Tüm bebeklerin mavi gözlü doğduğunu duymuş olabilirsiniz. Bebekler göz renklerini ebeveynlerinden miras alırlar, ancak ilk defa doğduklarında gözleri mavi olabilir. Öyleyse bebekler neden mavi gözlü doğar? Cildinizi, saçınızı ve gözlerinizi renklendiren kahverengi pigment molekülü olan melanin, bebekken gözlerinizdeki irise tam olarak yayılmamış veya ultraviyole ışığa maruz kalarak kararmamıştır. İris, göze girmesine izin verilen ışık miktarını kontrol eden renkli kısımdır. Saç ve cilt gibi gözü güneşten korumaya yardımcı olan pigmentler içerir.
Melanin göz rengini nasıl etkiliyor?
Melanin bir proteindir. Diğer proteinler gibi, vücudunuzun ürettiği melanin miktarı ve türü genlerinize kodlanır. Göz renginden bahsederken, gözün iris adı verilen gözbebeğinin etrafındaki melaninle dolu halkasına bakarız. Çok miktarda melanin içeren irisler siyah veya kahverengi görünür. Daha az melanin yeşil, gri veya açık kahverengi gözler oluşturur. Gözlerinizde çok az miktarda melanin varsa, mavi veya açık gri görünürler. Albinizm hastası insanların irislerinde melanin yoktur. Gözleri pembe görünür çünkü gözlerinin arkasındaki kan damarları ışığı yansıtır.
Melanin üretimi genellikle bebeğin hayatının ilk yılında artar ve göz renginin maviden dönerek koyulaşmasına yol açar. Renk genellikle yaklaşık 6 aylıkken stabildir, ancak tam olarak gelişmesi iki yıla kadar sürebilir. 9 aydan 3 yaşına dek her bebeğin göz rengi gözlerine daha fazla melanin salındıkça tek renkli tona bürünür (nadir durumlarda heterokromi denilen iki renkli göz olabilir).
Bununla birlikte, bazı ilaçların ve çevresel faktörlerin kullanımı dahil olmak üzere çeşitli faktörler göz rengini etkileyebilir. Bazı insanlar göz renginde yaşamları boyunca değişiklik yaşarlar.
Bazı durumlarda insanlar iki farklı renkte göze sahip olabilirler. Bir zamanlar sanıldığın aksine göz rengi genetiğinin çocuğa aktarımı kesilmez. Zira mavi gözlü ebeveynlerin (nadiren) kahverengi gözlü bir çocuğa sahip olduğu biliniyor.
Tüm bebekler mavi gözlü mü doğuyor?
Tüm bebekler mavi gözlerle doğmaz. Bir bebeğin gözü sonunda mavi olsa bile önce gri renkle başlayabilir. Afrika, Asya ve İspanyol kökenli bebeklerin kahverengi gözlerle doğma olasılığı daha yüksektir. Bunun nedeni koyu tenli bireylerin gözlerinde Kafkasyalılardan daha fazla melanin bulunması.
Buna rağmen, bebeğin göz rengi zamanla koyulaşabilir. Ayrıca, koyu tenli ebeveynlerin bebeklerinin mavi gözlü olması her zaman mümkün. Bu durum erken doğmuş bebeklerde daha yaygın çünkü melaninin birikmesi zaman alıyor.
Göz renginin işlevi nedir?
Göz rengi yalnızca estetik amaçlı değildir. Biyolojimizin çoğu gibi göz renginin de bir işlevi var. Binlerce yıl önce ilk insanların ortak bir yanı vardı, hepsinin kahverengi gözleri vardı. Tıpkı cilt hücrelerindeki melaninin cildi güneşin zararlı UV ışınlarından koruması gibi, gözlerimizdeki melanin de zararlı ışınların katarakt veya göz kanseri gibi hasarlara neden olmasını engelliyor.
İnsanlar göç edip, güneşe daha az maruz kaldıkları iklimlere yerleştikçe, insan genetiği daha az melanine ihtiyaç duydu. Bu durum Avrupalı insanların neden daha açık saç, ten ve göz rengine sahip olduklarını açıklıyor.
Melanin kahverengidir ancak gözde ne denli fazla melanin varsa o denli koyu görünür. Mavi veya yeşil gibi daha az melanin içeren gözler daha az ışık emer ve ışık gözün etrafına saçılarak Tyndall etkisine neden olur. Gökyüzünün mavi görünmesine benzerdir.
Göz rengi değişen canlılar
İnsanlar, göz rengi değişimi yaşayan tek canlı değil. Örneğin, yavru kediler de sık sık mavi gözlü doğuyor. Kedilerdeki ilk göz rengi değişimi oldukça çarpıcıdır çünkü insanlardan çok daha hızlı gelişirler. Yetişkin kedilerde bile göz rengi zamanla değişir. Genellikle birkaç yıl sonra sabitleşir.
Daha da ilginç olanı canlılarda göz rengi bazen mevsimlerle birlikte değişir. Örneğin bilim adamları kışın ren geyiğinin göz renginin değiştiğini öğrendiler. Bu şaşırtıcı değişim ren geyiğinin karanlıkta daha iyi görebilmesini sağlıyor. Değişen sadece göz rengi değil. Gözdeki kollajen liflerindeki boşluklar gözün olabildiğince fazla ışık almasını sağlayacak biçimde değişiyor.