Vaquita veya körfez muturu Dünya'daki en nadir deniz memelisi ve nesli kritik tehlike altında. 2016'da sadece 30 körfez muturu kaldığı tahmin edildi ve sonraki araştırmalar sayının üçte bir oranında azaldığını ve dünya üzerinde 20'den az vaquita kaldığını gösterdi. Bu popülasyon körfez muturunun başarılı şekilde üreyip genişlemesi için artık çok küçüktür. Öyleyse körfez muturu sonsuza dek yok olmadan önce onu son kez tanıyalım.
Mutur: Yunus ve Balina Farkı
Deniz memelileri takımına ait türler yunus, musur (mutur cinsi) ve balinadır. Balinalar dişsiz ve dişli olarak iki gruba ayrılıyor. Temel farkı dişsiz balinaların iki hava deliği, dişli balinaların bir hava deliği olmasıdır. Yunuslar dişli balinalardır ve en büyük yunus Orka'dır. Tüm yunuslar balinadır, ancak tüm balinalar yunus değil.
Musur yunuslarla akraba. Muturu da içeren bu cins aslında yunustan çok narval ve belugaya yakın. Yüzleri, dişleri, yüzgeçleri ve vücutları ile yunuslardan farklıdırlar. Musur, yunus kadar konuşkan değildir. Yunuslar su altında birbirleriyle iletişim kurmak için hava deliğinden ses çıkartırken musurgiller bunu yapamıyor ve nedeni hava deliğinin yapısal farklılığı.
Körfez Muturu İlk Kez 1958'de Keşfedildi
1950 yılında Kaliforniya'da bir plajda ağarmış bir kafatası bulundu. Bir yıl sonra iki kafatası daha keşfedildi. Kafatasını başka bir musur cinsi ile karşılaştıran bilim insanları buluntularda yeni bir canlı türü olarak değerlendirebilecek çarpıcı farklılıklar gördüler. Bilim insanları bu yeni canlıyı Phocoena sinus (körfez muturu) adıyla 1958 yılında duyurdular.
Vaquita İspanyolcada "Küçük İnek" Demek
Vaquita yaklaşık 1,5 metre uzunluğunda (dişiler erkeklerden biraz daha büyük) ve 45 kg ağırlığında. Tıknaz vücutları ve yuvarlak kafaları ile tüm musurların en küçüğüdür. Gözlerini ve ağızlarını çevreleyen koyu siyah halkalar isimlerine esin veriyor (vaquita İspanyolcada "küçük inek" anlamına gelir). Sığ, bulanık sularda yaşarlar ve çeşitli balık, kalamar ve kabuklularla besleniyorlar. Göz çevresi ve ağzındaki siyah desenlerin avlanırken yarar sağladığı düşünülüyor.
Körfez Muturları Tek Bir Özellikten Ayırt Edilebiliyor
Her körfez muturunun sırt yüzgeçlerinde farklı çentikler ve şeritler var. Bu da yüksek kaliteli fotoğraflarda bireyleri tanımlamayı mümkün kılar. Bilim insanları bu fotoğraflardan katalog oluşturarak yeni bireylerin ve daha önce tanımlanmış olanların görüldüğü yerleri kaydetti. Her birinin yaşam öyküsünü, sosyal organizasyonunu, hareketlerini ve habitat kullanımını keşfettiler. Araştırmacılar bu katalogları ayırt edici işaretleri olan birçok deniz hayvanı için yapıyor. Örneğin manta vatozları alt taraflarındaki benek desenlerinden tanınabilir.
Körfez Muturu Dünya'da Tek Bir Bölgede Yaşıyor
Körfez muturu sadece kuzey Kaliforniya Körfezi'nde, Baja ile Kaliforniya arasındaki sularda yaşar. Burası Kaliforniya ve Meksika anakarası arasındaki su kütlesidir. Körfezin en kuzeyinde kalan bu türler alandan ayrılmaz ve deniz memelileri arasında en küçük yaşam alanına sahipler. Körfez muturu sadece iki yılda bir ürerken, çoğu musur her yıl yavru doğuruyor. En yakın akrabaları Güney Amerika'daki musurlardır, ancak birbirlerinden en az 2,5 milyon yıl önce ayrıldılar.
Her Yıl Körfez Muturunun %15'i Ölüyor
Onlarca yıldır, karides ve corvina ve sierra gibi yüzgeçli balıkların peşinde olan balıkçılar, istemeden de olsa körfez muturunu avladı. Bunu hayvanı galsama ağına dolayarak ve boğarak yaptılar; bu uzun, perde benzeri ağlar suda yüzer ve içine yüzen balık ve karideslerin solungaçlarına takılır. Yapılan bir araştırma, körfezdeki tek bir balıkçı limanından kalkan teknelerin her yıl 39 ila 84 körfez muturunu ölümcül şekilde avladığını ortaya çıkardı; bu da toplam nüfusun her yıl %7 ila 15 oranında azaldığını gösterdi; biraz geç kalınsa da.
Körfez Muturuna Zarar Vermeyen Ağlar Geliştirildi
2006 yılında bilim insanları ve çevreciler, vaquita'lara zarar vermeden balık ve karides yakalayan, teknelerin arkasından sürüklenebilen ve körfez muturunun kaçabileceği daha küçük olan ağlar ve ekipmanlar geliştirmeye başladılar. Körfezdeki bazı balıkçılar bu yeni ağları ve ekipmanları kullanmayı kabul etti. İlk sonuçlar umut verici görünüyordu ancak daha büyük bir tehdit olduğu ortaya çıktı: Yirmi yıldır kritik tehlike altında olan büyük bir balık olan totoaba için yasadışı balıkçılık yapılıyordu.
Bir totoabanın kurutulmuş tek bir yüzme kesesi, hediye olarak verildiği, yenildiği ya da geleneksel tıpta kullanıldığı Çin'de 50.000 dolara kadar alıcı bulabiliyor. Yasadışı olarak totoaba avlayan insanlar, vaquita'yı öldürmeyen daha güvenli ağları es geçerek galsama ağlarını kullanmaya devam ediyor.
2005 yılında Meksika hükümeti körfez muturunu korumak için galsama ağlarını yasakladı. Buna rağmen körfez muturu nüfusu azalmaya devam etti ve artık yalnızca 20 veya daha az kaldı.
Körfez Muturu Deniz Kafesinde Yaşatılmaya Çalışıldı
2017 yılında bilim insanları körfez muturlarını yok olmaktan kurtarmak için yakalayıp, Meksika Körfezi'ndeki ağ kafeslerde tutarak çoğaltmayı planladılar. Aynı yıl iki körfez muturu başarıyla yakalandı. Ancak genç bir dişi olan ilk hayvan kafese alındığında kalp atış hızı ve solunum hızı artışı dahil ciddi stres belirtileri gösterdi, bu yüzden hemen serbest bıraktılar.
Olgun bir dişi olan ikinci körfez muturu ise kafese deniz suyuyla dolu bir kutunun içinde taşınmıştı ve bu deneyimi atlatabilmişti. Ancak kafese alındığında çılgınca yüzmeye ve ağın kenarlarına çarpmaya başladı. Ekip onu serbest bıraktı ancak panikleyip tekrar ağa doğru yüzmeye başlayınca ekipteki veterinerler suya atlayıp hayvanın nefes almadığını fark ettiler ve kurtarmaya çalıştılar. Üç saat sonra kalp durması nedeniyle öldüğü ilan edildi. Çoğu deniz memelisi gibi muturlar da esaret altında iyi yaşayamıyor.
Körfez Muturu Klonlanarak Geri Getirilebilir
Yine de körfez muturu için hala umut var; deniz kafesini planlayan VaquitaCPR ekibi tarafından yakalanan iki körfez muturundan alınan hücre örnekleri laboratuvarda başarıyla kültüre edildi ve gelecekteki araştırmalarda kullanılmak üzere donduruldu. Bilim insanları bu hücrelerle körfez muturu genomunu dizileyecek ve onu gelecekte klonlayarak yeniden dünyaya getirebilecek.