Bu tür öyküler çoğu zaman gerçek dışı çıksa da incirlerin içinde ölü bebek arılar olduğu doğrudur. İncirler (Ficus, Moraceae) ve onları tozlaştıran incir eşek arıları arasındaki antik etkileşim bitkiler ile böcekler arasındaki karşıllıklı yararın alışılmadık bir örneğidir. İncir meyvesi açıldığında içindeki küçük eşek arıları etrafa saçılır. Ancak bu yüzden incir yemeyi bırakmanız gerekmiyor. Peki eşek arısı en başta incirin içerisine nasıl giriyor?
İncir ve Eşek Arısı İlişkisi
Garip gelebilir ancak incir meyvesinin tek tozlaştırıcısı eşek arısıdır. Hatta bu ikili ilişki 34 milyon yıl gibi uzun bir zamandan geliyor. İncir eşek arısı ve incir arasındaki birlikte evrim o kadar derindir ki bir organizma diğeri olmadan var olamaz.
Eşek arıları incir bitkisinin yaşam döngüsünde önemli bir yere sahip. Bir incir bitkisinin polenini başka bir bitkiye taşıması görevini yalnız incir eşek arısı yapıyor. Buna karşılık olarak incir meyvesi eşek arısı yavrularına hem barınma hem yiyecek sağlıyor.
Buna mutualizm denir. Hem incir hem de eşek arısı yaşamak için birbirine gereksinim duyar. Peki incir büyüdüğünde ne olur? Yaban arısı hala içeride midir? Şirketler inciri reçele çevirmeden önce arıları kazıyor mu? Yoksa her seferinde bir ağız dolusu bebek eşek arısı mı yiyoruz?
Dar Geçitte Uzuvlarını Kaybetmek
İncir ile eşek arısı arasındaki karşılıklı ilişki milyonlarca yıllık evrimin bir sonucu. İncir bitkisi ve incir eşek arısının tek amacı üremektir. İncir bitkisi polen halindeki genetik materyalini başka bir incir ağacına taşımak ve incir arısı ise larvasına barınma ve besin sağlamak ister.
İncir aslında bir meyveden çok ters dönmüş bir çiçek gibidir. Bu yapıya syconium denir ve içeride tüm üreme organları vardır. Dişi eşek arısı yumurtalarını syconium'un en içine yerleştirir. İstediği noktaya inebilmek için incirin birleşim noktasındaki ostiole adlı ince bir yoldan girer. Görev o denli imkansızdır ki incir eşek arısı meyveye olan yolculuğunda kanatlarını ve antenini kaybeder. Bir kez içeri girdiğinde artık yeniden uçma veya geri çıkma olanağı yoktur.
Arılar İçin Mükemmel Doğumevi
İncir bitkileri aslında iki farklı incir taşır: Yabani incir ve yenilebilir dişi incir. Dar mağarayı tamamlayan dişi eşek arısı yumurtalarını yaban incirinin içindeki erkek çiçek parçalarına bırakır. Yumurta larva halini alır ve kuluçkadan çıkan kör, kanatsız erkek yaban arıları tüm yaşamlarını dişi arıların dışarı çıkmasını sağlamak için tünel kazmaya harcar. Dişi eşek arısı sonunda üzerinde polenler ile dışarı çıktığında sıradaki inciri arar.
İncire giren dişi incir eşek arısı yorgunluktan veya açlıktan ölür. Eğer yenilebilir dişi incire girmişse içerideki dişi çiçek parçaları yumurtasını bırakmasını engeller ancak değerli polenleri aktarmış olur. Yani yabani incirde erkek eşek arıları varken her yenilebilir dişi incirde azminden ölmüş bir dişi eşek arısı bulunuyor.
Ticari olarak yetiştirilen incirlerin çoğu eşek arısı tarafından tozlaştırıldığından her yenilebilir incirin içinde en az bir ölü dişi yaban arısı bulunuyor. Her şey incir arısı ile incir bitkisi arasındaki on milyonlarca yıllık karşılıklı yarar ilişkisinin bir sonucu.
Dişi Eşek Arısına Ne Olur?
Yenilebilir incirin içindeki dişi yaban arısı öldüğünde incirdeki ficin adlı enzim hayvanı proteine dönüştürüyor. İncir ölü arıyı sindirerek onu büyümek için kullanır yani meyveyle bir kılar. Ancak merak etmeyin incirdeki taneli parçalar eşek arısı değil incirin tohumları.
Yetiştiriciler incire giren eşek arısı sayısını sınırlar. Çok fazla yaban arısı girerse aşırı tozlaşma olup incir o kadar çok tohumla dolar ki meyve benzeri syconium patlar. Bitkinin evrimi için iyi olsa da çiftçiler için zarar demek. İnsanlar bunu önlemek için erkek ve dişi ağaçlar arasına geniş mesafeler koyuyor. Bir başka yöntem arı arzını kontrol etmek.
Ancak böcekler her zaman vardır. Konserve mısırdan köri ezmesine, birinci sınıf kahveden fıstık ezmesine dek çoğu yiyecek böcek içeriyor. Örneğin bir domates ketçapının en yüksek standartta sayılması için her 100 gramında 30'dan fazla meyve sineği yumurtası içermemesi gerekir.
İşleri karıştırdığımız yerse burası. Bazı vejetaryenler ve veganlar incir ve incir ürünlerini böcek içerme olasılığına karşı yemez. Ancak bunlar zaten ölü yaban arılarıdır ve yaşamsal ekolojik görevlerini tamamlamışlardır. Bugün dünyada 900 incir arısı türü var ve her biri en az bir veya iki incir bitkisi türünü tozlaştırır. Bu küçük böcekler olmadan incir, incir olmadan eşek arısı olmazdı.
