İlk somun anahtarı nasıl icat edildi?

İlk somun anahtarı nasıl icat edildi

Diğer birçok aletten farklı olarak İngiliz anahtarı, somun anahtarı veya kurbağacığın kökeni bolca belgeye sahip. Ancak görece yeni olduklarından birbiriyle örtüşen çok fazla alet var ve kısa sürede çok sayıda iyileştirme ve yeni tasarım yapılmış. Bu araçların kökeni 15. yüzyıla dayanıyor. Dişli vida benzeri nesneler MÖ 400'de icat edilmesine rağmen onları hareket ettirmeye yarayan bir el aletinin 1800 yıl sonra ortaya çıkmış olması gariptir. Antik dönemlerde bu vidalar bir anahtarla veya ayrı bir aletle döndürülmek yerine, genellikle makineye kalıcı bir parçası olan çubuk, kol ve tekerlek ile gevşetilip sıkılıyordu. Vidalı mekanizmalar kilit-anahtar sistemini icat eden Romalıların döneminde yaygınlaştı. Ancak bilinen ilk somun anahtarı şarap ve matbaa gibi makinelerde dişli vida benzeri bağlantı elemanlarının kullanıldığı 15. yüzyılda ortaya çıkmıştır.

İlk somun anahtarı

Lokma anahtarı bilinen ilk somun anahtarıydı.
Lokma anahtarı bilinen ilk somun anahtarıydı.

İlk anahtarlar 15. yüzyılda lokma anahtarı şeklinde ortaya çıktı. Lokma anahtarının standart ölçüsü yoktu ve her bağlantı elemanı ve ona uygun lokma anahtarı demirci tarafından yapılmak zorundaydı. Bu ilk sıkma anahtarının arbalet yani tatar yayı telini bir insan elinden çok daha gergin olacak şekilde sıkmaya yaradığı düşünülüyor. Bunun yanında boruları sıkıştırmada veya bir zırh takımının farklı parçalarını bağlamada kullanıldı.

Arbalet ve lokma anahtarı.
Arbalet ve lokma anahtarı. (Görsel: Wonkee Donkee Tools)

16. yüzyılda çarklı silah icat edildi ve ateşlemek için lokma anahtarı gerekliydi. Anahtar çarkı çevirerek kıvrımlı yayı geriyor ve silahı ateşe hazır ediyordu. Tetiğe basıldığında yay serbest kalır, tekerlek döner ve kıvılcım yaratarak tabancayı ateşlerdi.

Somun anahtarlarının bugünkü türlerine çeşitlenmesi 18. yüzyılın sonlarında oldu. Sanayi Devrimi'nin başlamasıyla birlikte, demircilerin yaptığı dövme demir anahtarların yerini daha hızlı üretilen dökme demir versiyonlar aldı. 1825'te ilk Somun anahtarı standardı belirlendi. Böylece hem anahtarın hem de somunun ve cıvatanın ölçüsü standartlaştı. Her tamirci yanında çanta taşımadan her makine üzerinde çalışabilir hale geldi.

İlk ayarlanabilir anahtar veya İngiliz anahtarı

İlk ayarlanabilir somun anahtarın mucidi Solymon Merrick.
İlk ayarlanabilir somun anahtarın mucidi Solymon Merrick.

İlk ayarlanabilir anahtar yani İngiliz anahtarı veya kurbağacık 1835'te icat edilmiştir. Mucidi Solymon Merrick'tir. Fikrin daha önce benzerleri yapılmış olabilir ancak Merrick patentli bir tasarım alan ilk kişiydi. Anahtarda, yukarı aşağı hareket ettirilerek ağız bölümünün boyutunu somun veya cıvataya uygun kılan vidalı bir kol vardı. Çoğu insan için tümüyle yeni bir şeydi.

Somun anahtarının icadında 1858 yılı da önemlidir. İlk kez "maymun anahtarı" denilen bir tasarım ortaya çıktı. Normal bir somun anahtarı gibi hilal ağızlı ve küçüktü ancak ayarlanabilirdi. Bugün halk arasında yine "İngiliz anahtarı" olan şeye dönüştü. Mucidinin ya hiç var olmamış Charles Moncky ya da yanlış şekilde boksör Jack Johnson olduğu söylenir (kendisi anahtarı 1922'de tasarladı). Ancak bu yeni İngiliz anahtarının hikayesi Charles Monk gibi isimlere (o da ilk mucit değil) ve hatta 1840'a ve gerisine uzanıyor. Bu tarihte "maymun anahtarı" adı demiryolu endüstrisinde yaygın kullanılıyordu. Yani modern İngiliz anahtarının ilk mucidi kesin olarak bilinmiyor.

Birçok ülkede İngiliz anahtarı olarak bilinen ayarlanabilir somun anahtarı.
Birçok ülkede İngiliz anahtarı olarak bilinen ayarlanabilir somun anahtarı.

Kesin olan şey kompakt boyutu ve birden fazla somun veya cıvata üzerinde kullanılmaya uygun olmasıyla anahtar çok popüler oldu. Öyle ki Ford her Model-T'ye bu kurbağacıktan bir tane ekledi. 1927'de Atlantik'i tek başına uçakla geçen Charles Lindbergh bile yanında bir tane kurbağacık taşıdığını söyleyecekti.

Somun anahtarı kullanımına büyük yenilik getiren cırcırlı anahtar da önemli bir icattır. Bir tür vida çeşidi olan soketler yüzyıllardır lokma anahtarı ile sıkılıyordu. J. J. Richardson ise 1863'te mevcut soketlerle kullanılabilen cırcırlı anahtarı geliştirdi. Soketler önceleri hep kareyken gelişen makine teknolojisiyle altıgen ve torks gibi biçimler mümkün oldu. Yani Richardson'ın cırcır anahtar icadı tam olarak çığır açtı: Soketler artık çıkarılabiliyordu ve dahası alet dar bir alanda kullanılabiliyordu çünkü somun, alet somundan çıkarılmadan sökülebiliyordu.

15. yüzyıldaki ilk somun anahtarı, 19. yüzyılın sonlarında geliştirilen İngiliz anahtarı ve kurbağacık (ağzı ayarlanabilir olan somun anahtarı) gibi türevler dünyamızı inanılmaz şekilde değiştirdiler. Somunları ve cıvataları minimum çabayla sıkmak ve gevşetmek son derece gelişmiş karmaşık makineler ve aletler üretmemizi sağladı.