Dünya'nın 4,5 milyar yıllık ömrü devir, zaman, dönem, bölüm ve çağ gibi jeolojik kısımlara ayrılarak ele alınır. Türümüz Homo sapiens'in, Dünya'da ve içindeki canlılarda kalıcı, birçok yönden geri döndürülemez etkilere sahip olduğu bir zamanda yaşıyoruz. Dünya'nın fiziksel, kimyasal ve biyolojik sistemlerini etkilediğimiz bu zamana göre bazı bilim insanları artık Holosen'den çıkarak Antroposen denilen yeni bir çağda yaşadığımıza inanıyor. Ancak herkes Antroposen'in yeni resmi jeolojik dönem olmasına yetecek kanıt bulunduğunu düşünmüyor. Peki Antroposen nedir, ne zaman başladı ve kanıtları neler?
Antroposen Nedir?
İnsanlar, gezegendeki en etkili tür haline geldi ve tek başına küresel ısınma artışına, toprakta, çevrede, suda, organizmalarda ve atmosferde değişikliklere neden oluyor. Antroposen, insanın Dünya ekosistemine egemenliğini anlatan ve henüz resmi olmayan bir jeolojik bölümdür.
Resmi olarak şu anda Kuvaterner Dönem'in Holosen Bölümü'nde yer alıyoruz. Bir bölüm yani epok genelde 3 milyon yıldan uzun sürer ve Holosen henüz 11.700 yıl önce başladı. Antroposen ise Holosen'den sonraki yeni jeolojik bölüm olmaya aday. Antroposen sözcüğü, insan demek olan Yunanca 'antropo' ve yeni demek olan 'cene'den geliyor.
Hızlı küresel çevresel değişimleri yansıtan yeni bir jeolojik bölüm fikri uzun zamandır vardı ancak antroposen terimi ilk kez 2000 yılında Eugene F. Stoermer ve Paul Crutzen tarafından türetilip yaygınlaştırıldı. Onlara göre yeni bir jeolojik çağda yaşıyoruz.
Antroposen ne zaman başladı?
Holosen ile son 11.700 yılda insan nüfusu hızla arttı, kentler inşa edildi, uygarlıklar gelişti ve büyük teknolojik ilerlemeler yaşandı. Sonuç olarak Dünya'da büyük değişiklikler gerçekleşti. Son buzul çağından beri Dünya'nın iklimi ısındı ve istikrarlı kaldı. Ancak ısınma artık hızlandı ve küresel ısınmanın ana nedeninin doğal kaynaklı değil insan kaynaklı yapay nedenler olduğu düşünülüyor. Tıpkı tarım, kentleşme ve ormansızlaşma gibi.
Bilim Antroposen'e geçişin ne zaman ve nasıl başladığına dair karara varmaya çalışıyor. Antroposen'in başlangıcına dair en yaygın önerilerden biri Sanayi Devrimi'ni başlatan James Watt'ın buhar motorunu icat ettiği 1784'tür. Bu tarihten sonra insanlık yenilenemeyen fosil yakıtlar gibi rezervleri çıkarmaya, ozon tabakasını etkilemeye, asit yağmuru başlatmaya ve habitat tahribatıyla canlı türlerini yok etmeye başladı.
Okyanuslar, insan faaliyetleriyle atmosfere salınan CO2'nin çoğunu emer ve bu emilim, okyanusu asitlendirir. Deniz suyunun pH'ı yaklaşık 1750 ile 2010 arasında 0,1 düştü, yani %30 daha asitli hale geldi. Plastik kirliliği de Antroposen'in önemli bir işareti. Dünya'da her yıl milyonlarca ton plastik üretiliyor.
Antroposen'e dair kanıtlar
Arktik'teki derin buzlara hapsolmuş havanın incelenmesi o zamanlardan beri atmosfere salınan karbondioksit ve metan gazı oranının son 400.000 yılın en yükseğine ulaştığını gösterir. Antroposen'in Holosen'den sonraki yeni jeolojik bölüm olabileceğine dair bir başka gösterge nükleer silahlar. 20. yüzyılın II. Dünya Savaşı'nda nükleer silahların kullanımı toprakta en az 100.000 yıl kalacak radyoaktif izler bıraktı. İnsanın 20. yüzyılın ortasından beri Dünya'yı bu etkileme biçimine "Büyük Hızlanma" deniyor.
Dünya 4,5 milyar yaşında ve modern Homo sapiens jeolojik ölçekte çok kısa bir zaman olan son 250.000 yılda gelişti. Dünyada 8 milyar insan var. Dünya zamanının çok küçük bir biriminde gezegeni büyük ölçüde değiştirdik. İklimin ısınması hızlanıyor. Azot döngüsü 2,5 milyar yıldır gözlemlenmemiş büyüklükte bozuldu yani artık doğada üretilenden fazla azot var. Azotu gübreler halinde depolayarak onu "sabitliyoruz".
Dünya topraklarının %70'ini elimizle bozduk ve 2050 yılında %90'a çıkacak. Yine tüm insan kaynaklı sera gazı salınımının %10'u orman kesiminden geliyor. Eğilime göre küresel sıcaklık yükselişini 2°C ile sınırlama hedefimiz imkansızlaşıyor. Antroposen fikri, insanın Dünya'da yol açtığı bu çevresel değişiklikleri yansıtır.
Antroposen'in Kabul Edilmesi İçin Gerekenler
Antroposen'i resmi bir jeolojik bölüm olarak kabul etmemiz için Dünya kabuğundaki kaya katmanlarında değişiklikler bırakmış olması gerekiyor. Bunlar mineral bileşimi ve fosil görünümü değişimidir ve büyük bir iklim değişikliğini yansıtabilir. Örneğin Holosen, son buzul çağının sonunda başladı. Böyle değişiklikler en az binlerce yıl gözlenebilir olur. Yoğun tarımla artan arazi kullanımı toprak erozyonunu artırdı ve bunun kaya tabakalarında iz bırakması bekleniyor.
Antroposen veya diğer adıyla İnsan Çağı'nın kendisini kaya tabakalarında gösterip göstermeyeceği henüz kesin değil. Stratigrafist yani kaya katmanlarını inceleyen insanlar Holosen'in bittiğini ve Antroposen'in başladığını kesinleştirmek için fosil kayıtlarında bir "altın sıçrama" arıyor.
34 bilim insanından oluşan Antroposen Çalışma Grubu (AWG) Antroposen'i resmi jeolojik bölüm olarak tanıtmaya çalışır. İkna etmek istedikleri kurumsa Dünya'nın jeolojik zaman çizelgesini belirleyen Uluslararası Stratigrafi Komisyonu. Grup Antroposen'e kanıtlar sunmak için bu "altın sıçrama"yı gösteren emisyon kalıntıları ve radyoaktif parçacıklar topluyor. Plastik bunlardan biri.
Plastik biyolojik olarak parçalanmadığından olası bir Antroposen belirtecidir. Plastikler 1940'lardan beri fosil kayıtlarında var. Okyanuslardaki mikroplastik kirliliğinin Dünya'da deniz tabanındaki uzak kayalarda biriktiği düşünülüyor. İnsanın Dünya'ya olan etkileri gerçekten de yeni bir jeolojik döneme işaret ediyor ancak bu konudaki son sözü Antroposen'in geride fosil kaydı bırakıp bırakmaması söyleyecek.
Her şeye rağmen Dünya'nın son durumu Antroposen'in yeni bir çağ olarak kabul edilip edilmemesinden daha önemli. Eylemlerimiz gezegenin geleceğini etkiliyor.
Antroposen Hakkında Sık Sorulanlar
Antroposen nedir?
Antroposen, insan faaliyetlerinin Dünya'nın jeolojisi ve ekosistemleri üzerindeki önemli ve yaygın etkisiyle tanımlanan, önerilen bir jeolojik çağdır.
Antroposen'in varlığını destekleyen kanıtlar nelerdir?
Dünya atmosferinin bileşimindeki değişiklikler, plastiklerin ve diğer sentetik malzemelerin küresel dağılımı, su yollarının değiştirilmesi, yerli olmayan türlerin çoğalması ve insan faaliyetlerinin karbon ve nitrojen döngüleri üzerindeki etkileri de dahil olmak üzere Antroposen'in varlığını destekleyen giderek artan sayıda kanıt bulunmaktadır.
Antroposen'in bazı temel özellikleri nelerdir?
Antroposenin temel özelliklerinden bazıları hızlı nüfus artışı, sanayileşme, kentleşme, yoğun tarım ve fosil yakıtların yaygın kullanımıdır.
Antroposenin çevresel ve ekolojik etkileri nelerdir?
Antroposen'in iklim değişikliği, okyanus asitlenmesi, biyolojik çeşitlilik kaybı, ormansızlaşma, çölleşme, toprak ve su kaynaklarının bozulması gibi önemli çevresel ve ekolojik etkileri olmuştur.
Kaynaklar: