Çiçero, 1943'ten 1944'e kadar İngiltere'nin Türkiye büyükelçisi için uşak olarak çalıştı. Ancak perde arkasında gizli belgeleri fotoğrafladı ve Nazilere verdi. İlyas Bazna (1904-1970) 40 yıl boyunca başıboş, amaçsız bir hayat sürmüş, Fransız Ordusu'nda şoförlük, bir Fransız otomobil üreticisi için çilingirlik ve hatta profesyonel opera sanatçılığı yapmıştı. Ancak Nisan 1943'te kendisini Ankara'daki büyükelçilikte orta yaşlı bir uşak olarak buldu. İngiltere'nin Türkiye büyükelçisinin uşağı olarak hayatından memnun olmayan İlyas Bazna işvereninin belgelerini çalarak ve onları akıl almaz fiyatlara Nazilere satarak servet yaptı. Tek başına Hitler'e Müttefiklere karşı zafer şansı sunan casus Çiçero'nun hikayesine göz atalım.
Çiçero İngiliz büyükelçiliğine sızıyor
Ankara Palas Otel'in salonunda oturup gazetesini okuyup kahve içen İlyas Bazna birden "tüm bu kasvetin ortasında heyecanlı bir fikre" kapıldı: Önemsiz görünüşünden yararlanarak İngiltere'nin değerli sırlarını çalacaktı. Amacı "hizmetlerini herkesten daha pahalıya satmak"tır.
İlyas Bazna, İngiltere'nin Türkiye Büyükelçisi Sir Hughe Knatchbull-Hugessen'e ilk sunulduğunda mükemmel bir adaydı. Şiddetle tavsiye edildi, Fransızca konuşurdu, iyi bir sürücü ve tamirciydi ve Ankara'daki Amerikan askeri ataşesinden ve Yugoslavya büyükelçisinden etkileyici referansları vardı.
Bazna'nın geçmişinin kontrol edildiğini varsayan Knatchbull-Hugessen onu hemen uşağı olarak tuttu. Müziksever elçi yeni uşağının güzel bir sesi olduğunu ve hatta bir kez profesyonel konser verdiğini de keşfettiğinde doğru seçimi yaptığına ikna oldu.
Bazna, büyükelçinin kıyafetlerini hazırladı, yıkanmasına ve giyinmesine yardım etti ve istenmeyen ziyaretçileri caydırmak için çalışma kapısının dışında nöbet tutmak dahil ihtiyacı olan her şey için emrindeydi. Knatchbull-Hugessen özel günlerde uşağına "zengin işlemeli brokar, burunları yukarı kalkık ayakkabılar, püsküllü bir fes … devasa bir pala" giydirir ve onu ana kapıya yerleştirirdi.
Knatchbull-Hugessen, İlyas Bazna'nın Alman büyükelçisi için çalıştığı dönemde orada belgelerin fotoğraflarını çektiği için kovulduğundan haberi yoktu. 26 Ekim 1943'te Bazna'nın Alman büyükelçiliğini telefonla aradığını da bilmiyordu.
Bazna Almanlar için çalışmaya başlıyor
İlyas Bazna 25 Ekim'de kendisinin ilk İngiliz işvereni ve onu Knatchbull-Hugessen'e yönlendiren Douglas Busk'ın mutfağında resmi belgelerin fotoğraflarını çekti. İngilizce konuşamadığı ve okuyamadığı için Bazna'nın çaldığı bu sayfalarda ne olduğu hakkında hiçbir fikri yoktu.
Yine de Almanlar için değerli görünmüş olmalı, çünkü Büyükelçi Franz von Papen, Bazna'nın ilk belge seti için 20.000 £ – bugünle yaklaşık 1.4 milyon $ – ve her ek satış için 15.000 £ olan fahiş fiyatı ödemeyi kabul etti. Gelirlerini İngiliz Büyükelçiliği'ndeki odasında halının altına sakladı.
Bazna'nın işi, Sir Hughe'un güvenliğe karşı gelişigüzel tavrıyla kolaylaşıyordu. İngiliz diplomatların güvenlik konusunda katı düzenlemelere uyması şarttı. Hassas belgeleri korunaklı resmi ofiste kilitli kasada tutmak buna dahildi. Sir Hughe çok gizli belgeleri kişisel kasasında saklayan, işini eve taşıyan biriydi.
Eğitimli bir çilingir olarak ve Sir Hughe'un güveniyle İlyas Bazna bir sabah işvereni banyodayken anahtarları aldı ve belgeleri balmumu baskılarla kopyaladı. Yeni casusunun ne kadar değerli olduğunu anlayan Von Papen, Bazna'nın masrafa değeceğine karar verdi. Ayrıca casusa yeni bir kod adı verdi. Sağladığı belgeler "çok çok, çok anlamlı, ona Cicero diyelim" dedi. (Ünlü bir Roma devlet görevlisi olan Cicero'yu, Çiçero diye okusak da doğrusu Kikero'dur).
Çiçero Müttefiklerin sırlarını açık ediyor
Çiçero'nun Almanlara sattığı ilk belge, üst düzey Müttefik liderlerin savaşın ilerlemesini ve planını tartışmak için bir araya geldikleri üçüncü Moskova Konferansı'nın tutanaklarını içeriyordu. Çiçero, Nazilerin en yüksek rütbeli düşmanlarına kapı açmıştı. Son derece sadık görünümü ve büyükelçi piyano çalarken misafirlere şarkı söyleme hevesiyle Knatchbull-Hugessen'i rahatlamaya devam edip fotoğraf çekmeyi sürdürdü. Çiçero 1943'ün sonlarında "En Gizli" ve "Çok Gizli" olarak işaretlenmiş düzinelerce belge çalarak servetini artırdı.
Ortaya çıkardığı sırlar arasında, Franklin Roosevelt'in Almanya'nın koşulsuz teslim olması fikrini barış için tek seçenek olarak gündeme getirmesinin yanı sıra, Tahran ve Kahire'deki Moskova konferanslarının ayrıntıları vardı. Bunlar önemli olmakla birlikte, hiçbiri Moskova tutanakları kadar bilgi içermiyordu. İngilizce okuyamayan Bazna, büyükelçinin Noel listesinden Kral VI. George ile görüşmesine dek her şeyi fotoğraflıyordu.
Müttefik istihbaratı Aralık 1943'te düzenli bilgi akışını fark etti. Çiçero, Knatchbull-Hugessen'e elçiliğinde sızıntı olduğu konusunda kendisini uyaran mesajı bile fotoğrafladı. İngiliz karşı istihbarat görevlileri elçilik personeliyle görüşmeye geldiğinde Çiçero'yu eledi çünkü "uşak iyi bir casus olamayacak kadar aptaldı ve sonuçta İngilizce konuşup anlamıyordu".
Almanlar Çiçero'yu nasıl harcadı?
Nazilerin Çiçero'nun bilgilerine göre hareket etmeyi amaçladıklarının tek kanıtı, Winston Churchill, Joseph Stalin ve Franklin Roosevelt'e suikast düzenlemek için SS komandolarını Tahran Konferansı'na göndermeye yönelik bir komplodur. Ancak, "Uzun Atlama Operasyonu" hayata geçirilmedi ve gerçekliğine dair şüpheler vardır.
Çiçero'nun Almanlara sattığı sırların çoğu, Nazi rejiminin geleneksel bürokratik çatışmaları arasında kayboldu. Von Papen ve patronu Dışişleri Bakanı Joachim von Ribbentrop birbirlerinden nefret ediyordu ve gizli polis şefi Ernst Kaltenbrunner de ikisinden nefret ediyordu. Askeri istihbarat servisi Abwehr, SS Güvenlik Servisi'nin Çiçero operasyonunu kontrol etmesini kıskanıyordu ve bunu engellemek için çalıştı. Bunun da ötesinde, birçok Nazi lideri, Çiçero'nun belgelerinin çok kaliteli olduğunu ve bu yüzden sahte olduğunu düşünüyordu – ve belgelere inananlar bile harekete geçemedi.
Daha yakından dikkat etselerdi, 1943'ün sonlarında Bazna'nın belgelerinde bir kelimenin giderek daha sık görülmeye başladığını fark edeceklerdi: "Overlord". Bazna ve yardımcısı Ludwig Carl Moyzisch, bu kelimenin Batı Avrupa'nın işgaline atıfta bulunduğunu fark edince şüphelerini Berlin'e bildirmek için telgraf çektiler ancak aldıkları cevap "mümkün ama pek olası değil" oldu.
Overlord Harekâtı 6 Haziran 1944'te başladı. Müttefikler, Normandiya kıyılarına 2 milyondan fazla asker çıkardı ve Avrupa'daki faşist yönetim için sonun başlangıcını müjdeledi. Alman askeri planlamacıları, Çiçero'dan aldıkları birçok uyarıyı ve ipucunu görmezden gelerek, yanlış bölgelere asker konuşlandırdı ve sonunda yenildiler. Almanların, ellerindeki bu en iyi istihbarat kaynağını takdir etmemesi Müttefikler için büyük bir şanstı.
Çiçero Operasyonu ve sonrası
O yılın Ocak ayında Moyzisch, "Elisabet" olarak tanıdığı yeni bir sekreter tuttu. Gerçekte kendisi Cleveland, Ohio'daki Alman konsolosunun kızı Cornelia Kapp'tı. Birkaç hafta önce, Amerika Birleşik Devletleri'ne güvenli geçiş karşılığında Amerikan Stratejik Hizmetler Ofisi'ne yurttaşlarını gözetlemeyi teklif etmişti.
Cornelia Kapp, 1944 yılının Ocak ve Nisan ayları arasında Moyzisch ve Bazna'yı birkaç kez takip etti. Patronunun görüştüğü adamın yüzüne iyice bakamasa da Çiçero aleyhine kapsamlı ikinci derece kanıtlar topladı.
Kapp'ın özenli dikkati ve İngilizlerin büyükelçilikteki güvenliği sıkılaştırma çabaları ile Çiçero artık bilgi toplamanın imkansız olduğunu fark etti. Mart ayında istifasını sundu ve büyükelçiliği temelli terk etti.
Ancak Çiçero'yu bir şok bekliyordu: Almanlardan aldığı 300.000 sterlin sahteydi. Parası, Sachsenhausen toplama kampındaki tutuklulara yaptırılmış sahte İngiliz sterlini banknotlardı. Nazilerin kalpazanlık operasyonu keşfedilince bankalar sahte banknotlara karşı çok daha dikkatli hale geldi. Naziler, Çiçero'yu bugünün değeriyle 17 milyon dolarla aldatmıştı.
Çiçero sayısız casus hikayesine ilham verdi. En çok James Mason'un Çiçero'ya dayanan bir karakteri oynadığı 1952 filmi 5 Fingers ile bilinir. İlyas Bazna anılarını kitap halinde yayımladı ancak hayatının geri kalanını Münih'te gece bekçisi olarak çalışarak bilinmezlik içinde geçirdi. Hitler, savaşın bitiminden sonra ona bir villa vermeyi planlamıştı. İlyas Bazna 21 Aralık 1970'de 66 yaşında beş parasız öldü. Batı Almanlara emekli maaşı için yaptığı dilekçe reddedilmişti.
Kaynakça:
- https://archive.org/details/bodyguardoflies00brow/page/392/mode/2up?q=richly+embroidered+brocade
- http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/4399385.stm
- https://archive.org/details/agentcicerohitle0000simm/page/92/mode/2up?q=too+stupid+to+make+a+good+spy
- https://archive.is/F3WY
- https://books.google.com.tr/books?id=gnEWm4kC844C&pg=PA69&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false