Antik Pompeii kenti 79 yılında ponza ve volkanik küle gömülmesiyle ünlenmişti, ancak yeni bir araştırma kentin depremlerle de sarsıldığını ortaya koyarak Vezüv Yanardağı'nın patlamasına yeni bir dehşet sayfası ekledi.
Bilim insanları yüzyıllardır bu zamanın içinde donmuş facianın ayrıntılarını bir araya getirmeye çalışıyorlar: Volkanik kayalarla yüklü çatılar çöktü, boğucu kül bulutları yağdı ve hızla hareket eden kavurucu gaz ve volkanik madde akıntısı şehrin içinden geçti.
Geçen yıl bilim insanları kemik kırıklarıyla delik deşik olmuş iki erkek iskeleti keşfetti; bu da patlamanın kısa bir süreliğine durduğu sırada güçlü bir depremin binaları yıkıp insanları evlerinde ezdiğinin kanıtıydı.
Ekip, yaraları depremler sırasında bina çökmelerinin günümüz kurbanlarına ürkütücü bir benzerlik gösteren 55 yaşın üzerindeki iki erkek olan bu kurbanların hikayesini bir araya getirmek için aylar harcadı. Volkanoloji, antropoloji ve arkeosismoloji alanlarındaki uzmanlıklarından yararlanan araştırmacılar, Frontiers in Earth Science dergisinde, adamların muhtemelen patlamanın ilk aşamasından sağ kurtuldukları ve bir duvar üzerlerine düştüğünde bir eve sığındıkları ve güçlü bir depremle yıkıldıkları sonucuna vardılar.
Çalışma, pek çok alandan bilim insanının uzmanlığından yararlandığı için sıra dışıdır. Çalışmada yer almayan Floransa Üniversitesi'nden volkanolog Raffaello Cioni analizi "gerçekten doğru ve ikna edici" olarak nitelendirdi.
Pompeii yüzyıllar boyunca bilim insanları ve halk için korkunç bir hayranlık kaynağı olmuştur. Bir avukat ve yazar olan Genç Plinius'un patlamaya ilişkin tarihsel anlatısı, patlamadan önce ve patlama sırasında yeri sarsan sarsıntıları tanımlamaktadır. Ancak pek çok yıkıcı güç düzensiz bir şekilde üst üste geldiği için depremin net bir izini deşifre etmek zor olmuştur.
Çalışmayı yöneten Napoli'deki Vezüv Gözlemevi'nde volkanolog olan Domenico Sparice, "Bu çok karmaşık bir görev, bir patlama sırasında depremin etkilerini tanımak, çünkü her iki fenomen art arda veya eşzamanlı olarak gerçekleşebilir" dedi. "Bu, tüm parçaların birbirine uyması gereken bir yapboz gibidir."
Volkanik Çöküş Sarsıntılara Yol Açıyor
Vezüv Yanardağı'nın patlaması sabahın geç saatlerinden başlayarak aşamalar halinde gerçekleşmiştir. Öğleden sonra saat 1 civarında yanardağ, 29 km mil yüksekliğe uzanan bir patlama sütununda gaz, kül ve kaya püskürtmeye başladı ve şehri gömen ve çatıları çökerten süngertaşı yağmuru yaratarak ilk ölüm dalgasını tetikledi. Bu ilk aşamadan sağ kurtulanlar, dalları baston olarak kullanarak süngertaşı tabakası üzerinde yürüyerek kaçmaya çalışmış olabilirler. Ancak kavurucu bir "piroklastik akış" — kül, gaz ve kaya parçalarından oluşan hızlı hareket eden bir akım — hayatta kalanları muhtemelen boğarak öldürdü.
Genç Plinius, Vezüv'ün yaklaşık 29 km batısındaki Misenum'da bir genç olarak patlamayı yaşamış ve patlamanın başlamasından sonraki gece meydana gelen depremleri "o kadar şiddetli ki her şey sadece sarsılmakla kalmıyor, devriliyor gibi görünüyordu" şeklinde tanımlamıştır. Ayrıca şafak vakti bir sarsıntı kaydetmiştir – bu sarsıntı yeri o kadar sarsmıştır ki, taşlarla sabitlenmiş savaş arabaları yerlerinden oynamıştır.
Ancak bilim adamları, volkanik açıklamalarla uyuşmayan şekilde yıkılan duvarlar bulana kadar depremlere dair doğrudan bir kanıt keşfetmemişlerdi. Sonra da iskeletleri buldular. İlk bireyin vücudu kaburgalar, kafatası ve leğen kemiğindeki kırıklarla delik deşikti. İkinci bireyin bacakları bir duvar parçasının altına gömülmüştü, ancak o da sol tarafına yatmış ve bir eliyle başını koruyordu. Bilim adamları onun kendini korumaya çalışmış olabileceğini düşünüyor.
Yeni bulgu, patlamanın ikinci gününde sabahın erken saatlerinde, magmanın büyük bir kısmı püskürdükten sonra yaşanan dehşete ayrıntı katıyor. Cioni, yanardağın bir kısmı çöktüğünde bir kaldera oluştuğunu, bunun da patlamanın tehlikeli bir ikinci aşamasına ve bir depreme neden olduğunu söyledi. Yeni kanıtlar, yer sarsıntılarının sünger taşı yüklü çatıları zorlaması nedeniyle depremlerin tehlikeyi arttırmış olabileceği ihtimalini gündeme getiriyor.
Valencia Üniversitesi'nde antik geçmişi anlamak için kimyayı kullanma konusunda uzmanlaşmış seçkin bir araştırmacı olan Gianni Gallello, çalışmanın Pompeii'de o gün yaşanan tehlikelere, bu trajik olayı yeniden inşa etmenin karmaşık bulmacasına katkıda bulunacak ilgi çekici bir değişken getirdiğini söyledi. Ancak bu adamların duvarın çökmesi sonucu mu öldükleri yoksa başka bir nedenden dolayı öldükten sonra mı gömüldüklerinin hala bir soru işareti olduğunu söyledi.
"Bilimde asla bir son yoktur. Sürekli gelişiyor ve yeni bilgiler ekliyoruz," diyor Gallello. "Bu hiç bitmeyen bir hikâye."