Afrika Birliği, Afrikalı devlet başkanlarının kıtasal ve ulusal sorunlar üzerinde çalışmak üzere bir araya gelebilecekleri bir forumdur. Örgüt, 55 ülkenin ortak bir hedefe ulaşmak için güçlerini birleştirdiği cesur bir girişimdir. Kuruluşundan yirmi yıl sonra örgüt bu makalede incelenecektir. Örgütün başarıları, başarısızlıkları ve gelecek hedeflerine dair her şeyi burada bulabilirsiniz.
Afrika Birliği Nedir?
Bir zamanlar Afrika Birliği Örgütü (OAU) olarak bilinen Afrika Birliği (AU) artık tüm Afrika'nın yönetim organıdır. Afrika Birliği Örgütü (OAU) 1963 yılında Afrika ülkelerini ortak sorunları ele almak üzere bir araya getirmek amacıyla kurulmuştur. Grubun kuruluş ilkeleri Afrika'daki sömürgeciliği sona erdirmek ve üye devletler arasında daha fazla siyasi ve ekonomik işbirliğini teşvik etmekti.
Afrika Birliği, bağımsızlığın kazanılmasına yardımcı olmak amacıyla Afrika'daki kurtuluş güçlerine diplomatik yardım ve lojistik destek sağladı. 1977'ye kadar elli Afrika ülkesi Avrupalı sömürgeci güçlerden bağımsızlığını kazanarak Afrika Birliği Örgütü'nün amacına ulaştığını kanıtladı.
Afrika Birliği Örgütü, üye devletler arasında daha fazla siyasi ve ekonomik entegrasyonu teşvik etme hedefine ulaşamadı. Afrikalı liderler, kendileri için somut faydalar sağlayamaması nedeniyle örgütün etkinliğinden şüphe etmeye başladılar.
Afrika liderliği değişim ihtiyacının farkına vardı ve 1994 yılında OAU'da reform yapılması için planlar hazırlandı. Bu planlar örgüt içinde bir pan-Afrika parlamentosu, bir para fonu ve bir merkez bankası gibi yeni organların kurulmasını gerektiriyordu.
OAU'yu yenileme planları takip eden yıllarda suya düştü. O tarihsel dönemde, kurumun üyelerini bir araya getirmeye istekli ya da bunu yapabilecek bir siyasi liderlik yoktu. Durum 1999 yılında Libya lideri Muammer Kaddafi'nin Afrika Birliği'nin yıllık zirvesinde Afrika Birleşik Devletleri planlarından bahsetmesiyle değişti.
Kaddafi, Afrika'nın Amerika Birleşik Devletleri'nin izinden gidebileceğini iddia etti. Tüm kıta üzerinde tek bir başkan tarafından yönetilen merkezi bir hükümet tarafından uygulanan birleşik bir savunma gücü ve birleşik bir dış ve ticaret politikası öngördü.
Kaddafi, hedeflerini gerçekleştirmeye yardımcı olması için bir Afrika Birliği kurulmasını önerdi.
Afrika Birliği'nin Hedefleri
Afrika Birliği 2002 yılında ilk kurulduğunda toplam 53 ülke Birliğin kurucu üyesiydi. Takip eden yıllarda iki ülkenin daha katılımıyla toplam üye sayısı 55'e ulaştı. AU birçok farklı sorunla ilgilenmektedir. Diplomatik, insani ve güvenlik misyonları, hedeflerine ulaşmak için kullandığı araçlar arasındadır.
Afrika Birliği'nin odak noktası kurtuluş mücadeleleriydi, ancak Afrika Birliği, "Kendi halkı tarafından yönetilen ve dünya arenasında dinamik bir gücü temsil eden entegre, müreffeh ve barışçıl bir Afrika" elde etmek için Afrika'nın kalkınmasını ve entegrasyonunu teşvik etmeyi en önemli önceliği haline getirdi.
Afrika Birliği, üye ülkeler arasında daha yakın siyasi ve ekonomik bağları teşvik ederek "Afrika'da barış, istikrar ve refah" hedefi doğrultusunda çalışmaktadır. Afrika kıtasında barış ve güvenliğin yanı sıra demokratik ideallerin ve kurumların teşvik edilmesi de AU'nun diğer hedefleridir.
Grup, Sıtma, AIDS ve COVID ile mücadele için sağlık programlarını teşvik etmekte ve ayrıca yolsuzlukla mücadele önlemlerini uygulamak için çalışmaktadır.
Afrika Birliği'ndeki Resmi Kurumlar
Toplamda Afrika Birliği içinde, her biri kendi hedef ve sorumluluklarına sahip bir düzineden fazla ayrı kuruluş bulunmaktadır. Bazıları strateji ve önerilerden sorumlu olsa da, diğerleri bunları yürütür ve sonuçları takip eder.
Meclis, Afrika Birliği'nin en yüksek karar alma organıdır ve her üye devletin devlet başkanlarından ya da resmi olarak tanınmış delegelerinden oluşur. Meclis, diğer kuruluşlardan gelen önemli politika önerilerini yürürlüğe girmeden önce onaylamalıdır.
Pan Afrika Parlamentosu, Afrika kıtasındaki sorunları ve endişeleri ele almak üzere kurulmuş bir başka güçlü örgüttür. Meclis ve Parlamento sıkı bir şekilde iç içe geçmiştir; parlamentonun Afrika Birliği üye devletleri tarafından seçilen 265 üyesi vardır. Meclis, Parlamento tarafından hazırlanan yasaları değerlendirir ve oylar.
Meclis bir politikayı kabul ettiğinde, Afrika Birliği Komisyonu diğer Afrika Birliği organlarına ve üye devletlere bu politikanın hayata geçirilmesinde yardımcı olur. Hem mali hem de maddi varlıklar Komisyon'un idaresi altındadır.
Üye devletlerin bakanlarından oluşan Afrika Birliği Yürütme Konseyi, bu tür politikaların nasıl hayata geçirildiğini denetler.
Ayrıca daha niş konularla ilgilenen 10 alt komite vardır. Bu gruplardan birkaçı İşbirliği, Dış İlişkiler ve Çatışma Çözümü Komitesi ile Parasal ve Mali Konular Komitesi'dir.
Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Konsey ile STK'lar, CBO'lar ve kültürel kurumlar gibi sivil toplum üyeleri AU'ya önerilerde bulunabilirler.
Anlaşmazlıkların çözümü söz konusu olduğunda, Barış ve Güvenlik Konseyi çağrıları yapar. Bu, Afrika Birliği'nin üye ülkelerinin bir blok olarak çatışma ve kriz durumlarını takip etmeleri, tartışmaları ve harekete geçmeleri için bir yoldur.
Afrika Birliği'nin Kazanımları
Savaş suçları, soykırım ya da insanlığa karşı işlenen suçlar söz konusu olduğunda Afrika Birliği, üye ülkeler bünyesinde askeri güç kullanma yetkisine sahiptir. Bu nedenle örgüt birçok barışı koruma misyonu yürütmüştür. Birleşmiş Milletler (BM) misyonları ve Afrika Birliği barışı koruma operasyonları sıklıkla işbirliği yapmaktadır.
Afrika Birliği'nin Burundi, Orta Afrika Cumhuriyeti, Komorlar, Darfur, Somali, Güney Sudan, Sudan ve Mali'deki müdahaleleri sayesinde felaketler önlenmiş ve hayatlar kurtarılmıştır.
Afrika Birliği'nin diplomatik girişimleri birçok örnekte verimli olmuştur. Örneğin Afrika Birliği, Ekim 2022'de Güney Afrika'da Etiyopya hükümeti ile Tigray Halk Kurtuluş Cephesi arasındaki görüşmelere aracılık ederek bir barış anlaşmasının imzalanmasına yol açtı.
Afrika Birliği'nin kıta genelinde demokrasiyi koruma ve ilerletme çabaları da verimli olmuştur. Örneğin 2007 seçimlerinden sonra Kenya'da şiddet olayları patlak verdiğinde, Afrika Birliği barışçıl bir çözüme aracılık etmiş ve bir koalisyon yönetiminin kurulmasını kolaylaştırmıştır.
Sonuç olarak Afrika Birliği'nin sağlık alanındaki faaliyetleri önemli kazanımlar sağlamıştır. Örneğin 2020 yılında Afrika Aşı Edinme Görev Gücü, üye ülkeler arasında dağıtılmak üzere yaklaşık bir milyar doz aşıyı başarıyla temin etti. Önleme çalışmaları sayesinde kıta genelinde daha az sayıda kişi AIDS ve sıtmaya yakalandı.
Afrika Kıtasal Serbest Ticaret Bölgesi
2018 yılında Afrika Birliği'nden 53 ülke kıta genelinde ticaret kısıtlamalarını kaldıran bir anlaşmayı onayladı. Bu çabalar sayesinde 2021 yılına kadar Afrika kıtasında 1.3 milyar insanı kapsayan bir serbest ticaret alanı kurulmuş oldu. AfCFTA üyeleri, ticaret engellerini azaltmak, gümrük süreçlerini kolaylaştırmak ve ticari anlaşmazlıkları çözmek için birlikte çalışma sözü verdiler.
AfCFTA, girişimlerinin bir parçası olarak Pan-Afrika Ödeme ve Mutabakat Sisteminin (PAPPS) kurulmasına yardımcı oldu. Yeni finansal altyapının Ocak 2022'de faaliyete geçmesiyle birlikte Afrikalı işletmeler AfCFTA'nın diğer üyeleriyle kendi para birimleriyle uluslararası ticaret yapabilecekler.
Almanya'nın uluslararası işbirliği ajansına göre:
AfCFTA, kısa zaman çizelgesi, belirlenen iddialı liberalizasyon hedefleri ve Serbest Ticaret Bölgesi'ni müzakere eden 55 üye ülkenin heterojenliği ve çokluğu göz önüne alındığında büyük bir diplomatik ve siyasi başarıdır.
Dünya Bankası'nın tahminlerine göre 2035 yılına kadar AfCFTA 450 milyar dolara kadar gelir yaratabilir, 30 milyon insanı ciddi yoksulluktan kurtarabilir ve 68 milyon insanın kazancını arttırabilir.
Sorunlar
50'den fazla ülke arasında birlik ve politika birliği sağlamak zordur. Afrika Birliği kuruluşundan bu yana reform çabalarının yol açtığı siyasi çıkmazlar nedeniyle sekteye uğradı.
Kaddafi ve destekçilerinin federal bir hükümeti ısrarla savunmaları 2002'den 2010'a kadar yasama faaliyetlerini dondurdu. Ülkelerin çoğunluğu Libya liderinin umduğu kadar kontrolü bırakmaya istekli değildi. Çoğu insan bu fikre sıcak bakmasa da Kaddafi'nin örgütün manevi yaratıcısı ve ana bağışçısı olması nedeniyle konu uzun süre durgun kaldı.
Afrika Birliği liderliğinin Uluslararası Ceza Mahkemesi (ICC) tarafından soykırım ve sivil katliamıyla suçlanan liderleri koruması da sorunlu bir durum. Örneğin 2010 yılında Afrika Birliği (AU), UCM'nin Darfur'daki soykırımdan sorumlu tuttuğu Sudan Devlet Başkanı Ömer El Beşir'in yakalanması için Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) ile birlikte çalışmayacağını açıklamıştır.
Benzer şekilde Afrika Birliği (AU), Kenya Devlet Başkanı Uhuru Kenyatta'nın binlerce insanın ölümündeki şüpheli rolü nedeniyle Uluslararası Ceza Mahkemesi (ICC) tarafından yargılanmasına yardımcı olmadı.
Yeterli finansman eksikliği Afrika Birliği için kurulduğu günden bu yana bir sorun olmuştur. Masrafların sadece bir kısmı üye ülkelerin katkılarıyla karşılanıyor. Tüm bütçenin yaklaşık %75'i dış yatırımcılardan geliyor.
AU'nun karar alma yeteneği, finansman için dış ortaklara olan bağımlılığı nedeniyle zayıflıyor. Örneğin Avrupa Birliği (AB), 2021 yılında kabul edilen yeni mali araçlar sayesinde Afrika Birliği'nden (AfB) bağımsız olarak ulusal ve alt-bölgesel askeri projeleri destekleyebilecek.
Afrika Birliği'nin Geleceği
Afrika Birliği, Afrika Birliği Örgütü'nün kuruluşundan 50 yıl sonra, 2013 yılında, gelecek yarım yüzyıl için hazırlıklara başladı. Bu çabaların nihai sonucu, 15 ana girişimden oluşan bir program olan Agenda 2063'tür.
Bu girişimler sayesinde birlik içinde seyahat etmek için vizeye ihtiyaç kalmayacak ve kıtadaki tüm düşmanlıklar sona erecek.
Önümüzdeki on yıl boyunca Agenda 2063 üzerinde çalışan insanlar yollar ve iletişim altyapısı inşa edecek, tarımsal üretimi artıracak ve enerji üretimini artıracak.
Afrika Birliği, kuruluşundan bu yana geçen yirmi yıl boyunca çeşitli engellerle karşılaştı ve programlarının sonuçları çok değişken oldu.
Agenda 2063'ün amiral gemisi projelerinden biri olan Afrika Kıtasal Serbest Ticaret Bölgesi gibi büyük ölçekli projelerle milyonlarca Afrikalının yaşamı büyük ölçüde iyileştirilebilir. AfCFTA'nın geçtiğimiz birkaç yıl içinde şekillenip geliştiğini görmek cesaret verici.