Rusya'nın 24 Şubat 2022'de Ukrayna'ya düzenlediği "özel askeri operasyon", çoğu Soğuk Savaş döneminden kalma Sovyet yapımı T-72 ve T-80 stoklarından alınan tanklar tarafından yönetildi. T-80, T-72 gibi görünebilir, ancak devrim niteliğindeki motoru daha maliyetli ve bakımının daha zor olmasına neden olmaktadır.
Rusya ve Ukrayna arasındaki çatışmanın her iki tarafı da bu eski ve güvenilmez tankları kullanmaya başladı.
T-80'in geçmişi
1960'larda Sovyetler Birliği, yabancı öncüllerinden daha küçük ve daha hafif olan ve daha tipik olan dört yerine üç kişilik mürettebatla savaşabilen, teknik açıdan gelişmiş yeni ve devrimci bir ana muharebe tankı nesli yaratmak için çaba sarf etti. Bunlardan ilki olan 38 tonluk T-64, 1964 yılında daha kompakt bir motor düzeni, 125 mm'lik yivsiz topu için mermi ya da tanksavar füzeleri ateşleyebilen bir otomatik yükleyici, T-62'de pratik sınırına ulaşmış olan büyük tekerlekli Christie süspansiyonu yerine daha küçük tamamen çelik makaralar ve çelik ve seramik bileşik katmanlarından oluşan kompozit zırhla piyasaya çıktı.
Kharkiv'de inşa edilen T-64, olağanüstü bir prototip ile kusurlarla dolu bir üretim modeli arasında endişe verici bir eşitsizlik gösterdi; bunlardan en korkuncu, otomatik yükleyicinin dikkatsiz topçuların sol kollarını kapalı taretler içinde "yutması" olasılığıydı. T-72, T-64'ten daha basit, daha güvenilir bir aşamaydı ve yapımı T-64'ten %40 daha ucuza mal oldu ve Nizhni-Kagil'de (1973-1990) çok daha fazla sayıda ( 13.108 yerine 22,096) üretildi.
On yıllar boyunca tanklarında sadece dizel motor kullanan Sovyetler Birliği, 1976 yılında üçüncü bir ana muharebe tankını piyasaya sürdü. Dizel motor yerine gaz türbinli bir motorla güçlendirilen T-72, T-64 ile karşılaştırılabilir nitelikteydi. Eş eksenli 7.62×54 makineli tüfek ve taretin üstünde 12.7mm makineli tüfeğin yanı sıra, diğer türlerle aynı 125mm 2A46H1 Rapira yivsiz topu taşıyordu ve bu top daha sonra M9K112 Kobra füzelerini ateşleyebilmiştir.
Hepsi dışarıdan aynı görünen ama içlerinde ince tasarım farklılıkları olan üç tank seçeneği, Sovyet ordusu için adeta bir bakım sorunu anlamına geliyordu ve T-80, kullanılmasına karşı çıkan her üst düzey komutanın hedefi haline geldi. İlk olarak Kasım 1975'te Savunma Bakanı Andrei Grechko tarafından veto edildikten sonra, beş ay sonra halefi Dmitriy Ustinov tarafından kabul edildi. 1976 yılının sonlarına doğru Omsk'taki montaj fabrikası ilk 30 üniteyi üretmişti.
Sovyetler Birliği'nin en hızlı tankı
1978 yılında Sovyetler, savaş talimleri sırasında Almanya'dan Manş Denizi'ne beş günden kısa bir sürede geçebilme varsayımsal yeteneği nedeniyle T-80B'ye "Manş Denizi Tankı" adını vermişti. Ancak T-80 bu olasılığı ortadan kaldıran sorunları ortaya çıkarmıştır.
T-80'in türbin motoru saatte 70 kilometreyi aşan ilk tank olmasını sağlıyordu, hafifti ve kışın ortasında bile hızla ısınabiliyordu. Ancak aynı zamanda çok pahalıydı, endişe verici oranda yakıt tüketiyordu ve dizelli motorlara göre kir ve toza karşı çok daha dayanıksızdı. Ayrıca, bir T-80'in fiyatı 3 milyon dolardı ki bu da bir T-64A'nın üç buçuk katıydı.
T-80 tankında denenen iyileştirmeler
Tesisleri kapatmanın ve insanları işten çıkarmanın ekonomik sonuçları, T-80'i iyi niyetli bir hata olarak görmeme gerekçesinin önüne geçti. Sonuç olarak, üretim nispeten düşük kalırken ürünün geliştirilmesi için çaba sarf edildi.
Bir Ukrayna şehri haline gelip adını Kharkiv olarak değiştirene kadar, Kharkov yaygın olarak en iyi Sovyet tank fabrikası olarak kabul ediliyordu ve 1991 yılında 800 T-80UD üretti. Leningrad Kirov Fabrikası, Sovyetler Birliği'nin çöküşünden hemen önce, 1990 yılında T-80U üretimini durdurdu. Ve 2001 yılında Omsk'taki Transmash Fabrikası son T-80B'sini üreterek toplam T-80 sayısını 7.066'ya çıkardı.
T-80BV, T-80'in güncellenmiş varyantlarından biriydi ve Kontakt 1 türünde patlayıcı reaktif zırh içeriyordu. T-80U yeni ve geliştirilmiş 9K119 Refleks güdümlü füze ve 1A45 atış kontrol sistemi içeriyordu. T-80UD, başlangıçta takılı olan türbin yerine bir Garrett Turbo Dizel (GTD1250) dizel motora sahipti.
Ukrayna'da etkisiz kalan bir T-80 denemesi
Birinci Çeçen Savaşı sırasında, T-80 savaşta şok edici derecede kötü bir ilk deneyim yaşadı ve tankların birçoğu Çeçen isyancılar tarafından atılan RPG-7V ve RPG-18 roket güdümlü el bombaları tarafından imha edildi. Bu tankın hatası olmaktan çok, Sovyetlerin 1945'te Berlin'i ele geçirmesinden bu yana mürettebatın şehir muharebesi konusunda deneyimsiz olmasından kaynaklanıyordu. T-64, T-72, T-80 ve T-90'da ortak olan, taretteki alan kısıtlamaları nedeniyle ana silahın dikey ayarının olmamasıydı.
T-80'ler 1999 İkinci Çeçenistan Savaşı'nda, 2008 Rusya-Gürcistan çatışmasında ya da 2014 Rusya-Ukrayna çatışmasında Çeçenistan'daki aşağılayıcı performansları ve her biri imha edildiğinde yüksek mali maliyet nedeniyle kullanılmadı.
Ancak 2022'de T-72 ve T-90'lardaki önemli kayıplar Rusları T-80 stoklarını konuşlandırmak zorunda bıraktı. Diğer "yoldaşlarında" olduğu gibi, onlar da aynı nedenlerle ciddi bir darbe aldılar. Ruslar 10 Nisan itibariyle 19 T-80BVM ve 52 T-80U kaybetmiş, bunlardan 15'i imha edilmiş, 42'si ise terk edilmişti.
14 Ağustos'ta 178 Rus T-80'inin imha edildiği iddia edildi, ancak Ukrayna 93. Mekanize Tugayı ele geçirilen T-80'leri eski sahiplerine karşı kullandığı için hepsi imha edilmiş değil. T-80'lerle savaşmak hem Ruslar hem de Ukraynalılar için zordur, zira bu tank belki de şimdiye kadar üretilmiş tanklar arasında en kötü geçmişlerden birine sahiptir.
