Beş Faktör Kişilik Ölçeği ile ilgili özet bir yazı hazırladık. Pek çok çağdaş insan psikoloğu, kişiliğin beş temel boyutu olduğuna inanır. Bu boyutların hepsi "Beş Faktör Kişilik Ölçeği" adı altında toplanmıştır. Teori tarafından tarif edilen beş geniş kişilik özelliği; dışa dönüklük, uyumluluk, açıklık, vicdanlılık ve nevrotikliktir.
Kişilik özelliği teorileri bugüne kadar tam olarak kaç kişilik özelliği olduğunu tespit etmeye çalışmıştır. Gordon Allport'un 4.000 kişilik özelliği listesi, Raymond Cattell'in 16 kişilik faktörü ve Hans Eysenck'in üç faktör teorisi dahil olmak üzere bazı çeşitli önerilerde bulunulmuştur.
Ancak birçok araştırmacı, Cattell'in teorisinin çok karmaşık olduğunu ve Eysenck'in de kapsamının çok sınırlı olduğunu düşünür. Sonuç olarak, beş faktör teorisi kişiliğin yapı taşları olarak hizmet eden temel özellikleri tanımlamak için ortaya çıkmıştır.
Beş Faktör Kişilik Ölçeği
Günümüzde birçok araştırmacı, beş temel kişilik özelliği olduğuna inanmaktadır. Bu teori uzun yıllar boyu DW Fiske'nin (1949) araştırmasından başlayarak ve Norman (1967), Smith (1967), Goldberg (1981) ve McCrae & Costa (1987) dahil olmak üzere diğer araştırmacılar tarafından genişletilmiştir.
"Beş Faktör Kişilik Ölçeği" geniş kişilik özelliklerinin kategorileridir. Bu beş faktör kişilik modelini destekleyen pek çok literatür var ve araştırmacılar her zaman her boyut için hemfikir olmamıştır. Ancak zaman içinde bazı ortak görüşler oluştu.
Bu büyük beş özelliğin hatırlanmasında İngilizce "OCEAN" kısaltmasını (openness, conscience, extroversion, agreeableness ve neuroticism) kullanmayı faydalı bulanlar var.
Beş kişilik faktörünün her birinin, iki uç arasında bir aralığı temsil ettiğini not etmenizi tavsiye ederiz. Örneğin, dışa dönüklük aşırı dışa dönüklük ile aşırı içe dönüklük arasındaki sürekliliği temsil eder. Gerçek dünyada çoğu insan her boyutun iki ucu arasında bir yerde durur. Bu beş kategori genellikle aşağıdaki şekilde tarif edilir.
Açıklık
Bu özellik, hayal gücü ve içgörü gibi özelliklere sahiptir. Bu özellikte yüksek olan insanlar, geniş bir ilgi alanına sahip olma eğilimindedir. Dünyayı ve diğer insanları merak ediyorlar ve yeni şeyler öğrenmeye ve yeni deneyimler yaşamaya hevesliler. Bu insanlar daha maceracı ve yaratıcı olma eğilimindedir. Bu özellikte düşük insanlar ise genellikle daha gelenekseldir ve soyut düşünceyle bir miktar mücadele edebilirler.
| Yüksek | Düşük |
| Çok yaratıcıdır Yeni şeyler denemeye açıktır Yeni zorluklarla mücadele edebilir Soyut kavramlar hakkında düşünmeyi sever | Değişikliği sevmez Yeni şeylerden zevk almaz Yeni fikirlere direnir Çok yaratıcı değildir Soyut veya teorik kavramları beğenmez |
Vicdanlılık
Bu boyutun standart özellikleri arasında yüksek seviyede incelikli olma, iyi dürtü kontrolü ve hedefe yönelik davranışlar bulunur. Son derece vicdani insanlardır ve organize olma ve ayrıntılara dikkat etme eğilimleri vardır. Önceden plan yaparlar, davranışlarının başkalarını nasıl etkilediğini düşünerek; verilen sözlere ve zaman yönetimine dikkat ederler.
| Yüksek | Düşük |
| Hazırlanırken zaman harcarlar Önemli işleri hemen bitirirler Detaylara dikkat ederler Zaman yönetimleri ve programları bellidir | Planları ve programları beğenmez Aldıklarını geri getiremez veya ait oldukları yere geri koyamaz Önemli işleri erteler Gerekli ve ona atanmış görevleri tamamlamaz |
Dışadönüklük
Dışa dönüklük, girişkenlik, konuşma yeteneği, atılganlık ve yüksek miktarda duygusal ifade ile karakterizedir. Dışadönüklük konusunda yüksek olan insanlar genellikle dışarıda bulunarak sosyal ilişkilerden enerji kazanma eğilimindedir. Başkalarının yanında olmak onların kendilerini enerjik ve heyecanlı hissetmelerine yardımcı olur. Dışa dönüklülüğü düşük (ya da içe dönük) insanlar daha fazla sessiz kalma eğilimindedir ve sosyal ortamlarda bulunmak için ekstra çaba sarf etmek zorundadır. Sosyal etkinlikler onlar için anlamsız olabilir ve genellikle "şarj olmak" için bir yalnızlık dönemi ve sessizlik isterler.
| Yüksek | Düşük |
| İlgi odağı olmaktan hoşlanır Konuşma başlatmayı sever Yeni insanlarla tanışmaktan hoşlanır Geniş sosyal arkadaş çevresi ve tanıdıkları vardır Yeni arkadaşlar edinmeleri kolaydır Diğer insanların yanındayken enerjili hisseder | Yalnızlığı tercih eder Çok sosyalleşmek kendisini yorgun hissettirir Konuşma başlatması zor gelir Küçük konuşmalar yapmaktan hoşlanmaz Konuşmadan önce bir şeyleri dikkatlice düşünür İlgi odağı olmayı sevmez |
Uyumluluk
Bu kişilik boyutu, güven, fedakarlık, nezaket, şefkat gibi nitelikleri içerir. Uyumluluğu yüksek olan insanlar daha işbirlikçi olma eğilimindeyken, bu özelliği düşük olanlar daha rekabetçi ve hatta bazen manipülatif olma eğilimindedir.
| Yüksek | Düşük |
| Diğer insanlara büyük ilgi duyar Başkalarını önemser Diğer insanlar için empati ve endişe hisseder Başkalarının mutluluğuna yardım etmeyi ve katkıda bulunmayı sever Yardıma muhtaç olanlara yardım eder | Başkalarına az ilgi gösterir Diğer insanların nasıl hissettiği umurunda değildir Diğer insanların sorunlarına çok az ilgi duyar Başkalarını küçümser İstediklerini elde etmek için diğerlerini manipüle eder |
Nevrotiklik
Nörotisizm üzüntü, karamsarlık ve duygusal dengesizlik ile karakterize bir özelliktir. Bu özelliğe sahip olan kişiler, ruh hali değişimleri, kaygı, sinirlilik ve üzüntü yaşama eğilimindedir. Bu özelliği düşük olanlar daha stabil ve duygusal olarak dirençli olma eğilimindedir.
| Yüksek | Düşük |
| Çok fazla stresli olur Birçok farklı şey hakkında endişelenir Kolayca üzülür Ruh halinde dramatik değişimler yaşar Endişeli hisseder Stresli olaylardan sonra toparlanmak için mücadele eder | Duygusal olarak istikrarlıdır Stresle başa çıkar Nadiren üzgün veya depresyonda hisseder Çok endişelenmez Çok rahattır |
Beş Faktör Kişilik Ölçeği evrensel mi?
McCrae ve meslektaşları beş büyük kişilik özelliğinin oldukça evrensel olduğunu keşfettiler. 50'den fazla farklı kültürden insanlara bakan bir çalışma, 5 Faktör Kişilik Ölçeği'nin kişilikleri tanımlamak için doğru bir şekilde kullanılabileceğini buldu.
Bu araştırmaya dayanarak, birçok psikolog şimdi beş kişilik boyutunun sadece evrensel olduğunu düşünmekle kalmıyor; ayrıca biyolojik kökenlerinin de olduğuna inanıyor. Psikolog David Buss, bu beş temel kişilik özelliğinin evrimsel olduğunu ve bu kişilik özelliklerinin sosyal ortamımızı şekillendiren en önemli özellikleri temsil ettiğini öne sürmüştür.
Beş Faktör Kişilik Ölçeği'ni etkileyen faktörler
Araştırmalar hem biyolojik hem de çevresel etkilerin kişiliğimizi şekillendirmede rol oynadığını göstermektedir. İkizler üstündeki araştırmalar hem doğanın hem de beslenmenin beş kişilik faktörünün gelişimini etkilediğini gösterdi.
Beş özelliğin genetik ve çevresel temellerinin incelendiği bir çalışmada, 123 tek yumurta ikizi ve 127 çift yumurta ikizine bakıldı. Bulgular, her bir özelliğin kalıtılabilirliğinin dışa dönüklük için yüzde 53, uyumluluk için yüzde 41, vicdan için yüzde 44, nevrotiklik için yüzde 41 ve açıklık için 61 olduğunu göstermiştir.
Ayrıca uzun zaman diliminde (Longitudinal studies) yapılan araştırmalar bu büyük beş kişilik özelliğinin yetişkinlik dönemi boyunca nispeten istikrarlı olma eğiliminde olduğunu açıklamıştır. İş hayatı çağındaki yetişkinlerin üstündeki bir çalışmadaysa, kişiliğin dört yıllık bir süre boyunca istikrarlı olma eğiliminde olduğunu ve yaşamın gidişatıyla ilgili olumsuz olayların bir sonucu olarak çok az değişiklik gösterdiğini göstermiştir.
Çalışmalar olgunlaşmanın 5 Faktör Kişilik Ölçeği üzerinde bir etkisi olabileceğine işaret ediyor. İnsanlar yaşlandıkça daha az dışlanmış, daha az nevrotik ve daha az deneyime açık olma eğilimindeler. Öte yandan uyumluluk ve vicdanlılık insanlar yaşlandıkça artma eğilimindedir.
Kendinizi değerlendirin
Davranışın, bireyin altında yatan kişiliği ile durumsal değişkenler arasındaki etkileşimin sonucu olduğunu unutmayın. Bir kişinin kendisinin içinde bulduğu durum kişinin nasıl tepki vereceği konusunda önemli bir rol oynar. Bununla birlikte çoğu kez insanlar temel kişilik özelliklerine uygun olarak tepkiler sergilerler.
Bu boyutlar geniş kişilik alanlarını temsil eder. Araştırmalar birçok insanın bu kişilik özelliklerinin birden fazlasını taşıdığını göstermiştir. Örneğin, girişken olan kişiler konuşkan olma eğilimindedir. Ayrıca bu karakter özellikleri aynı anda da devreye girebilir. İnsan kişiliği karmaşık ve çeşitlidir ve her kişi davranışlarında bu boyutların birkaçını sergileyebilir.