6 Ekim 1973'te, Soğuk Savaş'ın doruk noktasında, Enver Sedat'ın Mısır'ı ve Hafız Esad'ın Suriye'si topraklarının bir kısmını geri almak için İsrail'e karşı bir saldırı başlattı. Yahudilerin Yom Kippur bayramını fırsat bilerek İsrail Savunma Kuvvetleri'ni gafil avladılar. Ancak birkaç gün sonra İSK üstünlüğü yeniden ele geçirmeyi başardı. En sonunda Camp David Anlaşması ile 1979 yılında barış imzalandı. Yom Kippur Savaşı dünya ekonomisini sarsan ilk petrol krizine yol açtı.
Yom Kippur Savaşı'nın Nedenleri Nelerdi?
II. Dünya Savaşı'ndan sonra İngiliz Dışişleri Bakanı Arthur Balfour, Yahudi soykırımından kurtulanlara Yahudi tarihiyle bağlantılı bir bölgenin bir kısmını vermeye karar verdi: Filistin. Başlangıçta İngiliz himayesi altında olan Filistin, 14 Mayıs 1948'de David Ben Gurion'un (o zamanki Yahudi Ulusal Konseyi Başkanı) İsrail Devleti'nin kuruluşunu ilan etmesiyle bağımsızlığını kazandı. Bunu takip eden yıllar, yeni gelenler ile daha önce toprakları işgal etmiş olan Araplar arasındaki çatışmalarla geçti.
Bu çatışmalar 1967'de Altı Gün Savaşı ile sona erdi. İsrail bir haftadan kısa bir süre içinde pan-Arap koalisyonunu yenerek askeri üstünlüğünü tartışılmaz hale getirdi. Ordusu artık Sina, Batı Şeria, Gazze ve Golan Tepelerini işgal etmişti. 1970 yılında Mısır'da Enver Sedat iktidara geldi. 1967'deki yenilgisinin intikamını almaya kararlıydı. Suriye Devlet Başkanı Hafız Esad ile ittifak kurarak Altı Gün Savaşı'nda kaybedilen toprakları geri almak için İsrail'e sürpriz bir saldırı hazırladı.
Yom Kippur Savaşı Ne Zaman ve Nerede Gerçekleşti?
6 Ekim 1973'te İsrail Yom Kippur'u ya da "Kefaret Günü "nü kutladı. Yılın en önemli Yahudi bayramıdır. Geleneğe göre, tüm Yahudi halkının gelecek yılki kaderini belirler. Bu günde insanlar oruç tutar ve Tanrı'nın merhametini kazanma umuduyla günahlarını ikrar ederler. Çalışmak, herhangi bir fiziksel çaba sarf etmek veya herhangi bir elektrikli alet kullanmak yasaktır. Bu bayram İsrail'de, bayramı kutlamayanlar tarafından bile büyük saygı gördüğünden, sürpriz bir saldırı için mükemmel bir zamandır: Mısır ve Suriye'nin harekete geçmek için bu tarihi seçmesinin nedeni budur.
Enver Sedat liderliğindeki Mısır ordusu 6 Ekim sabahı Süveyş Kanalı'na saldırırken, Hafız Esad komutasındaki Suriye ordusu da Golan Tepeleri'ni işgal etti. Mısır Süveyş Kanalı'nın bir kısmını geri almak ve İsrail Savunma Kuvvetleri'ni Sina çölüne geri püskürtmek istiyordu. Suriye ise Altı Gün Savaşı'nda kaybettiği Batı Şeria, Gazze ve Golan Tepeleri'ni geri almak istiyordu. İsrail istihbarat servisleri tehlikenin geldiğini göremediği için sürpriz etkisi başarılı oldu. 1973 yılında Yom Kippur, Müslüman toplumu için oruç ve tefekkür dönemi olan Ramazan ayına denk gelmişti. Bu nedenle savaş karşılıklı olarak "Yom Kippur Savaşı" ve "Ramazan Savaşı" olarak bilinir. Ayrıca "1973 Arap-İsrail Savaşı" ya da "Ekim Savaşı" olarak da anılmaktadır.
Yom Kippur Savaşı'nda kimler savaştı?
Bu savaşta Mısır, Suriye ile müttefik olarak İsrail'e saldırdı. Ancak çatışmaya dahil olanlar sadece bu üç güç değildi. Hatta BM, nükleer bir savaşa dönüşmesinden korkulan durumu yatıştırmak için 22 Ekim 1973'te müdahalede bulundu. Çünkü Soğuk Savaş'ın tam ortasındayken BM işlerin kontrolden çıkmasından korkuyordu. ABD ve Avrupa, o zamanlar Başbakan Golda Meir tarafından yönetilen İsrail'i desteklerken, Sovyetler Mısır ve Suriye'yi silahlandırıyor ve finanse ediyordu. Lübnan, Irak ve Ürdün ise İsrail Devleti'ne karşı olmalarına rağmen harekâta katılmayı reddettiler. Zira orduları çok zayıftı ve daha önceki çatışmalardan dolayı bir kez daha adam ve toprak kaybetmekten korkuyorlardı.
Öte yandan Enver Sedat ve Hafız Esad Fas, Cezayir, Tunus, Suudi Arabistan ve hatta Kuzey Kore'nin desteğini almışlardı. Güçlerini birleştiren Arap ülkeleri (Sovyetler Birliği'nin himayesi altında) İsrail'e, İSK'yı korkutacak kadar yeterli askeri güce sahip olduklarını ispatladılar. 25 Ekim'de BM'nin müdahalesi sayesinde rakip ülkeler ateşkes imzaladı. Günümüzde Golan Tepeleri'nde barışı güvence altına almak için bir BM müdahale gücü bulunmaktadır.
Yom Kippur Savaşı'nı Kim Kazandı?
BM'nin müdahalesi sayesinde silahlı çatışma 26 Ekim'de ateşkesle sona erdi. İSK'nın Mısır ordusunu kuşatmasının ardından Enver Sedat İsrail ile müzakerelere başlamayı kabul etti. İki gün sonra her iki ordunun önemli generalleri çatışmadan bir çıkış yolu bulmak için bir araya geldi. İsrail tarafında Aharon Yariv, Mısır tarafında ise Muhammed Abdülgani el-Gamasy vardı. Birkaç yıl süren müzakerelerin ardından iki rakip güç 4 Eylül 1975'te Cenevre'de Sina Anlaşması'nı imzaladı.
İsrail Sina'yı terk etmeyi ve Süveyş Kanalı petrol sahalarını Mısır'a iade etmeyi kabul etti. Daha fazla çatışmayı önlemek için BM tarafından yönetilen bir tampon bölge de oluşturuldu. 1979'da İsrail-Mısır barış anlaşmasıyla Mısır İsrail devletini tanıdı, onu Ürdün izledi. İsrail'in Arap rakipleri tarafından aniden işgal edilen toprakları geri alarak savaşı kazandığı doğrudur, ancak Mısır yeni ortaya çıkan askeri gücünü İsrail'e karşı kullanarak ve uluslararası sahnede sesini duyurarak savaştan galip çıkmıştır.
Yom Kippur Savaşı'nda Kaç Kişi Öldü?
Yom Kippur Savaşı, özellikle Mısır ve Suriye taraflarında insan kaybı açısından ağır bir bedel ödetti. İsrail tarafında 3.020, Arap tarafında ise 9.500 kişi öldü. 8,000'den fazla İsrailli ve yaklaşık 20,000 Arap yaralandı. Karşılaştırma yapmak gerekirse, Altı Gün Savaşı sırasında 127 İsrailli ve 2,500 Suriyeli ölmüştü. Daha uzun sürmesi ve çatışmaların şiddeti nedeniyle Yom Kippur Savaşı çok daha ölümcül olmuştur.
Öte yandan, bu savaş Arapların ağzında pek de acı bir tat bırakmadığı için rakamlarla yetinmemek gerekir. Zira İsrail ordusunu istikrarsızlaştırarak intikamlarını almış gibi bir intiba uyandırdılar. Üstelik seslerinin duyulduğu görüşmelerde de yer alabildiler. Öte yandan, galip gelmelerine rağmen, İsrailliler İsrail Savunma Kuvvetleri'nin hazırlıksızlığı ve hükümet ile istihbarat servislerinin yetersizliği karşısında dehşete düşmüştür. Savaş, ordularını ilk kez büyük bir zorluk içinde bulan İsrail halkı arasında bir güvensizlik ortamı yarattı.
Yom Kippur Savaşı'nın Sonuçları
İsrail halkı Mısır ve Suriye'den gelen saldırılar nedeniyle istikrarsızlaştı. Artık ordu ve hükümet tarafından gerektiği gibi korunmadıklarını düşünüyorlardı. Çatışma sonrası yapılan soruşturmalar, istihbarat servislerinin Enver Sedat'ın niyetleri konusunda uyarıldığını ancak bu bilgiyi ciddiye almadıklarını ortaya çıkardı. İsrail'de patlak veren siyasi kriz dönemin başbakanı Golda Meir'in istifa etmesine yol açtı.
Ancak Yom Kippur Savaşı sadece İsrail'i etkilemedi. Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa'nın İsrail'e verdiği desteğe tepki olarak Arap ülkeleri petrol ambargosu uyguladı. 17 Ekim 1973'te Batı ülkelerine ihracatı engellediler. Bu ilk petrol şokuydu ve ciddi bir küresel ekonomik krize yol açtı. Bir varil petrolün fiyatı dört katına çıktı. Ambargo Mart 1974'te kaldırıldı, ancak etkileri 1978'e kadar hissedildi.
Yom Kippur Savaşı Bağlamında 338 Sayılı BM Kararı Nedir?
Yom Kippur Savaşı'nın ardından kabul edilen 338 sayılı BM Kararı, bölgede adil ve kalıcı bir barışın sağlanması için derhal ateşkes ve müzakere çağrısında bulunuyordu. Bu karar düşmanlıkların sona erdirilmesinde önemli bir rol oynamıştır.
Diğer yandan Yom Kippur Savaşı, Altı Gün Savaşı'ndaki ezici yenilgilerinin intikamını aldıklarını düşünen İsrail ve Arap ülkeleri arasında bir diyalog başlattı. 1978'de Camp David Anlaşması ve ardından 1979'da İsrail-Mısır barış anlaşmasının imzalanmasıyla iki taraf arasındaki ilişkiler sakinleşmeye başladı. Hatta İSK Sina'dan çekilerek pan-Arap koalisyonunun koyduğu şarta da uymuş oldu.
