İranlı ve Persli terimleri genellikle İranlıları tanımlamak için birbirlerinin yerine kullanılır ve birçok insan aynı şeyi ifade ettiklerini düşünür, peki bu gerçekte doğru mu? "Persli" ve "İranlı" terimleri aslında aynı anlama gelmiyor. Bazıları Persli olmanın belirli bir etnik kökenle ilgili olduğunu ve İranlı olmanın ise sadece belli bir milleti ifade ettiğini söyleyerek basit bir ayrım yapar. Ancak bundan çok daha fazlası var.
Pers Ülkesi ile İran Arasındaki Fark
İlk kanıtlar "İran" isminin Sasaniler (MS 226-651) döneminde ortaya çıktığını gösteriyor. Anlamı ise "Aryanların toprağı". Bununla birlikte 1935'ten önce Batı dünyasında "Persia" İran'ın resmi adıydı. Zira ülke ve ülkeyi çevreleyen topraklar (Antik Parsa krallığı ile Pers imparatorluğunun birleşimi) Persia olarak biliniyordu. Ne var ki ülkedeki Persli insanlar buraya uzun zamandan beri halihazırda İran diyordu (çoğunlukla Eran olarak söylenir). 1935'te İran adı uluslararası alanda duyulmaya başlandı ve bugünkü sınırlarıyla İran İslam Cumhuriyeti 1979'da Şah Muhammed Rıza Pehlevi (1919-1980) hükümetini deviren devrimi takiben kurulmuş oldu.
Medler ve Persler
Persler ve Medler iki İran halkıdır. II. Kiros'un (Büyük Kiros) doğduğu dönemde Persler, Med İmparatorluğu'na hizmet eden alt seviye toprak ağalarıydılar. II. Kiros MÖ 553'te dedesi Med Kralı Astyages'e karşı ayaklandı ve Med İmparatorluğu'nu devirdi. Ardından Perslerden oluşan Ahameniş İmparatorluğu'nu kurdu. Bugünkü İran bu imparatorluğun küçük bir kısmını oluştursa da aslında tam merkezinde yer alıyor.
Pers ülkesinin bugün İran'ın yerine kullanılmasının nedeni ülkenin eski Pers imparatorluğunun merkezine inşa edilmiş olmasıdır. İlk Pers vatandaşlarının çoğu bu topraklarda yaşadı. Modern İran, çok sayıda farklı etnik kökenli kabile gruplarından oluşuyor. Çok sayıda Azeri, Gilaki ve Kürt insanı var. Persli denilen insanlar nüfusun çoğunluğunu oluştururken, İranlıların sadece küçük bir kısmı atalarının Pers ülkesinden geldiğini söyler.
1979 İran Devrimi
Ülkenin monarşisinin tevdi edildiği ve bir İslam Cumhuriyeti hükümeti kurulduğu 1979 devriminden sonra İranlılara artık Persli denilmedi. Son Pers hükümdarı olarak kabul edilen ve ülkeyi modernize etmeye çalışan kral ülkeden kaçtı. Bugün bazıları "Persli" ifadesini eski monarşi günlerine dayanan bir terim olarak görüyor ancak terimin hala bir kültürel değeri ve alakası var. Dolayısıyla İran sadece siyasi tartışmalar bağlamında kullanılırken, hem İran hem de Pers ifadesi kültürel bağlamda kullanılmaya devam eder.
İran'ın Nüfus Kompozisyonu
CIA World Factbook 2011'de İran'ın etnik köken dağılımını şu şekilde açıkladı:
- %51 Persli
- %24 Azeri
- %8 Gilan ve Mazenderan
- %7 Kürt
- %3 Arap
- %2 Lur
- %2 Beluç
- %2 Türkmen
- %1 diğer
2019'daki etnik yüzde değişimleri henüz bilinmiyor ancak İran'daki halklar Persli, Azeri, Kürt, Lur, Beluç, Arap, Türkmen ve diğer Türk kabileleri olarak listelenmekte.
İran'ın Resmi Dili
Ülkenin resmi dili Persçe olsa da devrimden bu yana adına Farsi (Farsça) denildi. 2011 yılında tahmin edilen oranlar:
- İranlıların yüzde 58'i Persçe ya da Persçe'nin bir lehçesini konuşuyor.
- Yüzde 26'sı Türk dillerini ve lehçelerini konuşuyor.
- Yüzde 9'u Kürtçe konuşuyor.
- Diğerleri Lurca, Beluçca, Arapça, Türkçe ve diğer dilleri konuşuyor.
Persler Arap mı?
- Araplar yalnızca Orta Doğu ve Kuzey Afrika'daki 22 ülkeden oluşan Arap dünyasında yaşamakta: Cezayir, Bahreyn, Komor Adaları, Cibuti, Mısır, Irak, Ürdün, Kuveyt, Lübnan, Libya, Fas, Moritanya, Filistin, Umman ve dahası.
- İranlılar Pakistan'ın İndus Nehri yakınındaki İran topraklarında ve de batıdaki Türkiye'de yaşıyor.
- Arapların ataları, Suriye Çölü ve Arap Yarımadası'ndaki Arabistan kabilelerinin yerlileriydi; İranlılar ise sadece İran halkıyla ilişkili.
- Araplar Arapça konuşurken, Persler İran dillerini ve lehçelerini konuşuyor.