanlar gibi) küçük hayvanların ömürleri daha kısadır ve bu nedenle ortalama 10 kiloluk Velociraptor dinozorunun on yıldan fazla süre yaşaması şaşırtıcıdır. Tersi şekilde, büyük canlıların da daha uzun ömürlü olma eğilimleri var. Yine de bir Diplodocus dinozorunun bir filden 10 kat büyük olması kesin olarak on kat fazla yaşadığı anlamına gelmiyor.
Dinozorların Yaşam Süresi: Metabolizma Faktörü
Dinozorların metabolizması hala devam eden bir tartışma konusu. Ancak son zamanlarda bazı paleontologlar sauropodalar, titanosaurlar ve hadrosaurlar da dahil olmak üzere en büyük otçulların vücutlarının güneşle ısındığı ve geceyle soğuduğu (homeotermi) konusunda argüman geliştirdiler. Bu da onlara neredeyse sabit bir vücut sıcaklığı veriyordu. Homeotermi soğukkanlı canlılarda sık görüldüğünden ve 22 tonluk Apatosaurus sıcakkanlı olsaydı vücudunu içeriden pişireceğinden bu dinozorların soğukkanlı olduğunu ve 300 yıl kadar yaşadığını düşünmek mümkün.
Peki ya küçük dinozorlar ne olacak? Burada argümanlar daha bulanık ve karmaşık. Sıcakkanlı hayvanların bile (papağanlar gibi) ömürlerinin bazı dinozorlardan daha uzun olabileceği gerçeği işin rengini değiştiriyor. Çoğu uzman küçük otçul ve etçil dinozorların yaşam sürelerinin boyutlarıyla doğru orantılı olduğuna inanmaktadır. Örneğin, tavuk büyüklüğündeki Compsognathus 5 veya 10 yıl kadar yaşayabilmişken, çok daha büyük Allosaurus 50 veya 60 yıl kadar yaşamış olabilir. Bununla birlikte herhangi bir dinozorun sıcakkanlı, soğukkanlı veya homeotermi olduğu bir gün kesin olarak kanıtlanabilirse bu tahminler değişecektir.
Dinozorların Yaşam Süresi: Kemik Büyüklüğü Faktörü
Dinozor kemiklerinin üzerinde yapılan detaylı bir analizin o dinozorun ne kadar hızlı büyüdüğü ve ne kadar uzun süre yaşadığı konusunda net bilgiler vereceğini düşünebilirsiniz. Ancak ne yazık ki durum böyle değil. Bir biyolog olan "The Complete Dinosaur" yazarı R.E.H. Reid, dinozorların kemik büyümesinin bazen memelilerde ve kuşlardaki gibi sürekli bazen de bazı sürüngenlerdeki gibi periyodik olduğunu ifade ediyor. Ayrıca bazı dinozorların iskeletlerinin farklı bölümlerinde her iki faktörün de geçerli olduğu görülüyor. Bir dinozorun kemik büyümesini öğrenmek için o türün farklı yaşlardaki birden fazla fosiline ihtiyaç var. Bu da neredeyse imkansız bir durum.
Tüm bu teorilerin vardığı nokta şu: Ördek gagalı Hypacrosaurus gibi bazı dinozorlar olağanüstü hızlarda büyüdü ve yaklaşık bir düzine yılda tonlarca ağırlıkta yetişkin haline geldiler (bu yüksek büyüme hızı yavruları yırtıcı saldırılarından uzak tutmaya da yetti). Sorun şu ki soğukkanlı metabolizma hakkında bildiğimiz her şey bu büyüme hızı ile ters düşüyor. Bu da özellikle Hypacrosaurus'un (ve genel olarak büyük, otçul dinozorların) bir tür sıcak kanlı metabolizmaya ve yukarıda belirtilen 300 yıllık ömrün çok aşağısında yaşam sürelerine sahip olduğunu gösteriyor.
Aynı şekilde, diğer dinozorlar da daha çok timsah ve daha az memeli gibi büyüyordu. Yani bebeklik ve çocukluk döneminde hızlı büyüme özellikleri yoktu ve yavaş ve istikrarlı bir hızda gelişiyorlardı. "SuperCroc" olarak bilinen 15 tonluk timsah Sarcosuchus'un yetişkin büyüklüğüne ulaşması muhtemelen 35 veya 40 yıl alıyor ve yaşadığı sürece yavaş yavaş büyümeye devam ediyordu. Eğer sauropodalar da buna benzer büyüdüyse bu durum soğukkanlı metabolizmaya işaret eder ve bu dinozorların tahmini ömürleri bir kez daha birden çok yüzyılı aşan rakamlara çıkar.
Sonuç
Peki bundan nasıl bir sonuç çıkarmalıyız? Çeşitli dinozor türlerinin metabolizması ve büyüme oranları hakkında daha fazla ayrıntıya sahip olana dek milyonlarca yıl önce yaşamış dinozorların ömrünün ne kadar olduğu konusu şüpheli kalacak. Şimdilik kimilerinin ancak bir yüzyıl ve kimilerinin ise birkaç yüzyıl yaşadığını düşünebilirsiniz.