Çernobil felaketi bölgenin içinde ve dışında önemli radyoaktif yayılıma neden olan Ukrayna nükleer reaktöründe meydana gelen bir yangındı. İnsan ve çevre sağlığı üzerindeki sonuçları bugün hala hissedilmektedir. Bu yazıda Çernobil kazası hakkında tüm merak edilenleri ve daha fazlasını bulacaksınız.
Çernobil Nükleer Kazası
Vladimir İlyiç Ulyanov Anıtı Çernobil Nükleer Santrali Ukrayna'da, elektrik santrali çalışanlarını ve ailelerini barındırmak için inşa edilen Pripyat kasabası yakınında kuruldu. Santral, Ukrayna-Belarus sınırının yakınında, Çernobil şehrinin yaklaşık 18 kilometre kuzeybatısında ve Ukrayna'nın başkenti Kiev'in 100 km kuzeyindeki ormanlık, bataklık bir alandaydı. Çernobil Nükleer Santrali, her biri bir gigawatt elektrik enerjisi üretebilen dört nükleer reaktör içeriyordu. Yalnızca kaza anında, dört reaktör Ukrayna'da kullanılan toplam elektriğin yaklaşık yüzde 10'unu üretti.
Çernobil elektrik santralinin inşaatı 1970'lerde başlatıldı. Dört reaktörden ilki 1977'de açıldı ve 4 numaralı reaktör 1983'te enerji üretmeye başladı. Kaza 1986'da gerçekleştiğinde, diğer iki nükleer reaktör yapım aşamasındaydı.
Çernobil Nükleer Kazasının Yaşandığı Gün
26 Nisan 1986 Cumartesi günü işletme ekibi 4 numaralı reaktör üzerinde bir test gerçekleştirmeyi planladı. Testte harici bir elektrik kesintisi durumunda reaktörün, acil durum dizel jeneratörü devreye girene dek soğutma pompalarını çalıştırmaya yetecek kadar elektrik üretip üretemeyeceği anlaşılacaktı.
Yerel saat 1:23:58'de başlatılan test sırasında güç beklenmedik bir şekilde arttı ve yaşanan patlama reaktörün sıcaklığının 2.000 derecenin üzerine çıkmasına neden oldu. Sıcaklık yakıt çubuklarını eritti ve reaktörün grafit kaplamasının alev almasını sağladı. Atmosfere büyük bir miktar radyasyon bulutu yayılmıştı.
Kazanın kesin nedenleri hala belirsiz ancak genel olarak Çernobil'deki patlamaya, yangına ve nükleer erimeye neden olan olaylar dizisinin reaktördeki tasarım kusurları ve operatör hatalarından kaynaklandığına inanılıyor.
Çernobil Nükleer Kazasındaki Kayıplar ve Hastalıklar
2005 yılının ortasına kadar 60'a yakın ölüm doğrudan Çernobil ile (çoğunlukla kaza sırasında büyük radyasyona maruz kalan çalışanlar veya tiroid kanseri gelişen çocuklar) ilişkilendirildi.
Çernobil'den kaynaklanan nihai ölümlerin sayısı ve tahminleri çok değişkendir. Çernobil Forumu tarafından — sekiz Amerikan kuruluşu — yayınlanan 2005 tarihli bir rapor kazanın yaklaşık 4 bin ölüme yol açtığını tahmin etmiştir. Ancak Greenpeace, Belarus Ulusal Bilimler Akademisi'nin verdiği bilgilere dayanarak 93.000 ölüm tahmininde bulunmuştur.
Belarus Ulusal Bilimler Akademisi, kaza sahasındaki bölgede 270.000 kişinin Çernobil radyasyonu sonucu kanser olacağını öngördü. Rusya Bilimler Akademisi Bağımsız Çevresel Değerlendirme Merkezi tarafından yayınlanan bir başka raporda, 1990'dan bu yana ölüm oranlarında çarpıcı bir artış olduğu ve Rusya'da ve Belarus'ta Çernobil radyasyonu nedeniyle tahminen 140.000 ölümün gerçekleştiği bildirilmiştir.
Çernobil Nükleer Kazasının Psikolojik Etkileri
Çernobil'in ortaya çıkması ile ilgili mücadele eden topluluklar Belarus, Ukrayna ve Rusya'daki 5 milyon insanın maruz kaldığı psikolojik hasarın boyutuna dikkat çekmiştir.
Araştırmalar, terk edilmiş nükleer santralin çevresindeki bölgelerde sıra dışı düzeyde yüksek psikolojik stres tespit etti. Birçok araştırma enstitüsü bu psikolojik etkinin Çernobil'in doğurduğu en büyük sağlık sonucu olduğuna inanıyor. Onlara göre bu insanlar kendilerini yıllar boyunca mağdur olarak görmeye yönlendirildiler ve bu nedenle hayal edebilecekleri hayat sistemini kuramadılar Bunun yerine geleceklerine yönelik pasif bir yaklaşım sergilemekle yetindiler.
Çernobil Kazasından Etkilenen Ülkeler ve Topluluklar
Çernobil kaynaklı radyoaktif serpinti sayısının %70'i 3.600'den fazla kasaba ve köy ile 2.5 milyon insanı içine alan Belarus'a ulaştı. Toprak radyasyonla kirlendi ve dolayısıyla büyüttüğü mahsülleri de radyasyonlu yaptı. Hem yüzey suları hem de yeraltı suları kirlendi; bitkiler ve vahşi yaşam bundan etkilendi (hala etkileniyor). Rusya, Belarus ve Ukrayna'daki birçok bölgenin on yıllar boyunca kirlenmiş olarak kalması muhtemeldir.
Rüzgar tarafından taşınan radyoaktif serpinti daha sonra Birleşik Krallık'taki koyunlarda, Avrupa genelinde insanlar tarafından giyilen giysilerde ve Amerika Birleşik Devletleri'ndeki yağmurlarda bulundu.
Çernobil'in Durumu ve Genel Görünüm
Çernobil kazası eski Sovyetler Birliği'ne yüzlerce milyar dolara mal oldu ve bazı gözlemciler bunun Sovyet hükümetinin çöküşünü hızlandırdığına inandı. Kazadan sonra Sovyet makamları, en yakındaki Pripyat'taki 50.000 kişinin de dahil olduğu 350.000'den fazla insanı bu en radyoaktif alanların dışına yerleştirdi. Ancak milyonlarca insan kirli bölgelerde yaşamaya devam etti.
Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra bölgedeki yaşamı iyileştirmeyi amaçlayan birçok proje terk edildi ve gençler başka yerlerde kariyer peşinde koşmaya ve yeni hayatlar kurmaya başladı. Minsk'teki Belrad Radyasyon Güvenliği ve Koruma Enstitüsü'ne göre birçok köyde nüfusun yüzde 60'ı emekli durumda. Bu köylerin çoğunda, çalışabilecek kişi sayısı normalden iki veya üç kat daha düşük.
Kazadan sonra 4 numaralı Reaktör mühürlendi ancak Ukrayna hükümeti diğer üç reaktörün çalışmaya devam etmesine izin verdi. Çünkü ülkenin reaktörlerin sağladığı güce ihtiyacı vardı. 1991 yılında çıkan bir yangının reaktöre zarar vermesinin ardından 2 numaralı reaktör kapatıldı ve 1996 yılında 1 numaralı reaktör de durduruldu. Kasım 2000'de Ukrayna devlet başkanı 3 numaralı reaktörü resmi bir törenle kapatarak Çernobil tesisinin işine kalıcı son verdi.
Ancak 1986'daki patlama ve yangında hasar görmüş olan 4 numaralı reaktör hala tamamiyle radyoaktif maddeyle çevrilidir. Reaktör lahit adı verilen, fena halde zayıflayan ve değiştirilmesi gereken beton bir bariyerin içindedir. Reaktöre sızan su tesis genelinde radyoaktif madde taşır ve yer altı suyuna karışma riski bulunur.
Lahit yaklaşık 30 yıl dayanacak şekilde tasarlandı ve mevcut tasarımlar 100 yıl boyunca dayanacak yeni bir barınak yapmayı mümkün kılıyor. Hasarlı reaktördeki radyoaktivitenin 100,000 yıl daha güvende tutulması gerekiyor. Bu da sadece bugün için değil gelecek nesiller için de büyük bir zorluk.
Çernobil'de Hayat Var mı?
Ukrayna'nın Çernobil şehrindeki Çernobil santralinde gerçekleşen reaktör kazasından bu yana 30 yıldan fazla bir zaman geçti. Santralin bulunduğu alanı çevreleyen Chernobly Exclusion Zone (CEZ), şimdi terk edilmiş ve çökmekte olan binalarla çevrili sanal bir hayalet kasabadan ibaret. Peki radyasyon kazasından 30 yıl sonra Çernobil'in etrafında hala yaşam var mı?
Çernobil Faciasından 30 yıl Sonra Yaşam Belirtileri
Bu ürkütücü radyoaktif alan herhangi bir yaşam belirtisinden yoksun gibi görünse de, bölgeye giren araştırmacıların yem olarak balık karkaslarını kullandığı bir çalışma, vahşi yaşamın aslında kazanın yaşandığı alanda bol miktarda bulunduğunu gösterdi.
Georgia Üniversitesi tarafından yürütülen bir aylık gözlem çalışması, Savannah River Ekoloji Laboratuvarı ve Warnell Orman ve Doğal Kaynaklar Okulu'nda doçent olan James Beasley'e göre 10 memeli ve beş kuş türünün tespitiyle sonuçlandı.
Bulgular, 1986'da yaşanan nükleer kazanın ardından insanlar tarafından terk edilen yaklaşık 1000 kilometrekarelik bu ekolojik bölgede bol miktarda canlının bulunduğunu gösteren 2015'e ait bir çalışmayı destekledi. Bu çalışmada, bölgede gri kurtlar bulunduğuna dair ilk gerçek kanıtlara ulaşılmıştı. Ancak araştırmacılar beyaz kuyruklu kartalları, Amerikan vizonunu ve nehir su samurunu ilk kez görmüş durumdalar.
Çalışmayı yürüten ekibin belirttiğine göre söz konusu hayvanlar ilk kez CEZ'deki nehirlerin ve kanalların kıyılarına yerleştirilmiş balık leşlerini tüketirken fotoğraflandı. Böylece Çernobil'de yaşam var mı sorusuna önemli bir cevap elde edilmiş oldu.
Araştırmada balık karkasları Pripyat Nehri'ndeki açık suların kenarına ve radyasyon kazasının yaşandığı CEZ'in yakınındaki sulama kanallarına bırakıldı. Bu sayede balıkların öldüğünde karaya vurdukları doğal aktivite taklit edilmiş oldu. Bu oldukça önemli zira patlamadan sonra alanı terk eden 116.000 insanın ardından bugün bölgede hiçbir hayvanın yaşamadığı tahmin ediliyordu.
Sonuçlar balık leşlerinin yüzde 98'inin bir hafta içinde çok sayıda hayvan tarafından tüketildiğini gösteriyor. Balık karkaslarının hem kara hem de yarı sucul türler tarafından tüketilmesi, besin kaynaklarının su ve kara hayvanları arasındaki hareketinin tahmin edilenden daha sık gerçekleştiğini gösteriyor.
Çernobil Nükleer Santrali Neden Patladı?
1986 Çernobil nükleer kazasında kimin suçlanacağı sorusu karanlık bir konudur. Çernobil felaketinin etkilerinin bugün hala hissedildiği göz önüne alındığında en azından yasaların önünde Çernobil'den kimin sorumlu tutulduğu merak ediliyor. Cevap soruşturma raporlarında yatmaktadır. Öyleyse sorumluları görelim.
Çernobil Faciasına Giden Yolda Sorumlular
Faciadan Kimler Suçlandı?
Resmi kayıtlara göre üç haftalık bir yargılamadan sonra Çernobil tesisinin başı ve yardımcılarından ikisi böyle bir facia için mümkün olan en yüksek cezayı aldılar. Tesis müdürü Viktor P. Bryukhanov, baş mühendis Nikolai M. Fomin ve Fomin'in yardımcısı Anatoly S. Dyatlov "güvenlik düzenlemelerinin ağır ihlali ve patlamaya neden olan koşulların oluşturulması" nedeniyle suçlu bulunduktan sonra 10 yıl hapis cezasına çarptırıldılar.
Diğer üç yetkiliye daha ceza verildi ancak mahkeme, patlamada sorumluluğun büyük kısmını Bryukhanov, Fomin ve Dyatlov'da buldu.
Çernobil reaktörü patlaması kitlesel tahliyeyi başlattı ve düşünülemez miktarda radyoaktif partikülün Avrupa'nın birçok noktasına yayılmasına neden oldu. Partiküllerin çevrelediği alanların çoğu yüzyıllar boyu yaşanılamaz kalacak. Patlama nedeniyle meydana gelen ani ölümlerin yanı sıra, toksik partiküllere maruz kalan sakinlerin on binlercesi öldü.
Kazadan önce çalışanlarının yaptığı erken uyarıları dikkate almadığı öne sürülen Dyatlov, Çernobil yetkilileri için çıkarılan genel affın bir parçası olarak cezasının yalnızca yarısını çekti. Serbest bırakıldıktan sonra gazetecilere konuşan Dyatlov kendilerinin günah keçisi olarak kullanıldığını ve reaktörün en başından beri hatalı tasarlanmış olduğunu söyledi. "Reaktörün ne tür bir canavar olduğunu o zaman bilseydim asla Çernobil'de çalışmaya gitmezdim ve yalnızca ben değil, kimse oraya gitmezdi."
İnanılmazın Ötesinde Umursamazlık
Her ne kadar tesis personelleri "inanılmaz derecede umursamazlık" ile suçlanmış olsa da, patlamadan tümüyle suçlu tutulmadılar çünkü o dönemde kimse bir reaktördeki anormallikleri anlayabilecek tecrübeye sahip değildi.
Bryukhanov da Dyatlov gibi 10 yıllık cezasının yarısını çekti. Bryukhanov serbest kaldığında benzer açıklamalar yaptı ve kendisini patlamadan sorumlu tutmadı. 2006'da Rusya'nın Profil dergisine, bilim adamlarının reaktördeki tasarım hatalarını tümüyle gizlediklerini söyledi.
Çernobil Kazasının Nedeni
Çernobil nükleer kazasının sorumlusu ihmalkar personeller miydi yoksa kusurlu reaktör müydü? Facia bu iki durum olmadan gerçekleşir miydi asla kesin olarak bilinmeyecek. Ancak Dünya Nükleer Derneği'nin Çernobil faciası raporu her iki faktörün de kazanın belirleyicisi olduğunu söylemiştir. Patlamayla ilgili olarak "kusurlu Sovyet reaktör tasarımının tesis operatörlerinin ciddi hatalarıyla birleşmesi" denilmiş ve "Soğuk Savaş izolasyonundan kaynaklı güvenlik kültürü yoksunluğunun doğrudan sonucudur" cümlesi eklenmiştir.
Bugün Çernobil yetkilileri için verilen cezalar sona ermiş olsa da, bu felaket nükleer güç kaynakları uygun şekilde kullanılmadığında, takip edilmediğinde ve tasarlanmadığında neyin yanlış gidebileceğinin iyi bir dersi olarak sonsuza dek hatırlanacak.
Çernobil Nükleer Faciası ile İlgili Sık Sorulan Sorular
Çernobil felaketi ne zaman gerçekleşti?
Çernobil felaketi 25 ve 26 Nisan 1986 tarihlerinde Sovyetler Birliği'ndeki Çernobil nükleer santralinde meydana gelmiştir. Nükleer enerji üretimi tarihindeki en kötü felaketlerden biridir.
Çernobil felaketinde neler yaşandı?
Çernobil felaketi, nükleer reaktör Ünite 4'teki teknisyenlerin kötü tasarlanmış bir deney girişiminde bulunmasıyla meydana geldi. Reaktörün güç düzenleyici sistemini ve acil durum güvenlik sistemlerini kapattılar ve reaktörün yüzde 7 güçte çalışmasına izin verirken çekirdeğinden kontrol çubuklarını çıkardılar. Bu hatalar, diğer hatalarla birleşerek kontrolsüz bir zincirleme reaksiyona yol açmış ve birkaç büyük patlamayla sonuçlanmıştır.
Çernobil felaketi sonucunda kaç kişi öldü?
Bazı kaynaklar Çernobil felaketinin ilk patlamalarında iki kişinin öldüğünü belirtirken, diğerleri bu rakamın 50'ye yakın olduğunu bildirmektedir. Düzinelerce kişi daha ciddi radyasyon hastalığına yakalandı; bu kişilerden bazıları daha sonra öldü. Buna ek olarak, yıllar sonra radyasyona bağlı hastalıklar ve kanser nedeniyle binlerce ölüm beklenmiştir.
Çernobil felaketinden sonra oluşturulan yasak bölge ne kadar büyüklükteydi?
Çernobil felaketinin bir sonucu olarak Sovyetler Birliği, nükleer santral merkezli yaklaşık 30 km yarıçaplı ve santralin etrafında 2.634 km kareyi kapsayan bir tecrit bölgesi oluşturdu. Bu bölge daha sonra ilk bölgenin dışında kalan yoğun radyasyonlu alanları da kapsayacak şekilde 4.143 km kareye genişletildi.
Çernobil felaketinin etkileri nasıl oldu?
Çernobil felaketi ciddi radyasyon hastalığına ve kirlenmeye neden olmuştur. Atmosfere 50 ila 185 milyon küri radyonüklid karıştı. Milyonlarca dönüm orman ve tarım arazisi kirlenmiş, çiftlik hayvanları sakat doğmuş ve insanlar uzun vadeli olumsuz sağlık etkilerine maruz kalmıştır.
Çernobil Faciası insan sağlığını nasıl etkiledi?
Çernobil Faciası, ilk müdahale ve temizleme çalışmalarına katılan işçilerde akut radyasyon hastalığına neden olmuştur. Ayrıca, etkilenen nüfus arasında başta tiroid kanseri olmak üzere kanser riskinde artış ve radyasyona bağlı diğer hastalıklar da dahil olmak üzere uzun vadeli sağlık etkilerine yol açmıştır.