Hagfish'ler okyanusları temizleyen büyük ekibin parçasıdır. 300 milyon yılda nispeten az değiştiler ve olağanüstü miktarda sümük veya mukus üretiyorlar. Myxini sınıfına ait olan hagfish veya asalak balık için bazen sümüklü yılan denir. Aslında ne yılan balığı ne de sürüngendir. Bunlar balıklar ve çenesiz balık olarak bilinen yuvarlak ağızlılar isimli özel bir gruba ait. Bu grupta aynı düzeyde harika tuhaf taşemenler bulunuyor.
Hagfish: Omursuz Omurgalı
Dünyada 76 tür hagfish var. Hepsi tuzlu suda yaşıyor. Tercih ettikleri derinlik sığlıktan, 1.700 metre derinliğe dek değişiyor. En büyük tür olan Eptatretus goliath bir metreden uzunken, yalnızca birkaç santimetrelik türler var.
Bu hayvanların gözleri yok ancak ışığı algılayabilen göz noktalarına sahipler. Görmek yerine, ağızlarının etrafındaki aşırı hassas, bıyık benzeri çıkıntıları kullanıyorlar ve inanılmaz koku alma duyuları ile yollarını ve yiyeceği buluyorlar. Hagfish'in beyninin çoğu koku algılamaya ayrılmış.
Hagfish omurgalılar şubesine ait ancak aslında iskeleti kemikli değil. Bu omurgalı hayvanda omur bulunmuyor. Bunun yerine notokordu (sırttan uzanan esnek kıkırdak benzeri yapı) ve kıkırdaklı bir kafatası var. Bu benzersiz birleşime sahip tek hayvan. Bazı bilim adamları hagfish'e omurgalıların ilk formu diyor ve hatta en ilkel omurgalılar oldukları düşünülüyor.
ABD'de bulunan ve yaklaşık 330 milyon yıl öncesine tarihlenen bir hagfish fosili günümüz hagfish'lerine benzer ve hayvanın çok uzun zamandır vücut formunu değiştirmediğini gösterir.
Hagfish Okyanusları Temizliyor
Hagfish, okyanusu temizleyerek önemli bir ekolojik hizmet sunuyor. Okyanus tabanına düşen ölü ve ölmekte olan hayvanları yer ve bu yüzden çöpçüdür. Bununla birlikte canlı balıkları ve omurgasızları avlayan hagfish'ler görüldü. Yüzüyle avına dalar ve onu içten dışa doğru yer.
Çenesi yok ancak ağzında keratinden oluşan diş benzeri iki parça bulunuyor. Bir hagfish yemek yemeden birkaç ay hayatta kalabilir. Dahası, besinleri derisinden emebiliyor. Okyanus tabanında yiyecek yokken sudaki besinleri emerek yaşar.
Hagfish Neden Salgı Üretiyor?
Hagfish stres altında hissettiğinde mukus yapıyor. Çok yumuşak ve pulsuz bir yaratık olduğundan büyük hayvanlar için kolay lokmadır. Ancak yırtıcının solungaçları varsa hagfish çok kötü bir av seçimidir.
Hagfish'in mukus salgısı balıkların solungaçlarını tıkayarak boğulmasını sağlıyor. Buna köpek balığı ve diğer büyük balıklar dahil. Bu mukus yaklaşık 100 bezden üretilir ve hayvanın yanı boyunca uzanan 90-200 gözenekten çıkar. Köpek balığı hagfish'i ısırmaya çalışırsa, mukus doğrudan köpek balığının ağzına ve solungaçlarına girer ve avı bırakması gerekir. Sümükle kaplanan yırtıcının sonu bilinmiyor ancak hagfish 300 milyon yıldır yaşadığına göre etkili olmalı.
Peki, hagfish, köpek balığı ısırığından nasıl sağ kurtuluyor? Yanıt, hayvanın ne kadar yumuşak olduğunda. Çoğu balığın derisi elastan gibi sıkıyken, hagfish'in derisi gevşektir ve yalnızca birkaç yerden ete bağlıdır. Sarkık derisi, delici diş gibi tehlikelerden sıyrılarak kurtulmasını sağlıyor.
Esnek vücudu dar boşluklardan geçmesine izin verir. Yırtıcılardan saklanmak istediğinde vücudundaki kanın yerini değiştirerek leşlerin, yuvaların ve küçük alanların içine girer. Hagfish, omurgalılar arasında en yüksek kan/vücut kütlesi oranına sahip. Bu hayvanın vücudunun içi o kadar geniş ki, derisi gerilmeden önce içerisine %46 daha fazla hagfish sığabilir.
Hagfish'in Salgıladığı Maddenin Özelliği
Hagfish'ler, mukus salgısı denklemde yokken bile sıra dışılar. Ancak en çok bu sümük benzeri maddeyi üretmesiyle biliniyor. Vücudunda bir salgı deposu olmamasına rağmen neredeyse anında bir kova dolusu üretebiliyor. Bunu, mukusu vücudunda son halde tutmamasıyla başarıyor.
Hagfish'in salgısının üç ana bileşeni var: Deniz suyu, müsin ve mukus iplikleri. Veriler hagfish salgısının %99,96 deniz suyu, %0,0015 müsin ve %0,002 iplik olduğunu gösterir. Hagfish'in 60 gramlık vücut kütlesinin yaklaşık %3-4'ü bu salgıdır.
Mukus balıktan çıktığı anda hızla çevredeki suya karışıyor ve genişliyor.
Mukus iplikleri küçüktür ama hayati öneme sahip ve hagfish'e özgü. Her biri 10-17 santimetre uzunluğundalar ancak insan saçının %1'i genişliğindeler. İplikler elipsoit yumak biçiminde sıkıca sarılıdır ve serbest kaldığında hızla çözülürler. 0,015 santimetrelik bir demet, saniyenin çok küçük bir bölümünde 15 santimetreye dek genişler. Yani ilk boyutunun 10.000 katına büyür.
İplikler suda yayılır ve birbirine dolanır, müsin suyu hapseder ve sümük benzeri bir ağ oluşturur. Yapısı itibariyle jelden ziyade suyu yavaşlatan ince bir elek gibidir.
Hagfish'in salgısı diğer hayvanların mukus salgısından çok daha seyreltik. Eğer hagfish'in salgısındaki müsinler, bir memeli mukusu kadar yoğun olsaydı, balık yalnızca 12 mililitre üretebilirdi. Düşük müsin yoğunluğu hagfish'in toplamda kendi hacminin 400 katına eşit miktarda mukus yapabilmesini sağlıyor. Pasifik hagfish'i (Eptatretus stoutii) yaklaşık 24 litre üretebilir.
Şık Hareket Etme Biçimi
Hagfish'in salgısı yapışkan değildir. Bir jöleden 100.000 kat yumuşak olmasıyla inanılmazdır. Ancak hagfish'ler kendi salgılarında bırakıldığında ölebildiğinden hayvanlar akıllıca bir numaraya sahip: Bir hagfish kuyruğunu vücuduna dolar ve ileri giderken kuyruğunu vücudundan geçirerek sümüğü sıyırıp atar.
Hagfish bu düğüm atma numarasını beslenirken de kullanıyor. Eti parçalarken bir yandan kuyruğunu vücuduna doluyor ve düğümü başının üstünden kaydırarak leşten uzaklaşıyor.
Hagfish'in Avcıları
Hagfish yalnızca solungaçlı avcılara karşı güçlü. Deniz memelileri, deniz kuşları ve ahtapotlara av olur ancak bu yırtıcılar için kritik öneme sahip değil. Bununla birlikte, özellikle Kore'de insanlar her yıl insanlar yaklaşık 2,2 milyon kilogram hagfish tüketiyor. Ayrıca derisi, yaygın adıyla 'yılan balığı derisi' üretmekte kullanılır.
Aşırı tüketim ve bazı zararlı balıkçılık uygulamaları nedeniyle birkaç hagfish türü tehdit altında. 76 türden %12'si artık yüksek yok olma riskiyle yüzleşiyor.
Hagfish'in Salgısı İçin Bilim Araştırmaları
Hagfish salgısının, nemlendiriciden kontak lense dek çeşitli ürünlerde kullanılan hidrojel olarak değerlendirilme potansiyeli var.
ABD Donanması, bu salgıyı E. coli bakterisiyle sentezlemeye çalışır. Amaç, şüpheli düşman teknelerini, pervanelerine bu mukusu ateşleyerek durdurmak. Daha az güvenilir mevcut yöntemlerin yerini alacak.
Bilim adamları sümükteki iplikleri elastan veya likra gibi şu anda insan yapımı poliüretandan üretilen kumaşlara doğal alternatif haline getirmeye çalışıyor. Yeterince takdir görmeyen bu mukus ustalarının esnek lifleri bir gün dünyanın her yerindeki gardıroplarda bulunabilir.
Kaynakça ve ek bilgiler: