Birçok eski insanın düşündüğünün aksine, yıldızlar sabit ve değişmez değildir. Arada bir, daha önce olmayan bir yerde bir yıldız belirir ve birkaç gün ya da hafta içinde kaybolur.
Antik Çinli astronomlar tarafından bu şekilde adlandırılan böyle bir "misafir yıldız"ın en eski kaydı, 4 Temmuz 1054'te dünyanın dört bir yanındaki gökyüzünde aniden beliren bir yıldızdır. Yıldız hızla parlamış ve sonraki 23 gün boyunca gündüz bile görülebilir hale gelmiştir.
Japonya, Çin ve Orta Doğu'daki gökbilimciler ve şimdiki New Mexico'da yaşayan Anasaziler bu olayı gözlemlemişlerdir.
2024'ün ikinci yarısında, T Coronae Borealis veya T CrB adı verilen yıldız sistemindeki bir nova patlaması bir kez daha Dünya'daki insanlar tarafından görülebilecek. T CrB normalden 1.500 kat daha parlak görünecek, ancak 1054'teki olay kadar görkemli olmayacak.
T CrB en iyi ihtimalle gece gökyüzündeki en parlak 50. yıldız olacak — Büyük Ayı'daki yıldızların sadece yarısından daha parlak. Bulmak biraz çaba gerektirebilir, ancak zamanınız varsa, nadir bir olaya tanık olacaksınız.
Nova Nedir?
1572 yılında Danimarkalı ünlü astronom Tycho Brahe, Cassiopeia takımyıldızında yeni bir yıldız gözlemledi. Bu olayı "De Nova Stella" ya da "Yeni Yıldız Üzerine" adlı eserinde rapor ettikten sonra, gökbilimciler nova kelimesini yıldız patlamalarıyla ilişkilendirmeye başladılar.
Yıldızlar, büyüklükleri ne olursa olsun, yaşamlarının %90'ını çekirdeklerinde hidrojeni helyuma dönüştürerek geçirirler. Bir yıldızın yaşamının nasıl sona ereceği ise yıldızın kütlesine bağlıdır. Çok büyük kütleli yıldızlar — Güneşimizin kütlesinin sekiz katından fazla olanlar — insanların 1054 ve 1572'de gözlemledikleri gibi dramatik süpernova patlamalarıyla infilak ederler.
Güneşimiz de dahil olmak üzere daha düşük kütleli yıldızlarda, çekirdekteki hidrojen tükendiğinde, yıldız genişleyerek gökbilimcilerin kırmızı dev olarak adlandırdığı bir hal alır. Kırmızı dev, orijinal boyutunun yüzlerce katıdır ve daha kararsızdır. Sonunda, geriye kalan tek şey bir beyaz cücedir – karbon ve oksijenden oluşan Dünya büyüklüğünde bir kalıntı.
Beyaz cüceler elmastan yüz bin kat daha yoğundur. İki yıldızın birbirinin yörüngesinde döndüğü ikili bir yıldız sisteminin parçası olmadıkları sürece, milyarlarca yıl boyunca parlaklıkları yavaşça azalır ve sonunda gözden kaybolurlar.
T CrB ikili bir yıldız sistemidir — bir kırmızı dev ve bir beyaz cüceden oluşur ve her 228 günde bir Dünya ile Güneş arasındaki mesafenin yaklaşık yarısı kadar bir uzaklıkta birbirlerinin yörüngesinde dönerler. Kırmızı dev ömrünün sonuna yaklaşıyor, bu yüzden dramatik bir şekilde genişledi ve beyaz cüceyi çevreleyen yığılma diski adı verilen dönen bir madde diskine malzeme besliyor.
Çoğunlukla hidrojenden oluşan yığılma diskinden gelen madde spiraller çizerek beyaz cücenin yüzeyinde yavaşça birikir. Zamanla bu hidrojen örtüsü, sıcaklığı 10 milyon santigrat derece aşana kadar kalınlaşır ve yoğunlaşır.
Bir nova, hidrojen bombasının patlamasına benzer bir termonükleer reaksiyondur. Yığılma diski yeterince ısındığında, hidrojenin tutuştuğu, dışa doğru patladığı ve parlak ışık yaydığı bir nova meydana gelir.
Ne Zaman Meydana Gelecek?
Gökbilimciler birden fazla kez nova patlaması geçirmiş yıldızlar olan 10 tekrarlayan novayı bilmektedir. T CrB bunların en ünlüsüdür. Ortalama her 80 yılda bir patlar.
T CrB Dünya'dan 2,630 ışık yılı uzakta olduğu için, ışığın T CrB'den Dünya'ya olan mesafeyi kat etmesi 2,630 yıl sürer. Bu yılın sonlarında göreceğimiz nova 2,000 yıl önce meydana geldi, ancak ışığı bize bu yılın sonlarında ulaşacak.
Beyaz cücenin yüzeyindeki hidrojen birikimi 80 yıllık bir kum saatindeki kum gibidir. Ne zaman bir nova meydana gelse ve hidrojen tutuşsa, beyaz cücenin kendisi etkilenmez, ancak beyaz cücenin yüzeyi hidrojenden temizlenir.
Kısa bir süre sonra, hidrojen beyaz cücenin yüzeyinde yeniden birikmeye başlar: Kum saati tersine döner ve bir sonraki nova için 80 yıllık geri sayım yeniden başlar.
T CrB'nin 1866 ve 1946'daki son iki novası sırasında yapılan dikkatli gözlemler, novanın Dünya'dan görülebilmesinden yaklaşık 10 yıl önce biraz daha parlak hale geldiğini gösterdi. Sonra kısa bir süre sönükleşti. Bilim insanları bu parlaklık değişimlerine neyin neden olduğundan emin olmasalar da, bu örüntü 2015'te bir parlama ve Mart 2023'te bir sönme ile tekrarlandı.
Bu gözlemlere dayanarak, bilim insanları novanın 2024 yılında görülebileceğini tahmin ediyor.
Ne Kadar Parlak Olacak?
Gökbilimciler yıldızların parlaklığını sınıflandırmak için ilk olarak 2,100 yıl önce İznikli Hipparkos tarafından geliştirilen bir büyüklük sistemi kullanırlar. Bu sistemde, büyüklükteki 5'lik bir fark, parlaklıkta 100 katlık bir değişim anlamına gelir. Büyüklük ne kadar küçükse, yıldız o kadar parlaktır.
Karanlık gökyüzünde insan gözü 6. büyüklüğe kadar sönük yıldızları görebilir. Normalde, T CrB'den aldığımız görünür ışık tamamen kırmızı devinden, dürbünle zar zor görülebilen 10 büyüklüğünde bir yıldızdan gelir.
Nova olayı sırasında, beyaz cücenin patlayan hidrojen kılıfı 2 veya 3 büyüklüğüne kadar parlayacaktır. Kısa bir süre için kendi takımyıldızı Corona Borealis'in en parlak yıldızı haline gelecektir. Bu maksimum parlaklık sadece birkaç saat sürecek ve T CrB birkaç gün içinde çıplak gözle görülemeyecek hale gelecektir.
Nereye Bakmalıyız?
Corona Borealis öne çıkan bir takımyıldızı değildir. Kuzey göklerinde Bootes'in üzerinde ve Büyük Ayı'ya ev sahipliği yapan Ursa Major'un batısında yer alır.
Takımyıldızını bulmak için batıya bakın ve gökyüzünün o bölgesindeki en parlak yıldız olan Arcturus'u bulun. Daha sonra Kuzey Amerika'da yerel saatle 22:00'de ufuk ile zenit (doğrudan üzerinizdeki nokta) arasında yaklaşık yarıya kadar bakın.
Corona Borealis Arcturus'un yaklaşık 20 derece üzerinde. Bu da başparmağınızın ucundan serçe parmağınızın ucuna kadar bir elinizin açıklığı kadardır. En parlak halinde T CrB, Corona Borealis'teki tüm yıldızlardan daha parlak olacak, ancak Arcturus kadar parlak olmayacaktır.
Takımyıldızının yerini belirlemek için Stellarium gibi etkileşimli bir yıldız haritasını veya akıllı telefonlar için mevcut birçok uygulamadan birini de kullanabilirsiniz. Nova meydana gelmeden önce gökyüzünün bu bölgesindeki yıldızlara aşina olmak, T CrB parladığında yeni yıldızı tanımlamanıza yardımcı olacaktır.
T CrB, bu olayın 1054 süpernovasına rakip olması için Dünya'dan çok uzakta olsa da, yine de nadir bir astronomik olayı kendi gözlerinizle gözlemlemek için bir fırsattır. Birçoğumuz için bu hayatta bir kez yaşanacak bir olay olacak.