Bukalemunlar çoğu zaman gerçekte olduğundan daha farklı resmedilir. Bukalemunların renk değiştirmesinin nedeni kamuflaj olarak gösterilir. Kendilerini arka planla harmanlayarak tehlikeden kaçabildikleri söylenir. Ancak gerçek şu ki bukalemunlar aslında kendilerini kamufle etmek için renk değiştirmezler. Peki bukalemunlar gerçekte neden renk değiştirir?
Bukalemunlar nasıl ve neden renk değiştirir?
Tehlikeli ısırıklar ya da zehirli derileri gibi savunma mekanizmalarından yoksun olan bukalemunların yırtıcı hayvanlara karşı kendilerini çok iyi koruyamadıkları doğru. Bu nedenle renk değiştirmeleri onların hayatta kalmalarına yardımcı oluyor olabilir. Buna karşılık, bukalemunlar aslında pek renk değiştirmelerine gerek kalmadan da kendilerini bulundukları ortama kolayca harmanlayabilirler. Sakin durumdayken genellikle kahverengi, gri veya yeşil tonlarında olurlar. Böylece kendilerini doğal çevrelerindeki yaprak ve ağaçların arasına gizleyebilirler. Ayrıca derilerinin dışarıdaki ortam ışığıyla olan uyumunu ayarlamak için parlaklığını artırabilir veya azaltabilirler. Bunun için süslü renklere bürünmeleri gerekmez; renk tonlarındaki belli belirsiz değişiklikler her şey için yeterli olur. Renk değiştirmelerinin asıl nedeni farklıdır.
Kendilerini popüler yapan renk değiştirme özellikleri, tehlikeden korunmaktan çok iletişim kurmakla ilgilidir. Parlak renkler bukalemunların kendilerini nasıl hissettiklerini ifade etmelerine yardımcı olur. Tıpkı ortaokulda takılan ruh hali yüzüğü gibi hislerini deri renkleriyle sergilerler. Bukalemun öfkeli veya korkmuşsa renklerini koyulaştırır. Ancak baskınlık kurmaya çalışıyorsa renklerini olabildiğince parlak hale getirir.
Örneğin, erkek bukalemunlar fazla bölgecidir. Bu nedenle iki erkek birbiriyle karşılaştığında bir tanesi (genellikle daha küçük veya daha az dinamik renkleri olan) pes edene dek renk yarışmasına girerler. Bu noktada kaybeden hayvan baskın erkeğe vazgeçtiğini göstermek için renkli görüntüsünü "kapatır". Yapılan bir araştırmaya göre bazı erkekler dişileri (daha az parlak renkli olan) taklit etmeyi bile denerler. Bu sayede çiftleşme ayı başladığında erkeğin rakipleriyle rekabet etmesine gerek kalmaz.
Bukalemunda renk değiştirme çiftleşme sezonunda önem kazanır. Erkek, dişiyi etkilemek için parlak renkler seçerek kur yapar. Bu sayede dişiyi etkilemeye ve kendine çekmeye çalışır. Dişi kurdan etkilenirse o da renk değiştirir. Genelde daha az canlı renklere sahip olurlar ancak mesajlarını iletmek için yeterlidir.
Bukalemun nasıl renk değiştirir?
Tüm bu renk değişiklikleri, bukalemunun derisinde bulunan eşsiz hücrelerle gerçekleşir. Bir araştırmaya göre bukalemunların derilerinde "iridofor" olarak adlandırılan (iridophore) iki katmanlı yanardöner hücreler bulunuyor. Bu hücreler farklı boyutlarda, şekillerde ve düzenlerde guanin nanokristalleri içerir. Bukalemunlar böylece sakinken ya da heyecanlıyken bu özel iridofor hücrelerinin yapısını değiştirir. Bu işlemi nanokristallerin ışığın dalga boyunu yansıtma biçimini değiştirerek yaparlar.
Örneğin bukalemun rahatladığında, derisindeki iridofor hücrelerinde bulunan nanokristaller birbirine yakınlaşır. Böylece mavi renk gibi kısa dalga boyu renkleri yansıtmaya başlar. Ancak bukalemun heyecanlandığında — bir erkek diğerine egemenlik kurmaya çalışırken — bu hücrelerdeki kristaller birbirinden uzaklaşır ve sarı, turuncu veya kırmızı gibi daha uzun dalga boylu renkleri yansıtmaya uygun hale gelir.
Bilim adamları bukalemunların ayrıca başka bir nedenle de renk değiştirdiğine inanıyor: Vücut sıcaklıklarını düzenlemelerine yardımcı olmak için. Bukalemunlar ektoterm ("soğukkanlı") olduklarından kendi vücut ısılarını üretemezler. Bunun yerine Güneş sayesinde ısınırlar. Koyu renkler ışığı daha çok emdiği için — ve dolayısıyla ısıyı — bilim adamları bukalemunların vücut sıcaklıklarına bağlı olarak renk değiştirdiğine inanıyor. Başka bir deyişle, üşüdüklerine daha koyu görünüyorlar. Sıcakladıklarında ise açık rengi seçiyorlar.
Popüler kültür nedeniyle bukalemunların kılık değiştirme ustaları olduğunu düşünüyoruz. Renk değiştiren bu hayvanlar elbette herkes için hala fazlasıyla etkileyiciler. Benzeri görülmemiş şekilde ve hızda parlak renklere bürünmeleri onları hayvanlar aleminde eşsiz kılıyor. Hayal gücümüzü de etkileri altına almalarına şaşırtıcı değil. Bu yazımızda bukalemunun neden renk değiştirdiğini ele aldık.