Tüm mavi gözlü insanlar tek bir ortak ataya sahipler. Bugün gezegende yaşayan tüm mavi gözlü insanların göz rengi 6.000-10.000 yıl önce tek bir kişide gerçekleşen genetik mutasyondan geliyor. Kahverengi gözün maviye mutasyonu, ne pozitif ne de negatif bir mutasyondur. Tıpkı saç rengi, kellik, çiller ve benler gibi, insanın hayatta kalma şansını ne artıran ne de azaltan bir mutasyon. Peki tüm insanlar kahverengi gözlüyken neden aniden mavi gözlü bir insan ortaya çıktı?
Mavi Göz Rengi Neden Ortaya Çıktı?
Mavi göz rengine yol açan bu mutasyon yaklaşık 6.000 ila 10.000 yıl önceki Neolitik dönemde muhtemelen kuzey batı Karadeniz bölgesinde meydana geldi. Bu dönemde Avrupa'nın kuzey kesiminde büyük bir tarımsal göç yaşanmıştı. 10.000 yıl önce Dünya'da mavi gözlü kimse yokken şimdi Avrupalıların yüzde 20 veya 40'ı mavi göze sahip. Mavi gözün neden özellikle kuzey Avrupa ve güney Rusya nüfusu arasında yayıldığı bir yana nasıl ortaya çıktığı bile bilinmiyor. Yine de bazı teoriler var:
Cinsel Seçilim Teorisi
Güçlü bir teoriye göre mavi gözlü insanlar kahverengi gözlü insanlardan daha çekiciydiler ve bu yüzden cinsel seçilimde öne çıktılar. Böylece daha fazla çocuk sahibi oldular. Yani mavi göz geni insanın soyunu sürdürme şansını artırdı. DNA birçok insanın düşündüğü gibi stabil değildir. Mutasyonlar her daim gerçekleşir ve sadece avantajlı özellik sunanlar sonraki soya aktarılır. Mavi göz mutasyonu kesinlikle bu tanıma uyuyor.
D Vitamini Teorisi
D vitamini teorisine göre yüksek rakımlara çıkan insanlar yazın gündüzün uzun saatlerinde veya kışın kısa saatlerde daha az güneş ışığı almaya başladı. D vitamini üretmek için güneş ışığına duyulan ihtiyacın açık renkli tenle birlikte mavi gözün evrimini tetiklediği düşünülür.
Ancak açık renkli irisin, koyu renkli iristen daha fazla ışık aldığına veya düşük ışıkta daha iyi görmeyi sağladığına dair bilimsel kanıt yoktur. Daha da önemlisi mavi gözün koyu ciltten önce geliştiğine dair bulgular var. 7000 yıl önceye ait bir diş fosilinde tam olarak buna rastlandı. İspanya'da bulunan bu La Brana 1 fosilinin gen testi, kişinin siyah tenli ve siyah saçlı olmasına rağmen mavi gözlü olduğunu göstermiştir. Yani açık ten ile mavi göz bir arada gelişmemişti.
Tüm Mavi Gözlüler Tek Bir Kişinin DNA'sını Taşıyor
İnsanların göz rengi iristeki melanin miktarına göre kahverengi ve yeşil arasında değişir. Ancak mavi gözlü bireylerin gözlerindeki melanin miktarı sadece küçük bir farklılığa sahip. Tüm mavi gözlü erkekler ve kadınlar DNA'nın göz renginden sorumlu kısmında neredeyse tamamen aynı genetik diziyi taşıyor. Yani hepsi aynı anahtarı DNA'daki aynı noktadan miras almışlar. Bu da tüm mavi gözlü bireylerin tek bir aynı ata bireyden geldiğini gösteriyor. Aksine kahverengi gözlü bireylerde DNA'da melanin üretimini kontrol eden alanda önemli bireysel farklılıklar vardır. Yine kızıl saç geni için de aynı çeşitlilik söz konusu.
Mavi Gözün Genetik Mutasyonu Nedir?
Göz rengimizin yaklaşık yüzde 74'ü kromozom 15'teki OCA2 adlı bir gen tarafından belirleniyor. Bu gen aynı zamanda saç ve cilt rengine katkıda bulunur, ancak çok daha az ölçüde.
Tüm insanların gözleri başta kahverengiydi. Ancak kromozomlarımızdaki OCA2 genini etkileyen bir genetik mutasyon, kahverengi göz üretme yeteneğini kelimenin tam anlamıyla "kapatan" bir "anahtar" meydana getirdi. OCA2 geni, saçımıza, gözlerimize ve cildimize renk veren melanin pigmentinin üretiminde rol alan P proteinini kodluyor.
Bununla birlikte OCA2'ye bitişik gende bulunan bu "anahtar", geni tamamen kapatmıyor, aksine eylemini sınırlayarak iristeki melanin üretimini azaltıyor. Böylece kahverengi gözü maviye "seyreltiyor". Dolayısıyla anahtarın OCA2 üzerindeki etkisi oldukça özeldir. Eğer OCA2 geni tamamen yok edilmiş veya kapatılmış olsaydı, insan saçında, gözünde veya ten renginde melanin olmaz ve herkes albino insana dönerdi.
Mavi Göz Bir Kuşağı Atlayabilir mi?
Evet. Mavi gözler yalnızca bir kuşağı es geçmekle kalmaz, birden fazla kuşağı da atlayabilir.
Ailede zaten mavi gözler varsa, bir ebeveynin onları çocuklarına geçireceğinin garantisi yok. Mavi gözlü ebeveynler kahverengi veya ela gözlü yavrular doğurabilir. Çocuğun genetik yapısında mavi göz mutasyonu uykudadır. Mutasyonun hangi kuşakta ne zaman ortaya çıkacağını tahmin etmek zordur.
En Nadir Göz Rengi Hangisidir?
Dünyadaki en nadir göz rengi yeşildir. Dünya nüfusunun sadece %2'sinin yeşil gözlü olduğu tahmin ediliyor.
Mavi gözlere gelince, dünya nüfusunun yaklaşık %8'inin mavi gözlere sahip olduğu tahmin ediliyor. Hafif altın sarısı içeren yeşil gözler hafif miktarda pigmentasyondan kaynaklanırken, mavi gözler iriste pigment yokluğundan oluşuyor.
Sarı Gözün Nedeni
İnsanlar sarı gözden bahsettiğinde irisin rengini değil gözlerin beyazından (scelera) bahseder.
Bir kişi siyah olsun ya da olmasın, gözlerinin beyazı çeşitli nedenlerle sararabiliyor. Bunlar şunları içerir:
- Sarılık – Sarımsı gözlerin en yaygın nedeni. Sarılık ayrıca cildi sarıya çevirebilir ve genellikle karaciğer, safra kesesi veya pankreas ile ilgili ciddi bir sorunu gösterir.
- Hepatit – Karaciğerin iltihabi durumudur ve sarımsı gözlere neden olabilir.
- Safra yolu tıkanıklığı – Tıkanmış safra kanalları göz beyazını sarartır.
- Alkolle ilişkili karaciğer hastalığı – Gözlerin sararması, ağır içmenin neden olduğu karaciğer hasarından kaynaklanabilir.
- Siroz – Alkol veya viral enfeksiyonlardan kaynaklanan hasar nedeniyle karaciğerde ciddi yara izi ve zayıf işlev vardır.
- Safra taşları – Safra kanalını tıkar ve gözlerin sararmasına neden olur.
- Talasemi – Vücudun anormal hemoglobinler oluşturmasına neden olan kan hastalığı.
- G6PD eksikliği – Kanda G6PD enzimi eksikliğinden kaynaklanan genetik durum.
- Akut pankreatit – İltihaplı pankreas.
Gözler Renk Değiştirir mi?
Bir kişinin gözlerinin rengi değişebilir. Hatta Kafkasyalıların, genellikle daha açık renkli gözlere sahip olduklarından, renk değiştiren gözleri miras alma olasılıkları daha yüksektir.
Göz rengindeki değişiklikler, gözün renkli kısmı olan irisin genişlemesi ve büzülmesinden kaynaklanıyor. İris kasıldığında, pigmentler sıkışarak rengin daha koyu görünmesine neden olur. İris genişlediğinde, pigmentler birbirinden ayrılarak rengin daha açık görünmesini sağlar.
Göz rengi, göz bebeğinin büyüklüğüne göre değişebileceğinden, göze giren ışık miktarına bağlı olarak gözler genellikle renk değiştirir. Gözler kişinin duygularına göre renk değiştirebilir. Kişi kendini rahat veya mutlu hissettiğinde iris genişler. Kişi kendini sinirli veya gergin hissettiğinde iris kasılır.
Mavi Renkli Göz Hakkında Sık Sorulanlar
Mavi göz renginin genetik temeli nedir?
Mavi göz rengi, OCA2 ve HERC2 genlerindeki varyasyonlar da dahil olmak üzere genetik faktörlerin bir kombinasyonu ile belirlenir. Bu genler, gözlere, cilde ve saça renk veren bir pigment olan melaninin üretimi ve dağılımında rol oynar.
Mavi göz rengi nasıl kalıtım yoluyla geçer?
Mavi göz renginin kalıtımı karmaşıktır ve birden fazla gen içerir. Genel olarak, mavi gözler çekinik bir şekilde kalıtılır, yani bir bireyin bu özelliği ifade edebilmesi için mavi gözlerle ilişkili genin iki kopyasını miras alması gerekir.
Mavi göz rengiyle ilişkili başka hangi fiziksel özellikler vardır?
Mavi göz rengi genellikle açık ten, açık renk saç ve kolay güneş yanığı eğilimi ile ilişkilendirilir. Bunun nedeni, mavi gözlü bireylerin genellikle ultraviyole radyasyonun zararlı etkilerine karşı korunmaya yardımcı olan daha düşük melanin seviyelerine sahip olmalarıdır.
Mavi göz rengi farklı popülasyonlarda ne kadar yaygındır?
Mavi göz rengi en çok Kuzey ve Doğu Avrupa kökenli popülasyonlarda yaygındır ve bazı ülkelerde bu oran %50-80 arasında değişmektedir. Afrika veya Asya kökenli olanlar gibi diğer popülasyonlarda mavi gözler nispeten nadirdir.
Mavi göz rengiyle ilişkili herhangi bir sağlık riski veya faydası var mıdır?
Mavi göz renginin kendisi herhangi bir sağlık riski veya faydası sağlamazken, göz rengini belirleyen altta yatan genetik faktörler diğer sağlık koşullarıyla ilişkili olabilir. Örneğin, HERC2 genindeki varyasyonlar, yaşlı yetişkinlerde körlüğün önde gelen bir nedeni olan yaşa bağlı maküler dejenerasyon riskinin artmasıyla ilişkilendirilmiştir.
Genetik testlerle göz rengi tahmin edilebilir mi?
Genetik testler göz rengiyle ilişkili belirli genleri tanımlayabilse de, bir kişinin göz rengini yalnızca genlerine dayanarak doğru bir şekilde tahmin etmek her zaman mümkün değildir. Bunun nedeni, göz rengine dahil olan birden fazla gen olması ve bu genler arasındaki etkileşimlerin karmaşık olabilmesidir.
