Sokrates, tek gerçek bilgeliğin hiçbir şey bilmediğinizi bilmek olduğunu söyledi, ancak bunu yapmak aslında insanlar için kolay değildir çünkü beynimiz sürekli harika olduğumuzu düşünmemizi istiyor. Çoğumuz ortalama olmamıza rağmen, çoğumuz ortalamanın üstünde olduğumuzu düşünüyor. Arada bir, bir konu hakkında diğerlerinden daha çok şey bildiğini düşünen, aslında bu inancı destekleyecek çok az veya hiç arka planı olmayan biriyle karşılaşabilirsiniz. Büyük olasılıkla Dunning-Kruger etkisi ile karşılaştınız.
Dunning-Kruger etkisi, düşük performans gösterenlerin bir şeyleri yapma yeteneklerini fazlasıyla abartmalarıdır. Çünkü sınırlarını ve eksikliklerini tanıyacak farkındalıktan yoksundurlar.
Bilişsel önyargı ne demek?
Bu hatalı algıya psikologlar bilişsel önyargı diyor. Dunning-Kruger etkisi, Cornell Üniversitesi'nden iki psikolog olan David Dunning ve Justin Kruger'ın adını taşıyor. 1999'da bu davranışa ilişkin gözlemleri üzerine bir makalede bu terimi icat ettiler.
Bilişsel önyargı, muhakeme hatasını veya yargıdaki kusurları tanımlamak için kullanılan genel bir terim. Beynimiz mantık, strateji ve olasılık gibi temel şeyleri gözden kaçırmaya yatkındır. Bunu günlük yaşamımızdaki kör nokta gibi düşünün. Bilişsel önyargı, karar verme biçimimizi etkilemeye devam eden bilgi boşlukları yaratır. Bu da çevremizi nasıl yorumladığımızı değiştirir.
Herkes bilişsel önyargılara sahip. Hatta çoğu insan içlerinde kökleşmiş belirli önyargılar olduğunun farkında değil. Bu tipteki insanlar kendi cehaletlerinden habersiz olduklarını bilmez. Önyargıya dayalı karar vermenin kısa ve uzun vadeli sonuçları var. İlişkiler ve iş gibi yaşamın önemli kısımlarını etkiler. Hatta genel dünya görüşünüzü bile belirler.
Dunning-Kruger etkisinin nedeni nedir?
Bu bilişsel önyargı son derece yaygındır. Örneğin bir şirketteki çalışanlara dair yapılan bir ankette mühendislerin %42'si en iyi %5 diliminde olduğunu iddia etmiştir. Mümkün değildir. Araba kullanmaya dair araştırmalar çoğu insanın araba kullanma konusunda diğer insanlardan iyi olduğuna inandığını gösterir. "Çoğu insan" ortalama olduğundan imkansızdır.
Peki insanları gerçekte olduklarından daha nitelikli veya bilgili olduklarına ikna eden nedir? Çalışmalarında Dunning ve Kruger bu yanlılığa neden olan iki ana şeyi belirledi:
Belirli bir alanda veya konuda yetersizlik. Mümkün olan en iyi sonucu veren şeyleri yapmak için gereken beceri veya bilgi eksikliğidir.
Üstbiliş eksikliği. Üstbiliş, düşünme hakkında düşünme yeteneğidir. Bu önyargıya sahip insanlar bir kararın, görüşün veya inancın doğru olup olmadığını anlamak için gereken temel bilgi ve kavrayıştan yoksundur.
Bu iki durum algılanan ve gerçek performans arasında boşluğa yol açar.
Dunning-Kruger etkisi en çok kimlerde görülüyor?
Bu fenomeni gözlemlemek için Dunning ve Kruger öğrencilere dilbilgisi, mantıksal akıl yürütme ve mizah testleri verdi. Psikologlar, alt %25'te puan alanların yeteneklerini ve test puanlarını abartma eğiliminde olduğunu buldu. Çoğu, puanlarının 60. yüzdelik dilimin üzerinde olacağını öngördü.
Yüksek performans gösterenler de -öğrencilerin ilk %25'i- sonuçlarını yanlış değerlendirdi. Bu öğrencilerin çoğu puanlarının yüzde 70 ila yüzde 75 aralığında olacağını tahmin etti. Ancak çoğu aslında 87. yüzdelik dilimin üzerinde puan aldı. Yani düşük performans gösterenlerin aksine daha yüksek puan aldıklarını anlayacak kadar yetkinlerdi. Algılanan ve gerçek performans arasındaki boşluk daha küçüktü.
Dunning-Kruger etkisini şu kişiler arasında fark edebilirsiniz:
- Kötü performans gösteren
- Aşırı özgüvenli olan
- Uygun becerilerden yoksun
- Bilgi yoksunu
- Kendinin farkında olma becerisinden yoksun
Bu etkinin yalnızca beceri veya eğitim düzeyi eksikliği olan kişilerde meydana gelmediğini belirtmek gerek. Herkes yaşayabilir.
Bazı araştırmalarda şu kişilerde Dunning-Kruger etkisi gözlemlendi: Bir sınavdan çıkan üniversite öğrencileri, tıp öğrencilerinin görüşme becerilerini değerlendirmesi, iş performanslarını değerlendiren tezgahtarlar, iş uzmanlıkları ve becerilerine dair konuşan tıbbi laboratuvar teknisyenleri.
Dunning-Kruger etkisi örnekleri
Dunning-Kruger etkisi laboratuvarla veya çalışmalarla sınırlı değil. Etkiyi yaşamın hemen her yerinde görebilirsiniz:
İş ortamında herkes işinde iyi performans gösterdiğini abartmaya eğilimlidir. Ancak destekleyen kanıtlar olmadan çok fazla özgüven sergilemek iş arkadaşları ve yöneticilerin beklentilerini olumsuz etkiler.
Dunning-Kruger etkisi çalışma ortamının birçok bölümünü etkiliyor:
- Kendinden emin görünen ancak aslında pozisyon için niteliksiz olan adayları işe almak.
- En iyi performansı göstermeyecek çalışanlar için ücret artışı ve terfiler yapmak ve diğer çalışanlarda düş kırıklığı doğurması.
- Toksik bir ortam yaratan gerilim ve çatışma.
Siyaset. Dunning-Kruger etkisinin siyaset ve güncel olaylar hakkındaki bilginiz üzerinde etkisi vardır. Bunun siyasi bilgi ve tartışmalar üzerindeki etkisine göz atan çalışmalar yapıldı. Sonuçlar, politika hakkında çok az bilgisi olan veya hiç bilgisi olmayan kişilerin güçlü görüşler sergilediğini gösterdi. Bu görüşler toplum ve ülkeye dair kısa ve uzun vadeli ciddi sonuçlar doğurur.
Etkinin insanlardaki sonuçları kendisini şöyle gösterir:
- Kişisel sosyal medya gruplarında siyasi bir görüşü gerçekmiş gibi paylaşmak.
- Siyasi inançlarıyla uyuşmayan her karşı argümana direnmek.
- Başkalarının siyasi bilgilerini kendi fikir ve inançlarına göre değerlendirmek.
- Aynı siyasi inançlara sahip olmayanlara dair klişelere inanmak.
- Siyaseti gerçek siyasi uzmanlardan dinlemeye veya tartışmaya isteksiz olmak.
- Aynı görüşleri paylaşmayan insanlarla etkileşirken güçlü siyasi önyargılar sergilemek.
- Tehlikeli sonuçlara yol açabilecek yanlış bilgiler yaymak.
Dunning-Kruger etkisi aşılabilir mi?
Dunning-Kruger etkisinden kurtulmak kolaydır. Aslında aşırı şişirilmiş egodur ancak ego bile kendi sınırlarını görebilir. Dunning-Kruger etkisi bilinçsiz bir bilişsel önyargıdan ibaret. Çoğu insan aşırı güvenlerinin veya becerilerine fazla değer verdiğinin farkında olmaz. Bu durum etkinin üstesinden gelmeyi zorlaştırıyor. Kişi bilinçli davranışlarla kendisini daha gerçekçi yorumlar ve önyargılarını frenleyebilir.
İşte kendi önyargınızın üstesinden gelmek için bazı ipuçları:
- Önyargınızın doğasını anlayın. Olası önyargılarınızı tanımaya ve sınıflandırmaya çalışın. Böylece önyargılarınıza daha açık ve bilgili şekilde yaklaşın.
- Öz farkındalığınızı geliştirin. Sahip olabileceğiniz bilinçsiz önyargıları ayıklamanızı sağlayan kanıta dayalı testler var.
- Önyargılarınızı başkalarıyla paylaşın ve tartışın. Beceri veya bilgi eksikliği, kendi sınırlarınızı tanımanıza engel olabilir. Ancak çevrenizdeki kişiler onlara dikkat çekmenize yardımcı olur ve size yeni bakış açısı kazandırabilir.
- Eleştiriye açık olun. Bilinçsiz bir önyargının üstesinden gelmede kritiktir. Kararlarınızdaki mantık hatası veya kusurları iyileştirmenizi sağlar.
Referanslar: